-
پادشاهی بس عظیمی بیکران ** در فقاعی کی بگنجد ای خران
- O kadar büyük bir padişah, a eşekler, nasıl bir çömleğe sığar?
-
از برای شاه دامی دوختند ** آخر این تدبیر از او آموختند
- Padişah için bir tuzak ördüler ama nihayet bu hileyi de ondan öğrendiler.
-
نحس شاگردی که با استاد خویش ** همسری آغازد و آید به پیش
- Ne kötü talebedir o talebe ki hocasıyla baş koşar, onunla kendisini bir görür.
-
با کدام استاد استاد جهان ** پیش او یکسان و هویدا و نهان
- Hem de hangi hocayla? Huzurunda gizli, aşikâr bir olan cihan hocasıyla.
-
چشم او ینظر بنور الله شده ** پردههای جهل را خارق بده 1580
- Onun gözü, Allah nuruyla bakmakta, bilgisizlik perdelerini yırtıp yakmaktadır.
-
از دل سوراخ چون کهنه گلیم ** پردهای بندد به پیش آن حکیم
- O talebe, eski kilim gibi paramparça, delik deşik olmuş gönülleri bir perde yapıp o hâkimin önüne gerer.
-
پرده میخندد بر او با صد دهان ** هر دهانی گشته اشکافی بر آن
- Hâlbuki o perde bile yüzlerce ağzıyla ona gülüp durur. Her ağzı hocaya bir delik olmuştur. ( deliklerden talebenin gönlünü seyreder durur.)
-
گوید آن استاد مر شاگرد را ** ای کم از سگ نیستت با من وفا
- Hoca, talebeye der ki; “ Ey köpekten de aşağı olan, bana hiç mi vefan yok?
-
خود مرا استا مگیر آهن گسل ** همچو خود شاگرد گیر و کوردل
- Haydi, beni kuvvetli, müşküller halledici bir hoca farz etme, tut ki senin gibi bir talebeyim, senin gibi gönül gözüm kör.
-
نه از منت یاری است در جان و روان ** بیمنت آبی نمیگردد روان 1585
- Fakat canına, gönlüne yardımım da mı dokunmadı? Sana ben olmadıkça bir feyiz bile akmıyor.
-
پس دل من کارگاه بخت تست ** چه شکنی این کارگاه ای نادرست
- Şu halde görüyorsun ya, gönlüm, senin bahtının tezgâhı. Be doğru düzen olmayan, bu tezgahı niye kırarsın?
-
گوییاش پنهان زنم آتش زنه ** نه به قلب از قلب باشد روزنه
- Çakmağı gizlice çakıyorum dersen kalpten, kalbe pencere yok mu ki?
-
آخر از روزن ببیند فکر تو ** دل گواهی میدهد زین ذکر تو
- Gönül, nihayet senin fikrini de pencereden görür, andığın şeye şahadet eder.
-
گیر در رویت نمالد از کرم ** هر چه گویی خندد و گوید نعم
- Tut ki kereminden yüzüne vurmuyor, yüzünü yerlere sürtmüyor, ne söylersen gülüp “ Evet, evet” diyor.
-
او نمیخندد ز ذوق مالشت ** او همیخندد بر آن اسگالشت 1590
- Fakat senin hilene, hud’ana gülmüyor. Kötü huyuna, yaptığın şeylere gülüyor.
-
پس خداعی را خداعی شد جزا ** کاسه زن کوزه بخور اینک سزا
- Hile edenin göreceği, bulacağı karşılık hileden ibarettir. Büyük testiyi vur kır, küçük testiyi al iç. İşte lâyığın bu!
-
گر بدی با تو و را خندهی رضا ** صد هزاران گل شکفتی مر ترا
- Eğer o senden razı olur, bu yüzden gülerse sana yüz binlerce gül açılır.
-
چون دل او در رضا آرد عمل ** آفتابی دان که آید در حمل
- Gönlü senden razı olursa bil ki o, Hamel burcunda bir güneş kesilir.
-
زو بخندد هم نهار و هم بهار ** در هم آمیزد شکوفه و سبزهزار
- O yüzden hem gündüz güler hem bahar. Çiçeklerle yeşillikler birbirine karışır.
-
صد هزاران بلبل و قمری نوا ** افکنند اندر جهان بینوا 1595
- Yüz binlerce bülbülle kumru ötüşmeye başlar; sessiz cihanı sesle doldurur.
-
چون که برگ روح خود زرد و سیاه ** میببینی چون ندانی خشم شاه
- Ruh yaprağını sararmış, kararmış bir halde görüyorsun da padişahın gazabından yine haberin yok.
-
آفتاب شاه در برج عتاب ** میکند روها سیه همچون کباب
- Padişahın güneşi itap burcunda olunca yüzleri kebap gibi karartır.
-
آن عطارد را ورقها جان ماست ** آن سپیدی و آن سیه میزان ماست
- O Utarit’in sayfaları, bizim canımızdır; o sayfalardaki beyazlık, karalık, bizim mizanımız.
-
باز منشوری نویسد سرخ و سبز ** تا رهند ارواح از سودا و عجز
- Sonra ruhları; sevdadan, acizlikten kurtarsın diye tekrar kırmızı ve yeşil bir ferman yazar.
-
سرخ و سبز افتاد نسخ نو بهار ** چون خط قوس و قزح در اعتبار 1600
- Hulâsa ilkbaharın yazıp çizdiği şeyler de kavsikuzah gibi kırmızı ve yeşil sayılır”.
