تا چه دیدی خواب دوش ای بوالعلا ** که نمی‌گنجی تو در شهر و فلا 3560
I wonder what you dreamed last night, O exalted one, that you cannot be contained in city or desert.
خواب دیده پیل تو هندوستان ** که رمیدستی ز حلقه‌ی دوستان
Your elephant has dreamed of Hindustán, for you have fled from the circle of your friends.”
گفت سوداناک خوابی دیده‌ام ** در دل خود آفتابی دیده‌ام
He replied, “I have dreamed a mad dream: I have beheld a sun in my heart.
خواب دیدم خواجه‌ی بیدار را ** آن سپرده جان پی دیدار را
In my dream I saw the wakeful Khwája, who gave up his life for vision (of God).
خواب دیدم خواجه‌ی معطی المنی ** واحد کالالف ان امر عنی
In my dream I saw the Khwája, the giver of things desired, (who was) one man like (equal to) a thousand if any (grave) affair happened.”
مست و بی‌خود این چنین بر می‌شمرد ** تا که مستی عقل و هوشش را ببرد 3565
Drunken and beside himself, he continued to recount in this fashion till intoxication bereft him of reason and consciousness.
در میان خانه افتاد او دراز ** خلق انبه گرد او آمد فراز
He fell (and lay) at full length in the middle of the room: a crowd of people gathered round him.
با خود آمد گفت ای بحر خوشی ** ای نهاده هوش‌ها در بیهشی
(When) he came to himself, he said, “O Sea of bliss, O Thou who hast stored (transcendental) forms of consciousness in unconsciousness,
خواب در بنهاده‌ای بیداریی ** بسته‌ای در بی‌دلی دلداریی
Thou hast stored a wakefulness in sleep, Thou hast fastened (attached) a dominion over the heart to the state of one who has lost his heart.
توانگری پنهان کنی در ذل فقر ** طوق دولت بسته اندر غل فقر
Thou dost conceal riches in the lowliness of poverty, Thou dost fasten the necklace of wealth to the iron collar of poverty.”
ضد اندر ضد پنهان مندرج ** آتش اندر آب سوزان مندرج 3570
Contrary is secretly enclosed in contrary: fire is enclosed in boiling water.
روضه اندر آتش نمرود درج ** دخل‌ها رویان شده از بذل و خرج
A (delightful) garden is enclosed in Nimrod's fire: revenues grow from giving and spending;
تا بگفته مصطفی شاه نجاح ** السماح یا اولی النعمی رباح
So that Mustafá (Mohammed), the King of prosperity, has said, “O possessors of wealth, munificence is a gainful trade.”
ما نقص مال من الصدقات قط ** انما الخیرات نعم المرتبط
Riches were never diminished by alms-giving: in sooth, acts of charity are an excellent means of attaching (wealth) to one's self.
جوشش و افزونی زر در زکات ** عصمت از فحشا و منکر در صلات
In the poor-tax is (involved) the overflow and increase of (one's) gold: in the ritual prayer is (involved) preservation from lewdness and iniquity.
آن زکاتت کیسه‌ات را پاسبان ** وآن صلاتت هم ز گرگانت شبان 3575
The poor-tax is the keeper of your purse, the ritual prayer is the shepherd who saves you from the wolves.
میوه‌ی شیرین نهان در شاخ و برگ ** زندگی جاودان در زیر مرگ
The sweet fruit is hidden in boughs and leaves: the everlasting life is (hidden) under death.
زبل گشته قوت خاک از شیوه‌ای ** زان غذا زاده زمین را میوه‌ای
Dung, by a certain manner (of assimilation), becomes nutriment for the earth, and by means of that food a fruit is born to the earth.
درعدم پنهان شده موجودیی ** در سرشت ساجدی مسجودیی
An existence is concealed in non-existence, an adorability in the nature of adoration.
آهن و سنگ از برونش مظلمی ** اندرون نوری و شمع عالمی
The steel and flint are dark externally, (but) inwardly a (resplendent) light and a world-illuminating candle.
درج در خوفی هزاران آمنی ** در سواد چشم چندان روشنی 3580
In a single fear (danger) are enclosed a thousand securities; in the black (pupil) of the eye ever so many brilliancies.
اندرون گاو تن شه‌زاده‌ای ** گنج در ویرانه‌ای بنهاده‌ای
Within the cow-like body there is a prince, a treasure deposited in a ruin,
تا خری پیری گریزد زان نفیس ** گاو بیند شاه نی یعنی بلیس
To the end that an old ass, Iblís to wit, may flee from that precious (treasure) and may see (only) the cow and not (see) the king.
حکایت آن پادشاه و وصیت کردن او سه پسر خویش را کی درین سفر در ممالک من فلان جا چنین ترتیب نهید و فلان جا چنین نواب نصب کنید اما الله الله به فلان قلعه مروید و گرد آن مگردید
Story of the King who enjoined his three sons, saying, “In this journey through my empire establish certain arrangements in such-and-such a place and appoint certain viceroys in such-and-such a place, but for God's sake, for God's sake, do not go to such-and-such a fortress and do not roam around it.”
بود شاهی شاه را بد سه پسر ** هر سه صاحب‌فطنت و صاحب‌نظر
There was a King, and the King had three sons: all three (were) endowed with sagacity and discernment.
هر یکی از دیگری استوده‌تر ** در سخا و در وغا و کر و فر
Each one (was) more praiseworthy than another in generosity and in battle and in exercising royal sway.