-
هم زمین و بحر و هم مهر و فلک ** زنده از وی همچو کز دریا سمک
- Denizdeki balığın denizin vücuduyla yaşadığı gibi yerin de, denizin de, güneşin de, göğün de fikirle diri bulunduğunu mademki görmektesin.
-
پس چرا از ابلهی پیش تو کور ** تن سلیمان است و اندیشه چو مور
- Neden kör gibisin, neden ahmaklık ediyorsun, neden sence ten Süleyman gibi oluyor da fikir karınca gibi?
-
مینماید پیش چشمت که بزرگ ** هست اندیشه چو موش و کوه گرگ
- Gözüne dağ, büyük görünüyor da fikri fare gibi küçük, dağı kurt gibi büyük sanıyorsun.
-
عالم اندر چشم تو هول و عظیم ** ز ابر و رعد و چرخ داری لرز و بیم
- Âlem, gözünde pek korkunç, pek büyük görünmekte… Buluttan, gökten, gök gürlemesinden ürküp korkuyor, tir, tir titriyorsun.
-
وز جهان فکرتی ای کم ز خر ** ایمن و غافل چو سنگ بیخبر 1040
- Hâlbuki ey eşekten aşağı kişi, fikir âleminden emin ve gafilsin, bir taş gibi o, cihandan haberin yok!
-
ز انکه نقشی وز خرد بیبهرهای ** آدمی خو نیستی خر کرهای
- Çünkü suretten ibaretsin, akıldan nasibin yok. İnsan huylu değilsin, bir eşek sıpasısın!
-
سایه را تو شخص میبینی ز جهل ** شخص از آن شد نزد تو بازی و سهل
- Bilgisizlikten gölgeyi adam görüyorsun da insan o yüzden sence bir oyuncaktan ibaret, değersiz bir şey.
-
باش تا روزی که آن فکر و خیال ** بر گشاید بیحجابی پر و بال
- O fikir, o hayal örtüsüz bir surette kol kanat açıncaya kadar dur.
-
کوهها بینی شده چون پشم نرم ** نیست گشته این زمین سرد و گرم
- O zaman dağları yumuşak pamuk gibi görürsün, bir de bakarsın ki bu soğuk, sıcak yeryüzü yok oluvermiş!
-
نه سما بینی نه اختر نه وجود ** جز خدای واحد حی ودود 1045
- O zaman ezelî ve ebedî hayata ve muhabbete sahip olan Allah’tan başka ne göğü görürsün ne yıldızı!
-
یک فسانه راست آمد یا دروغ ** تا دهد مر راستیها را فروغ
- Bir misal, ister doğru olsun, ister yanlış, doğrulukları aydınlatsın da.
-
حسد کردن حشم بر غلام خاص
- O has köleye padişaha mensup adamların haset etmeleri
-
پادشاهی بندهای را از کرم ** بر گزیده بود بر جمله حشم
- Padişah, lütfuyla bir köleyi bütün adamların içinden seçmiş, onlardan üstün etmişti.
-
جامگی او وظیفهی چل امیر ** ده یک قدرش ندیدی صد وزیر
- Elbisesinin pahası, kırk emirin maaşına bedeldi. Onun kazandığı kadir ve kıymetin onda birini, hatta yüz vezir bile görmemişti.
-
از کمال طالع و اقبال و بخت ** او ایازی بود و شه محمود وقت
- Talihin yaverliği, bahtının müsait oluşu yüzünden yücelmiş, âdeta bir Eyaz olmuştu. Padişah da sanki zamanın Mahmut’uydu.
-
روح او با روح شه در اصل خویش ** پیش از این تن بوده هم پیوند و خویش 1050
- Ruhu padişahın ruhîyle birdi. Bu ten âleminden önce de o iki ruh, birbirine eş olmuş, birbirine aşina olmuştu.
-
کار آن دارد که پیش از تن بده ست ** بگذر از اینها که نو حادث شده ست
- Zaten iş, tenden önce olan iştir. Sonradan meydana gelenlerden geç!
-
کار عارف راست کاو نه احول است ** چشم او بر کشتهای اول است
- İş arifindir. Çünkü arif, şaşı değildir. Gözü, ilk ekilen şeyleri görür.
-
آن چه گندم کاشتندش و آن چه جو ** چشم او آن جاست روز و شب گرو
- Buğday mı ekildi, arpa mı? Gece, gündüz gözü ondadır. Gece, neye gebeyse onu doğurur.
-
آنچ آبست است شب جز آن نزاد ** حیلهها و مکرها باد است باد
- Bunu menetmek için yapılan hileler, başvurulan tedbirler havadan ibaret!
-
کی کند دل خوش به حیلتهای گش ** آن که بیند حیلهی حق بر سرش 1055
- Allah’ın takdirini, kendi tedbirinden üstün gören kişi, nasıl olur da kendi tedbirleriyle gönlünü avutabilir?
-
او درون دام دامی مینهد ** جان تو نه این جهد نه آن جهد
- Aklına, tedbirine güvense tuzak içinde olduğu halde tuzak kurar, fakat canına andolsun, ne bu kurtulur, ne o!
-
گر بروید ور بریزد صد گیاه ** عاقبت بر روید آن کشتهی اله
- Yüzlerce çayır, çimen bitse de, dökülse de sonun da yine Allah’ın ektiği çıkar!
-
کشت نو کارید بر کشت نخست ** این دوم فانی است و آن اول درست
- Ekilmiş ekinin üstüne ekin ekerler ama bu ikincisi fânidir, ilki doğrudur, ilki yerindedir.
-
تخم اول کامل و بگزیده است ** تخم ثانی فاسد و پوسیده است
- İlk ekin kemal bulur, seçilip toplanır. İkinci tohumsa bozulur, çürüyüp gider.
-
افکن این تدبیر خود را پیش دوست ** گر چه تدبیرت هم از تدبیر اوست 1060
- Sevgilinin huzurunda tedbirini terk et; filvaki tedbiri de onun tedbirinden, onun kaderinden doğmadır ya!