Ant içse bile inanma. Eğri sözlü adam andını da bozar.
چون که بیسوگند گفتش بد دروغ ** تو میفت از مکر و سوگندش به دوغ
Mademki yeminsiz sözü yalan. Hilesine yeminine de inanma.
نفس او میر است و عقل او اسیر ** صد هزاران مصحفش خود خوردهگیر
Onun nefsi beydir, aklı esir.. farz et ki yüz binlerce defa Mushaf’a yemin etmiş olsun!
چون که بیسوگند پیمان بشکند ** گر خورد سوگند هم آن بشکند2135
Mademki yeminsiz ahdi bozuyor, yemin etse onu da bozar.
ز آن که نفس آشفتهتر گردد از آن ** که کنی بندش به سوگند گران
Çünkü nefsi, ağır yeminle bağlanan nefis, bundan daha ziyade daralır, perişan olur.
چون اسیری بند بر حاکم نهد ** حاکم آن را بر درد بیرون جهد
Bu, bir esirin hâkimi bağlanmasına benzer. Hâkim o bağı koparır, o bağdan kurtulur.
بر سرش کوبد ز خشم آن بند را ** میزند بر روی او سوگند را
Kızgınlıkla o bağı, kölesinin kafasına fırlatıp atar. Nefis de o yemini, kendisine esir olan adamın suratına vurur.
تو ز اوفوا بالعقودش دست شو ** احفظوا أیمانکم با او مگو
Sen onun “Ahitlerinize vefa edin” hükmünden el yıka. “ Yeminlerinizi koruyun, ahitlerinizde durun” hükmünü ona söyleme.
و آن که حق را ساخت در پیمان سند ** تن کند چون تار و گرد او تند2140
Kiminle ahdettiğini bilen tenini iplik haline kor, o ahdin etrafında dolanır, o ahdi örer durur.
رفتن مصطفی علیه السلام به عیادت صحابی و بیان فایده عیادت
Mustafa Aleyhisselâm’ın bir hasta sahabenin hatırını sormaya gitmesi, hasta halini, hatırını sormasının faydası
از صحابه خواجهای بیمار شد ** و اندر آن بیماریش چون تار شد
Sahabeden biri hastalandı, o hastalık yüzünden zayıfladı, iplik gibi inceldi.
مصطفی آمد عیادت سوی او ** چون همه لطف و کرم بد خوی او
Mustafa halini, hatırını sormaya geldi. Çünkü Peygamber’in huyu tamamıyla lütuf ve keremden ibaretti.
در عیادت رفتن تو فایده است ** فایده آن باز با تو عایده است
Hastanın halini, hatırını sormaya gitmekte fayda vardır. Faydası da gene sanadır.
فایده اول که آن شخص علیل ** بوک قطبی باشد و شاه جلیل
Birinci faydası şudur; O hasta adam, bir kutup, bir ulu şah olabilir.
ور نباشد قطب یار ره بود ** شه نباشد فارس اسپه بود2145
Mademki inatçı adam, gönlünün iki gözü de yok, odunu ödağacından ayırt edemezsin.
پس صله یاران ره لازم شمار ** هر که باشد گر پیاده گر سوار
Âlemde hazineler var. Beyhude üzülme, yorulma. Yalnız hiçbir viraneyi de definesiz bilme.
ور عدو باشد همین احسان نکوست ** که به احسان بس عدو گشته است دوست
Her dervişe ne olur, ne olmaz diye mülâzemette bulunadır, bir nişane buldun mu da artık onun etrafında adamakıllı dön, dolaş!
ور نگردد دوست کینش کم شود ** ز آن که احسان کینه را مرهم شود
Mademki sende o can gözü yok, her vücutta define var san!
بس فواید هست غیر این و لیک ** از درازی خایفم ای یار نیک
Kutup olmasa bile belki bir yol dostudur, padişah değilse bile bir atlı askerdir.
حاصل این آمد که یار جمع باش ** هم چو بتگر از حجر یاری تراش2150
Kim olursa olsun, ister yaya, ister atlı, yol dostlarıyla buluşmayı, onların halini sormayı, hatırlarını ele almayı lâzım bil.
ز آن که انبوهی و جمع کاروان ** ره زنان را بشکند پشت و سنان
Hatta o adam, düşman bile olsa yine ihsan iyidir. Çünkü ihsan yüzünden düşman bile adama dost olur.
چون دو چشم دل نداری ای عنود ** که نمیدانی تو هیزم را ز عود
Dost olmasa bile hiç olmazsa kini azalır. Çünkü ihsanda bulunmak, kine âdeta merhemdir.
چون که گنجی هست در عالم مرنج ** هیچ ویران را مدان خالی ز گنج
Bundan başka daha nice faydaları var ama ey iyi adam, sözü uzatmadan korkuyorum.
قصد هر درویش میکن از گزاف ** چون نشان یابی بجد میکن طواف
Sözün hülâsası şu: Topluluğa dost ol. Hatta bir dost bulamazsan put yapan Amad gibi taştan bir dost yont, onu sev!
