عالم تاریک روشن می‌کند ** کنده‌ی آهن به سوزن می‌کند
He illuminates the dark world: he tears the iron fetter (in pieces) with a needle.
گرچه آتش نیز هم جسمانی است ** نه ز روحست و نه از روحانی است
Though the fire too is connected with the body, is ‘it not derived from the spirit and the spiritual?
جسم را نبود از آن عز بهره‌ای ** جسم پیش بحر جان چون قطره‌ای1880
The body hath no share in that glory: the body is as a drop of water in comparison with the sea of the spirit.
جسم از جان روزافزون می‌شود ** چون رود جان جسم بین چون می‌شود
The days of the body are increased by the spirit: mark what becomes of the body when the spirit goes (from it).
حد جسمت یک دو گز خود بیش نیست ** جان تو تا آسمان جولان‌کنیست
The range of thy body is an ell or two, no more: thy spirit is a maker of swift flights to heaven.
تا به بغداد و سمرقند ای همام ** روح را اندر تصور نیم گام
In the spirit’s imagination, O prince, ‘tis (but) half a step to Baghdad and Samarcand.
دو درم سنگست پیه چشمتان ** نور روحش تا عنان آسمان
The fat (white) of thine eye is two dirhems in weight: the light of its spirit (reaches) to the lofty region of the sky.
نور بی این چشم می‌بیند به خواب ** چشم بی‌این نور چه بود جز خراب1885
The light sees in dream without this eye: without this light what would the eye be but ruined?
جان ز ریش و سبلت تن فارغست ** لیک تن بی‌جان بود مردار و پست
The spirit is unconcerned with the beard and moustache of the body, but without the spirit the body is a carcase and vile.
بارنامه‌ی روح حیوانیست این ** پیشتر رو روح انسانی ببین
Such is the magnificence of the animal spirit: advance farther, behold the human spirit.
بگذر از انسان هم و از قال و قیل ** تا لب دریای جان جبرئیل
Pass beyond Man and (logical) disputation unto the shore of the sea of the spirit of Gabriel.
بعد از آنت جان احمد لب گزد ** جبرئیل از بیم تو واپس خزد
After that, the, spirit of Ahmad (Mohammed) will bite thy lip (kiss thee lovingly), and Gabriel will creep back in fear of thee,
گوید ار آیم به قدر یک کمان ** من به سوی تو بسوزم در زمان1890
And will say, “If I come one bow’s length towards thee, I shall be instantly consumed.”
آشفتن آن غلام از نارسیدن جواب رقعه از قبل پادشاه
How the slave was indignant because no reply to his letter arrived from the king.
این بیابان خود ندارد پا و سر ** بی‌جواب نامه خستست آن پسر
Truly this desert hath no head or foot (top or bottom). That youth, (being) without a reply to his letter, is aggrieved
کای عجب چونم نداد آن شه جواب ** با خیانت کرد رقعه‌بر ز تاب
And says, “Oh, ‘tis a wonder. How did the king give me no reply? Or (perchance) the carrier of the letter behaved treacherously because of the torment (of envy),
رقعه پنهان کرد و ننمود آن به شاه ** کو منافق بود و آبی زیر کاه
And concealed the letter and did not show it to the king; for he was a hypocrite and (like) a piece of water beneath straw.
رقعه‌ی دیگر نویسم ز آزمون ** دیگری جویم رسول ذو فنون
I will write another letter by way of test and seek another accomplished messenger.”
بر امیر و مطبخی و نامه‌بر ** عیب بنهاده ز جهل آن بی‌خبر1895
That heedless man ignorantly puts the blame on the Amir and the steward and the letter-carrier.
هیچ گرد خود نمی‌گردد که من ** کژروی کردم چو اندر دین شمن
Never does he go round about (inspect) himself and say, “I have acted perversely, like the idolater in (turning away from’ the true) religion.”
کژ وزیدن باد بر سلیمان علیه‌السلام به سبب زلت او
How the wind blew perversely against Solomon, on whom be peace, because of his lapse.
باد بر تخت سلیمان رفت کژ ** پس سلیمان گفت بادا کژ مغژ
The wind moved perversely against Solomon's throne. Then Solomon said, “O wind, do not creep (along) perversely.”
باد هم گفت ای سیلمان کژ مرو ** ور روی کژ از کژم خشمین مشو
The wind too said, “Do not move perversely (act wrongfully), O Solomon; and if thou move perversely, be not angry at my perverseness.
این ترازو بهر این بنهاد حق ** تا رود انصاف ما را در سبق
God set up these scales for the purpose that justice might be done to us in eternity.
از ترازو کم کنی من کم کنم ** تا تو با من روشنی من روشنم1900
(If) thou give short measure, I will give short measure; so long as thou art honest with me, I am honest (with thee).”
هم‌چنین تاج سلیمان میل کرد ** روز روشن را برو چون لیل کرد
Likewise, Solomon's tiara swerved to one side and made the bright day (dark) as night to him.
گفت تا جا کژ مشو بر فرق من ** آفتابا کم مشو از شرق من
He said, “O tiara, do not become awry on my head: O sun, do not decline from my orient.”