English    Türkçe    فارسی   

5
1880-1904

  • هفت دریا اندرو یک قطره‌ای  ** جمله‌ی هستی ز موجش چکره‌ای  1880
  • The Seven Seas are (but) a drop in it: the whole of existence is (but) a driblet of its waves.

  • جمله پاکیها از آن دریا برند  ** قطره‌هااش یک به یک میناگرند 
  • All purities are fetched from that ocean: its drops, every one, are alchemists.

  • شاه شاهانست و بلک شاه‌ساز  ** وز برای چشم بد نامش ایاز 
  • He is the King of kings; nay, he is the King-maker, though on account of the evil eye his name is “Ayáz.”

  • چشمهای نیک هم بر وی به دست  ** از ره غیرت که حسنش بی‌حدست 
  • Even the good eyes are evil to him in respect of (their) jealousy, for his beauty is infinite.

  • یک دهان خواهم به پهنای فلک  ** تا بگویم وصف آن رشک ملک 
  • I want a mouth as broad as heaven to describe the qualities of him who is envied by the angels;

  • ور دهان یابم چنین و صد چنین  ** تنگ آید در فغان این حنین  1885
  • And if I should get a mouth like this and a hundred times as (broad as) this, it would be too narrow for (utterance of) this longing's distressful cry.

  • این قدر گر هم نگویم ای سند  ** شیشه‌ی دل از ضعیفی بشکند 
  • (Yet), if I should not utter even this (little) amount, O trusted (friend), the phial, (which is) my heart, would burst from weakness (inability to contain its emotion).

  • شیشه‌ی دل را چو نازک دیده‌ام  ** بهر تسکین بس قبا بدریده‌ام 
  • Since I have seen my heart's phial (to be) fragile, I have rent many a mantle in order to allay (my pain).

  • من سر هر ماه سه روز ای صنم  ** بی‌گمان باید که دیوانه شوم 
  • Beyond doubt, O worshipful one, I must become mad for three days at the beginning of every month.

  • هین که امروز اول سه روزه است  ** روز پیروزست نه پیروزه است 
  • Hark, to-day is the first of the triduum: ’tis the day of triumph (pírúz), not (the day of) the turquoise (pírúza).

  • هر دلی که اندر غم شه می‌بود  ** دم به دم او را سر مه می‌بود  1890
  • Every heart that is in love with the King, for it (for that heart) ’tis always the beginning of the month.

  • قصه‌ی محمود و اوصاف ایاز  ** چون شدم دیوانه رفت اکنون ز ساز 
  • Since I have become mad, the story of Mahmúd and the description of Ayáz are now out of order.

  • بیان آنک آنچ بیان کرده می‌شود صورت قصه است وانگه آن صورتیست کی در خورد این صورت گیرانست و درخورد آینه‌ی تصویر ایشان و از قدوسیتی کی حقیقت این قصه راست نطق را ازین تنزیل شرم می‌آید و از خجالت سر و ریش و قلم گم می‌کند و العاقل یکفیه الاشاره 
  • Explaining that what is related (here) is (only) the outward form of the Story, and that it is a form befitting these (hearers) who apprehend (no more than) the external form and suitable to the mirror of their imagination, whereas the real essence of the Story is so transcendent that speech is ashamed to reveal it, and from (being overcome with) confusion (the writer) loses head, beard, and pen. And a hint is enough for the wise.

  • زانک پیلم دید هندستان به خواب  ** از خراج اومید بر ده شد خراب 
  • Forasmuch as my elephant has dreamed of Hindustán, abandon hope of (receiving) the tax: the village is ruined.

  • کیف یاتی النظم لی والقافیه  ** بعد ما ضاعت اصول العافیه 
  • How should poesy and rhyme come to me after the foundations of sanity are destroyed?

  • ما جنون واحد لی فی الشجون  ** بل جنون فی جنون فی جنون 
  • ’Tis not (merely) one madness I have amidst the sorrows of love; nay, but madness on madness on madness.

  • ذاب جسمی من اشارات الکنی  ** منذ عاینت البقاء فی الفنا  1895
  • My body is wasted away by secret indications of the mysteries, ever since I beheld eternal life (baqá) in dying to self (faná).

  • ای ایاز از عشق تو گشتم چو موی  ** ماندم از قصه تو قصه‌ی من بگوی 
  • O Ayáz, from love of thee I have become (thin) as a hair: I am unable to tell (thy) story, do thou tell my story.

  • بس فسانه‌ی عشق تو خواندم به جان  ** تو مرا که افسانه گشتستم بخوان 
  • Many a tale of thy love have I recited with (all) my soul: (now) that I have become (unsubstantial as) a tale, do thou recite mine.

  • خود تو می‌خوانی نه من ای مقتدی  ** من که طورم تو موسی وین صدا 
  • Verily thou art reciting, O model (for all), not I: I am Mount Sinai, thou art Moses, and this (discourse) is the echo.

  • کوه بیچاره چه داند گفت چیست  ** زانک موسی می‌بداند که تهیست 
  • How should the helpless mountain know what the words are? The mountain is empty of that (meaning) which Moses knows.

  • کوه می‌داند به قدر خویشتن  ** اندکی دارد ز لطف روح تن  1900
  • The mountain knows (only) according to its own measure: the body hath (only) a little of the grace of the spirit.

  • تن چو اصطرلاب باشد ز احتساب  ** آیتی از روح هم‌چون آفتاب 
  • The body is like the astrolabe in respect of (the use of the latter in) calculation (of altitudes): it is a sign (for seekers) of the sun-like spirit.

  • آن منجم چون نباشد چشم‌تیز  ** شرط باشد مرد اصطرلاب‌ریز 
  • When the astronomer is not keen-sighted, an astrolabe-moulder is required,

  • تا صطرلابی کند از بهر او  ** تا برد از حالت خورشید بو 
  • To make an astrolabe for him in order that he may gain some knowledge concerning the state of the sun.

  • جان کز اصطرلاب جوید او صواب  ** چه قدر داند ز چرخ و آفتاب 
  • The soul that seeks (to learn) the truth from the (bodily) astrolabe—how much should it know of the (spiritual) sky and sun?