خاک آدم چون که شد چالاک حق ** پیش خاکش سر نهند املاک حق
Since the earth of Adam became God's courier, God's angels lay their heads (in worship) before His earth.
السماء انشقت آخر از چه بود ** از یکی چشمی که خاکی بر گشود1615
Wherefore (was it), pray, that heaven was rent asunder? Because of one (spiritual) eye that an earthly creature opened.
خاک از دردی نشیند زیر آب ** خاک بین کز عرش بگذشت از شتاب
Earth, from its grossness, settles beneath water; (but) see how earth has sped beyond the empyrean!
آن لطافت پس بدان کز آب نیست ** جز عطای مبدع وهاب نیست
Know, then, that the subtlety (of water) is not (derived) from the water: ’tis only the gift of the Bounteous Originator.
گر کند سفلی هوا و نار را ** ور ز گل او بگذراند خار را
If He make air and fire low (in place), and if He let the thorn surpass the rose,
حاکم است و یفعل الله ما یشاء ** کاو ز عین درد انگیزد دوا
He is the Ruler and (the One who said) God doeth what He willeth: from the very self of pain He raises the remedy.
گر هوا و نار را سفلی کند ** تیرگی و دردی و ثقلی کند1620
If He make air and fire low (in place), and make (them assume the qualities of) darkness and grossness and heaviness,
ور زمین و آب را علوی کند ** راه گردون را بپا مطوی کند
And if He make earth and water high (in place), and make the path of heaven (to be) traversed by foot—
پس یقین شد که تعز من تشاء ** خاکیی را گفت پرها بر گشا
Then it has become certain that Thou exaltest whomso Thou wilt: He (God) said to an earthly creature, “Unfold thy wings.”
آتشی را گفت رو ابلیس شو ** زیر هفتم خاک با تلبیس شو
To the creature of fire He said, “Go, become Iblís: begone under the Seventh Earth with (thy) imposture!
آدم خاکی برو تو بر سها ** ای بلیس آتشی رو تا ثری
O earthly Adam, go thou above (the star) Suhá; O fiery Iblís, go to (the bottom of) the Earth.
چار طبع و علت اولی نیام ** در تصرف دایما من باقیام1625
I am not the four temperaments or the first cause, I am ever remaining in (absolute) control.
کار من بیعلت است و مستقیم ** هست تقدیرم نه علت ای سقیم
My action is uncaused and upright (independent): I have (the power of) predetermination, (I have) no cause, O infirm one.
عادت خود را بگردانم به وقت ** این غبار از پیش بنشانم به وقت
I alter My custom at the time (I choose): at the time (I will) I lay the dust (that rises) in front.
بحر را گویم که هین پر نار شو ** گویم آتش را که رو گلزار شو
I say to the sea, ‘Hark, be full of fire!’ I say to the fire, ‘Go, be a rose-garden!’
کوه را گویم سبک شو همچو پشم ** چرخ را گویم فرو در پیش چشم
I say to the mountain, ‘Be light as wool!’ I say to heaven, ‘Be rent asunder before the eye!’
گویم ای خورشید مقرون شو به ماه ** هر دو را سازم چو دو ابر سیاه1630
I say, ‘O sun, be joined to the moon!’ I make them both like two black clouds.
چشمهی خورشید را سازیم خشک ** چشمهی خون را به فن سازیم مشک
We make dry the fountain of the sun: by Our art We turn into musk the fountain of blood.”
آفتاب و مه چو دو گاو سیاه ** یوغ بر گردن ببنددشان اله
Sun and moon (shall be) like two black oxen: God will fasten a yoke upon their necks.
انکار فلسفی بر قرائت إن أصبح ماؤکم غورا
How a philosopher showed disbelief at the recitation of (the text), “if your water shall have sunk into the ground.”
مقریی میخواند از روی کتاب ** ماؤکم غورا ز چشمه بندم آب
A teacher of Qur’án-recitation was reading from the page of the Book, “(if) your water (shall have) sunk into the ground: (that is, if) I stop the water from (reaching) the spring,
آب را در غورها پنهان کنم ** چشمهها را خشک و خشکستان کنم
And hide the water in the depths, and make the springs dry and a place of drought,
آب را در چشمه کی آرد دگر ** جز من بیمثل با فضل و خطر1635
Who shall bring the water to the spring again except Me who have no like, the Gracious, the Glorious?”
فلسفی منطقی مستهان ** میگذشت از سوی مکتب آن زمان
A contemptible philosopher and logician was passing beside the school at that moment.
چون که بشنید آیت او از ناپسند ** گفت آریم آب را ما با کلند
When he heard the verse (of the Qur’án), he said in disapproval, “We bring the water (back) with a mattock;
ما بزخم بیل و تیزی تبر ** آب را آریم از پستی ز بر
With strokes of the spade and (with) the sharpness of the axe we bring the water up from below.”