English    Türkçe    فارسی   

5
4071-4120

  • چون شکست او گوهر خاص آن زمان  ** زان امیران خاست صد بانگ و فغان 
  • When he (Ayáz) broke that choice pearl, thereupon from the Amirs arose a hundred clamours and outcries—
  • کین چه بی‌باکیست والله کافرست  ** هر که این پر نور گوهر را شکست 
  • “What recklessness is this! By God, whoever has broken this luminous pearl is an infidel”—
  • وآن جماعت جمله از جهل و عما  ** در شکسته در امر شاه را 
  • And (yet) the whole company (of Amirs) in their ignorance and blindness had broken the pearl of the King’s command.
  • قیمتی گوهر نتیجه‌ی مهر و ود  ** بر چنان خاطر چرا پوشیده شد 
  • The precious pearl, the product of love and affection—why was it (ever) veiled from hearts like those?
  • تشنیع زدن امرا بر ایاز کی چرا شکستش و جواب دادن ایاز ایشان را 
  • How the Amirs reviled Ayáz, saying, “Why did he break it?” and how Ayáz answered them.
  • گفت ایاز ای مهتران نامور  ** امر شه بهتر به قیمت یا گهر  4075
  • Ayáz said, “O renowned princes, is the King’s command more precious or the pearl?
  • امر سلطان به بود پیش شما  ** یا که این نیکو گهر بهر خدا 
  • In your eyes is the command of the sovereign or this goodly pearl superior? For God’s sake (tell me that)!
  • ای نظرتان بر گهر بر شاه نه  ** قبله‌تان غولست و جاده‌ی راه نه 
  • O ye whose gaze is (fixed) upon the pearl, not upon the King, the ghoul is your object of desire, not the highway.
  • من ز شه بر می‌نگردانم بصر  ** من چو مشرک روی نارم با حجر 
  • I will never avert my gaze from the King, I will not turn my face towards a stone, like the polytheist.
  • بی‌گهر جانی که رنگین سنگ را  ** برگزیند پس نهد شاه مرا 
  • Devoid of the (spiritual) pearl is the soul that prefers a coloured stone and puts my King behind.”
  • پشت سوی لعبت گل‌رنگ کن  ** عقل در رنگ‌آورنده دنگ کن  4080
  • Turn thy back towards the rose-colored doll, lose thy reason in Him who bestows the colour.
  • اندر آ در جو سبو بر سنگ زن  ** آتش اندر بو و اندر رنگ زن 
  • Come into the river (of reality), dash the pitcher (of phenomenal form) against the stone, set fire to (mere) scent and colour.
  • گر نه‌ای در راه دین از ره‌زنان  ** رنگ و بو مپرست مانند زنان 
  • If thou art not one of the brigands on the Way of the Religion, do not be addicted, like women, to colour and scent.
  • سر فرود انداختند آن مهتران  ** عذرجویان گشه زان نسیان به جان 
  • Those princes cast down their heads, craving with (all) their soul to be excused for that (act of) forgetfulness.
  • از دل هر یک دو صد آه آن زمان  ** هم‌چو دودی می‌شدی تا آسمان 
  • At that moment from the heart of each one (of them) two hundred sighs were going (up), like a (great) smoke, to heaven.
  • کرد اشارت شه به جلاد کهن  ** که ز صدرم این خسان را دور کن  4085
  • The King made a sign to the ancient executioner, as though to say, "Remove these vile wretches from my seat of honour.
  • این خسان چه لایق صدر من‌اند  ** کز پی سنگ امر ما را بشکنند 
  • How are these vile wretches worthy of my seat of honour, when they break my command for the sake of a stone?
  • امر ما پیش چنین اهل فساد  ** بهر رنگین سنگ شد خوار و کساد 
  • For the sake of a coloured stone my command is held contemptible and cheap by evil-doers like these.”
  • قصد شاه به کشتن امرا و شفاعت کردن ایاز پیش تخت سلطان کی ای شاه عالم العفو اولی 
  • How the King was about to kill the Amirs, and how Ayáz made intercession before the royal throne, saying, “‘Tis better to forgive.”
  • پس ایاز مهرافزا بر جهید  ** پیش تخت آن الغ سلطان دوید 
  • Then Ayáz, who was abounding in love, sprang up and ran to the throne of that mighty Sultan.
  • سجده‌ای کرد و گلوی خود گرفت  ** کای قبادی کز تو چرخ آرد شگفت 
  • He made a prostration and spoke with bated breath, saying, "O Emperor at whom the celestial sphere is astounded,
  • ای همایی که همایان فرخی  ** از تو دارند و سخاوت هر سخی  4090
  • O Humá from whom (all) humá’s have (their) auspiciousness, and every man (his) generosity,
  • ای کریمی که کرمهای جهان  ** محو گردد پیش ایثارت نهان 
  • O Noble One before whose self-sacrifice (all) acts of nobility in the world are hidden (eclipsed) and disappear,
  • ای لطیفی که گل سرخت بدید  ** از خجالت پیرهن را بر درید 
  • O Lovely One whom the red rose beheld and tore its shirt in shame,
  • از غفوری تو غفران چشم‌سیر  ** روبهان بر شیر از عفو تو چیر 
  • Forgiveness (itself) is fully content with thy forgivingness: because of thy pardon the foxes prevail over the lion.
  • جز که عفو تو کرا دارد سند  ** هر که با امر تو بی‌باکی کند 
  • Whosoever treats thy command with insolence, whom should he have to support him except thy pardon?
  • غفلت و گستاخی این مجرمان  ** از وفور عفو تست ای عفولان  4095
  • The heedlessness and irreverence of these sinners arise from the abundance of thy pardon (clemency), O mine of pardon."