-
عکس تعظیم پیغام سلیمان علیه السلام در دل بلقیس از صورت حقیر هدهد
- Hüthüdün küçücük vücudunu görünce,Belkıs’ın kalben Süleymen Âleyhisselâm’dangelen haberi ulu bulması
-
رحمت صد تو بر آن بلقیس باد ** که خدایش عقل صد مرده بداد
- Belkıs’a yüzlerce rahmet olsun. Tanrı, ona yüzlerce erkeğin aklını vermişti.
-
هدهدی نامه بیاورد و نشان ** از سلیمان چند حرفی با بیان
- Bir hüthüt kuşu, Süleyman’dan birkaç satırdan ibaret bir mektup getirdi.
-
خواند او آن نکتهای با شمول ** با حقارت ننگرید اندر رسول
- Belkıs okudu. Elçinin getirdiği o şümullü nükteleri hor görmedi.
-
جسم هدهد دید و جان عنقاش دید ** حس چو کفی دید و دل دریاش دید
- Gözü, hüthütü gördü, gönlü onun Anka olduğunu anladı. Duygusu onu bir köpekten ibaret gördü, gönlüyse bir derya.
-
عقل با حس زین طلسمات دو رنگ ** چون محمد با ابو جهلان به جنگ 1605
- Akıl, bu iki renkli tılsımlar yüzünden Muhammet’le, Ebucehil’lerin savaştığı gibi duygu ile savaşır durur.
-
کافران دیدند احمد را بشر ** چون ندیدند از وی انشق القمر
- Kâfirler, Ahmet’i beşer gördüler. Çünkü onun ayı böldüğünü görmemişlerdi.
-
خاک زن در دیدهی حس بین خویش ** دیدهی حس دشمن عقل است و کیش
- Hisse ait gözüne toprak serp. His gözü, akla da düşmandır, dine de.
-
دیدهی حس را خدا اعماش خواند ** بت پرستش گفت و ضد ماش خواند
- Allah duygu gözüne kör dedi, putperest dedi, bizim zıddımız dedi.
-
ز انکه او کف دید و دریا را ندید ** ز انکه حالی دید و فردا را ندید
- Çünkü o, köpüğü gördü de denizi görmedi. Bu demi gördü de yarını görmedi.
-
خواجهی فردا و حالی پیش او ** او نمیبیند ز گنجی جز تسو 1610
- Bu günün sahibi de odur, yarının sahibi de. Her ana sahip olan, önünde durup durur da o, hazineden bir pul bile görmez.
-
ذرهای ز آن آفتاب آرد پیام ** آفتاب آن ذره را گردد غلام
- Bir zere bile o güneşten haber verir ve güneş; o zerreye kul, köle kesilir.
-
قطرهای کز بحر وحدت شد سفیر ** هفت بحر آن قطره را باشد اسیر
- Birlik denizinin elçisi olan katraya yedi deniz esir olur.
-
گر کف خاکی شود چالاک او ** پیش خاکش سر نهد افلاک او
- Bir avuç toprak bile onun yüzünden çevikleşirse felekler, o, bir avuç toprağın önüne baş koyar.
-
خاک آدم چون که شد چالاک حق ** پیش خاکش سر نهند املاک حق
- Âdemin toprağı Allahtan çevikleşince Allah melekleri o toprağın önünde secde ettiler.
-
السماء انشقت آخر از چه بود ** از یکی چشمی که خاکی بر گشود 1615
- Göğün yarılması nedendi? Toprakla olan münasebeti kaldıran, müşkülleri halleden bir gözden.
-
خاک از دردی نشیند زیر آب ** خاک بین کز عرش بگذشت از شتاب
- Toprak, kesafeti yüzünden suyun dibine gider. Öyle olduğu halde toprağa bak ki çevikleşti, süratle Arşı bile geçti.
-
آن لطافت پس بدان کز آب نیست ** جز عطای مبدع وهاب نیست
- Bil ki o letafet sudan değildir, ancak Verici ve Eşsiz, Örneksiz Yaratıcının ihsanından,.
-
گر کند سفلی هوا و نار را ** ور ز گل او بگذراند خار را
- Dilerse havayı, ateşi aşağılatır, dilerse dikeni gülden üstün eder.
-
حاکم است و یفعل الله ما یشاء ** کاو ز عین درد انگیزد دوا
- Allah hükmedicidir, dilediğini yapar. Derdin ta kendisinden deva yaratır.
-
گر هوا و نار را سفلی کند ** تیرگی و دردی و ثقلی کند 1620
- Havayı, ateşi aşağılatırsa onları karartır, bulandırır, ağırlaştırır.
-
ور زمین و آب را علوی کند ** راه گردون را بپا مطوی کند
- Yeri ve suyu yüceltirse kâinat yolunu ayaklarıyla arşınlarlar, yürürler.
-
پس یقین شد که تعز من تشاء ** خاکیی را گفت پرها بر گشا
- Gayrı tamamıyla anlaşıldı ki dilediğini yüceltir, toprağa mensup olana “Kanatlarını aç” der.
-
آتشی را گفت رو ابلیس شو ** زیر هفتم خاک با تلبیس شو
- Ateşe mensup olana der ki: “ Yürü, İblis ol, yedinci kat yerin altında şeytanlık et.
-
آدم خاکی برو تو بر سها ** ای بلیس آتشی رو تا ثری
- Ey topraktan yaratılan adam, sen de yürü, Süha yıldızını bile geç. Ateşten yaratılan İblis, sen de yerin dibine git.
-
چار طبع و علت اولی نیام ** در تصرف دایما من باقیام 1625
- Ben dört tabiat ve illet-i şlâ değilim. Her şeyi tasarruf etmede Baki ve Daimîyim.