چون تو را آن چشم باطن بین نبود ** گنج میپندار اندر هر وجود2155
Zira kalabalık ve kervan halkının çokluğu yol vurucuların belini kırar, onları kahreder.
وحی کردن حق تعالی به موسی علیه السلام که چرا به عیادت من نیامدی
Ulu Tanrı’nın Musa Aleyhisselâm’a “Niçin hastalığımda benim halimi, hatırımı sormağa gelmedin?” diye vahyetmesi
آمد از حق سوی موسی این عتاب ** کای طلوع ماه دیده تو ز جیب
Tanrı’dan Musa’ya şu hitap geldi: “Ey koltuğundan ayın doğduğunu gören!
مشرقت کردم ز نور ایزدی ** من حقم رنجور گشتم نامدی
Seni Tanrılık nurunun doğusu haline getirdiğim halde ben ki Tanrı’yım, hastalandım da niçin halimi hatırımı sormaya gelmedin?”
گفت سبحانا تو پاکی از زیان ** این چه رمز است این بکن یا رب بیان
Musa, “Tanrı” sen kusurdan münezzehsin. Bu ne remizdir, Yarabbi, bunu bildir” dedi.
باز فرمودش که در رنجوریم ** چون نپرسیدی تو از روی کرم
Bunun üzerine Tanrı, yine “ Hastalığımda kerem edip niçin halimi sormadın?” buyurdu.
گفت یا رب نیست نقصانی تو را ** عقل گم شد این سخن را بر گشا2160
Musa, “Yarabbi, senin bir noksanın olamaz. Aklım şaştı, bu sözün hakikatini anlat” dedi.
گفت آری بنده خاص گزین ** گشت رنجور او منم نیکو ببین
Tanrı, “Evet, has ve seçilmiş bir kulun hastalanmıştı. İyice bir bak hele o, benim.
هست معذوریش معذوری من ** هست رنجوریش رنجوری من
Onun özür serdetmesi benim özür serdetmemdir. Onun hastalığı benim hastalığımdır” buyurdu.
هر که خواهد همنشینی خدا ** تا نشیند در حضور اولیا
Tanrı ile oturup kalkmak isteyen kişi veliler huzurunda otursun.
از حضور اولیا گر بسکلی ** تو هلاکی ز آن که جزوی بیکلی
Velilerin huzurundan kesilirsen helâk oldun gitti. Çünkü sen küllü olmayan bir cüzüsün.
هر که را دیو از کریمان وابرد ** بیکسش یابد سرش را او خورد2165
Şeytan, birisini kerem sahiplerinden ayırırsa onu kimsiz, kimsesiz bir hale kor, o halde de bulunca başını yer, mahvedip gider.
یک بدست از جمع رفتن یک زمان ** مکر دیو است بشنو و نیکو بدان
Topluluktan bir an bile ayrılmak bil ki Şeytan’ın hilesinden ibarettir.
تنها کردن باغبان صوفی و فقیه و علوی را از همدیگر
Bağcının, sofi, fakîh ve alevîyi birbirinden ayırıp yalnız bırakması
باغبانی چون نظر در باغ کرد ** دید چون دزدان به باغ خود سه مرد
Bir bahçıvan, bahçesine üç tane hırsızın girdiğini gördü.
یک فقیه و یک شریف و صوفیی ** هر یکی شوخی بدی لایوفیی
Bu üç kişinin birisi bir fakîh, birisi bir şerif, bir tanesi de bir sofi idi. Üçü de hafif meşrep ve vefasız kimselerdi.
گفت با اینها مرا صد حجت است ** لیک جمعاند و جماعت قوت است
Bahçıvan, kendi kendine “Bunlara karşı söyleyeceğim nice sözler, bunları ilzam için getireceğim yüzlerce deliller var. Fakat bunlar, bir topluluk. Topluluksa kuvvettir,
بر نیایم یک تنه با سه نفر ** پس ببرمشان نخست از همدگر2170
Tek başıma bu üç kişinin hakkından gelemem, Önce onları birbirinden ayırmak lâzım.
هر یکی را من به سویی افکنم ** چون که تنها شد سبیلش بر کنم
Her birisini, öbüründen ayırayım. Ondan sonra birer, birer saçlarını, sakallarını yolarım” dedi.
حیله کرد و کرد صوفی را به راه ** تا کند یارانش را با او تباه
Hile edip arkadaşlarıyla arasını açmak üzere önce sofiyi yola vurdu.
گفت صوفی را برو سوی وثاق ** یک گلیم آور برای این رفاق
Sofi gidince öbür iki arkadaşıyla yalnız kaldı.
رفت صوفی گفت خلوت با دو یار ** تو فقیهی وین شریف نامدار
Sofiye “Eve git, bu arkadaşlar için bir kilim getir” dedi. Fakîhe “Sen fakîhsin, bu da ünlü bir şerif.
ما به فتوی تو نانی میخوریم ** ما به پر دانش تو میپریم2175
Biz, senin fetvanla ekmek yemekte, senin bilgi kanadında uçmaktayız.