روزه‌داران را بود آن نان و خوان ** خرمگس را چه ابا چه دیگدان
The (delicious) bread and dishes of food are (reserved) for the fasters; for the horse-fly what difference is there between the soup and the trivet?
دگربار استدعاء شاه از ایاز کی تاویل کار خود بگو و مشکل منکران را و طاعنان را حل کن کی ایشان را در آن التباس رها کردن مروت نیست
How the King (Mahmud) requested Ayáz for the second time, saying, “Explain thy case and solve the difficulty felt by the incredulous and censorious; for it is not (like thy) generosity to leave them in perplexity.”
این سخن از حد و اندازه‌ست بیش ** ای ایاز اکنون بگو احوال خویش 3635
This topic is beyond limit and measure. “Now, O Ayáz, tell of thy ‘states.’
هست احوال تو از کان نوی ** تو بدین احوال کی راضی شوی
Thy ‘states’ are from the mine of novelty: how shouldst thou be satisfied with thee vulgar ‘states’?
هین حکایت کن از آن احوال خوش ** خاک بر احوال و درس پنج و شش
Hark, tell the story of those goodly ‘states’- dust (be thrown) upon the ‘states’ and lessons of the five (elements) and the six (directions)!”
حال باطن گر نمی‌آید بگفت ** حال ظاهر گویمت در طاق وجفت
If the inward “state” is not to be told, (yet) I will tell thee the outward “state” in a word or two,
که ز لطف یار تلخیهای مات ** گشت بر جان خوشتر از شکرنبات
(Namely), that by grace of the Beloved the bitternesses of death were made sweeter than sugar-cane to the soul.
زان نبات ار گرد در دریا رود ** تلخی دریا همه شیرین شود 3640
If the dust from that sugar-cane should enter the sea, all the bitterness of the sea would become sweet.
صدهزار احوال آمد هم‌چنین ** باز سوی غیب رفتند ای امین
Even so a hundred thousand “states” came (hither) and went back to the Unseen, O trusted one.
حال هر روزی بدی مانند نی ** هم‌چو جو اندر روش کش بند نی
Each day’s “state” is not like (that of) the day before: (they are passing) as a rive that hath no obstacle in its course.
شادی هر روز از نوعی دگر ** فکرت هر روز را دیگر اثر
Each day’s joy is of a different kind, each day’s thought makes a different impression.
تمثیل تن آدمی به مهمان‌خانه و اندیشه‌های مختلف به مهمانان مختلف عارف در رضا بدان اندیشه‌های غم و شادی چون شخص مهمان‌دوست غریب‌نواز خلیل‌وار کی در خلیل باکرام ضیف پیوسته باز بود بر کافر و مومن و امین و خاین و با همه مهمانان روی تازه داشتی
Comparison of the human body to a guest-house and of the diverse thoughts to the diverse guests. The gnostic, acquiescing in those thoughts of sorrow or joy, resembles a hospitable person who treats strangers with kindness., like Khalíl (Abraham); for Khalíl’s door was always open to receive his guest with honour— infidel and true believer and trusty and treacherous alike; and he would show a cheerful face to all his guests.