پس خریدارست هر یک را جدا ** اندرین بازار یفعل ما یشا
Every one, then, has his separate customer in this bazaar of He doeth what He pleases.
نقل خارستان غذای آتش است ** بوی گل قوت دماغ سرخوش است 30
The dessert provided by the thornbrake is nutriment (fuel) for the fire; the scent of the rose is food for the intoxicated brain.
گر پلیدی پیش ما رسوا بود ** خوک و سگ را شکر و حلوا بود
If filth is disgraceful in our opinion, (yet) it is sugar and sweetmeat to the pig and the dog.
گر پلیدان این پلیدیها کنند ** آبها بر پاک کردن می‌تنند
If the filthy ones commit these foulnesses, (yet) the (pure) waters are intent on purification.
گرچه ماران زهرافشان می‌کنند ** ورچه تلخان‌مان پریشان می‌کنند
Though the snakes are scattering venom and though the sour people are making us distressed,
نحلها بر کو و کندو و شجر ** می‌نهند از شهد انبار شکر
(Yet) in mountain and hive and tree the bees are depositing a sugar-store of honey.
زهرها هرچند زهری می‌کنند ** زود تریاقاتشان بر می‌کنند 35
However much the venoms show venomousness, the antidotes quickly root them out.
این جهان جنگست کل چون بنگری ** ذره با ذره چو دین با کافری
When you consider, this world is all at strife, mote with mote, as religion (is in conflict) with infidelity.
آن یکی ذره همی پرد به چپ ** وآن دگر سوی یمین اندر طلب
One mote is flying to the left, and another to the right in search.
ذره‌ای بالا و آن دیگر نگون ** جنگ فعلیشان ببین اندر رکون
One mote (flies) up and another down: in their inclination (movement) behold actual strife.
جنگ فعلی هست از جنگ نهان ** زین تخالف آن تخالف را بدان
The actual strife is the result of the hidden strife: know that that discord springs from this discord.
ذره‌ای کان محو شد در آفتاب ** جنگ او بیرون شد از وصف و حساب 40
The strife of the mote that has been effaced in the sun is beyond description and calculation.
چون ز ذره محو شد نفس و نفس ** جنگش اکنون جنگ خورشیدست بس
Since the (individual) soul and breath have been effaced from the mote, its strife now is only the strife of the sun,
رفت از وی جنبش طبع و سکون ** از چه از انا الیه راجعون
(Its) natural movement and rest have gone from it—by what (means)? By means of Verily unto Him we are returning.
ما به بحر تو ز خود راجع شدیم ** وز رضاع اصل مسترضع شدیم
We have returned from ourselves to Thy sea and have sucked from the source that suckled us.
در فروغ راه ای مانده ز غول ** لاف کم زن از اصول ای بی‌اصول
O thou who, on account of the ghoul, hast remained in the derivatives (unessentials) of the Way, do not boast of (possessing) the fundamental principles (thereof), O unprincipled man.
جنگ ما و صلح ما در نور عین ** نیست از ما هست بین اصبعین 45
Our war and our peace is in the light of the Essence: ’tis not from us, ’tis between the two fingers (of God).
جنگ طبعی جنگ فعلی جنگ قول ** در میان جزوها حربیست هول
War of nature, war of action, war of speech—there is a terrible conflict amongst the parts (of the universe).
این جهان زن جنگ قایم می‌بود ** در عناصر در نگر تا حل شود
This world is maintained by means of this war: consider the elements, in order that it (the difficulty) may be solved.
چار عنصر چار استون قویست ** که بدیشان سقف دنیا مستویست
The four elements are four strong pillars by which the roof of the present world is (kept) upright.
هر ستونی اشکننده‌ی آن دگر ** استن آب اشکننده‌ی آن شرر
Each pillar is a destroyer of the other: the pillar (known as) water is a destroyer of the flames (of fire).
پس بنای خلق بر اضداد بود ** لاجرم ما جنگییم از ضر و سود 50
Hence the edifice of creation is (based) upon contraries; consequently we are at war for weal and woe.
هست احوالم خلاف همدگر ** هر یکی با هم مخالف در اثر
My states (of mind and body) are mutually opposed: each one is mutually opposite in its effect.
چونک هر دم راه خود را می‌زنم ** با دگر کس سازگاری چون کنم
Since I am incessantly waylaying (struggling with) myself, how should I act in harmony with another?
موج لشکرهای احوالم ببین ** هر یکی با دیگری در جنگ و کین
Behold the surging armies of my “states,” each at war and strife with another.