  • دایما غفلت ز گستاخی دمد  ** که برد تعظیم از دیده رمد 
  • Heedlessness always grows up from irreverence, for (only) reverence will remove the inflammation from the eye .
  • غفلت و نسیان بد آموخته  ** ز آتش تعظیم گردد سوخته 
  • The heedlessness and wicked forgetfulness (which) he (the sinner) has learned will be consumed by the fire of reverence.
  • هیبتش بیداری و فطنت دهد  ** سهو نسیان از دلش بیرون جهد 
  • Awe (of God) will bestow on him wakefulness and keen wittedness: negligence and forgetfulness will leap forth from his heart.
  • وقت غارت خواب ناید خلق را  ** تا بنرباید کسی زو دلق را 
  • Folk do not fall asleep at the time of a raid, lest any one should carry off his (the sleeper’s) cloak.
  • خواب چون در می‌رمد از بیم دلق  ** خواب نسیان کی بود با بیم حلق  4100
  • Since sleep is banished by fear for one’s cloak, how should the sleep of forgetfulness be (possible when accompanied) with fear for one’s throat?
  • لاتاخذ ان نسینا شد گواه  ** که بود نسیان بوجهی هم گناه 
  • (The text) do not punish (us) if we forget is evidence that forgetfulness too, in a certain way, is sinful,
  • زانک استکمال تعظیم او نکرد  ** ورنه نسیان در نیاوردی نبرد 
  • Because he (who was forgetful) did not attain to complete reverence, or else forgetfulness would not have assailed him
  • گرچه نسیان لابد و ناچار بود  ** در سبب ورزیدن او مختار بود 
  • Although (his) forgetfulness was necessary and inevitable, (yet) he was a free agent in employing the means (by which it was produced);
  • که تهاون کرد در تعظیمها  ** تا که نسیان زاد یا سهو و خطا 
  • For he showed remissness in his  feelings of reverence, so that forgetfulness was born or negligence and trespass.
  • هم‌چو مستی کو جنایتها کند  ** گوید او معذور بودم من ز خود  4105
  • (‘Tis) like (the case of) the drunken man who commits sins and says, “I was excused from (responsibility for) myself”
  • گویدش لیکن سبب ای زشتکار  ** از تو بد در رفتن آن اختیار 
  • “But,” says he (the other) to him, “the cause (of your sin), (consisting) in the loss of that power to choose, proceeded from you, O evil-doer.
  • بی‌خودی نامد بخود تش خواندی  ** اختیارت خود نشد تش راندی 
  • Your senselessness did not come of itself, you invited it; your power to choose did not go of itself, you drove it away.
  • گر رسیدی مستی بی‌جهد تو  ** حفظ کردی ساقی جان عهد تو 
  • If an intoxication had come (upon you) without exertion on your part, the spiritual Cup-bearer would have kept your covenant (inviolate).
  • پشت‌دارت بودی او و عذرخواه  ** من غلام زلت مست اله 
  • He would have been your backer and intercessor: I am devoted to the sin of him who is intoxicated by God.”
  • عفوهای جمله عالم ذره‌ای  ** عکس عفوت ای ز تو هر بهره‌ای  4110
  • (Ayáz said), “The forgivenesses of the whole world are (but) a mote—the reflexion of thy forgiveness, O thou from whom comes, every fortune.
  • عفوها گفته ثنای عفو تو  ** نیست کفوش ایها الناس اتقوا 
  • (All) forgivenesses sing the praise of thy forgiveness: there is no peer to it. O people, beware (of comparing it)!
  • جانشان بخش و ز خودشان هم مران  ** کام شیرین تو اند ای کامران 
  • Grant them their lives, neither banish them from thyself: they are (the objects of) thy sweet desire, O thou who bringest (all thy) desire to fruition.
  • رحم کن بر وی که روی تو بدید  ** فرقت تلخ تو چون خواهد کشید 
  • Have mercy on him that beheld thy face: how shall he endure the bitter separation from thee?
  • از فراق و هجر می‌گویی سخن  ** هر چه خواهی کن ولیکن این مکن 
  • Thou art speaking of separation and banishment: do what I thou wilt but do not this.
  • صد هزاران مرگ تلخ شصت تو  ** نیست مانند فراق روی تو  4115
  • A hundred thousand bitter sixtyfold deaths are not like (comparable) to separation from thy face.
  • تلخی هجر از ذکور و از اناث  ** دور دار ای مجرمان را مستغاث 
  • Keep the bitterness of banishment aloof from males and females, O thou whose help is besought by sinners!
  • بر امید وصل تو مردن خوشست  ** تلخی هجر تو فوق آتشست 
  • ‘Tis sweet to die in hope of union with thee; the bitterness of banishment from thee is worse than fire.”
  • گبر می‌گوید میان آن سقر  ** چه غمم بودی گرم کردی نظر 
  • Amidst Hell-fire the infidel is saying, “What pain should I feel if He (God) were to look on me (with favour)?”
  • کان نظر شیرین کننده‌ی رنجهاست  ** ساحران را خونبهای دست و پاست 
  • For that look makes (all) pains sweet: it is the blood-price (paid) to the magicians (of Pharaoh) for (the amputation of) their hands and feet.
  • تفسیر گفتن ساحران فرعون را در وقت سیاست با او کی لا ضیر انا الی ربنا منقلبون 
  • Commentary on the Saying of Pharaoh's magicians in the hour of their punishment, “’Tis no harm, for lo, we shall return unto our Lord.”
  • نعره‌ی لا ضیر بشنید آسمان  ** چرخ گویی شد پی آن صولجان  4120
  • Heaven heard the cry, “’Tis no harm”: the celestial sphere became a ball for that bat.