-
چون بماند از خلق گردد او یتیم ** انس حق را قلب میباید سلیم
- Birisi, anası babası öldü mü yetim olur. Hak’la ünsiyet için kalb-i selim gerek!
-
چون ز کوری دزد دزدد کالهای ** میکند آن کور عمیا نالهای 2375
- Hırsız, bir körden bir kumaş çaldı mı kör, bilmeden feryada başlar.
-
تا نگوید دزد او را کان منم ** کز تو دزدیدم که دزد پر فنم
- Fakat hırsız ona “Senin malını ben çaldım, ben hilebaz bir hırsızım” demedikçe,
-
کی شناسد کور دزد خویش را ** چون ندارد نور چشم و آن ضیا
- Kör, hırsızı nereden bilecek? Gözünün nuru, gözünün ışığı yok ki!
-
چون بگوید هم بگیر او را تو سخت ** تا بگوید او علامتهای رخت
- Ama sesini duydun mu onu sımsıkı tut, koy verme de çaldığı şeyleri söylet.
-
پس جهاد اکبر آمد عصر دزد ** تا بگوید که چه دزدیده است مزد
- Hırsızı yakalayıp, sıkıştırmak, çaldığını çırptığını söyletmek cihadı ekberdir.
-
اولا دزدید کحل دیدهات ** چون ستانی باز یابی تبصرت 2380
- O, önce senin gözünün sürmesini çaldı. Onu elde ettin mi, yine gözlerine nur gelir.
-
کالهی حکمت که گم کردهی دل است ** پیش اهل دل یقین آن حاصل است
- Gönül’ün kayıp malı olan hikmet kumaşı, ehli dilden elde edilir.
-
کوردل با جان و با سمع و بصر ** مینداند دزد شیطان را ز اثر
- Kör olan gönül, canı, kulağı, gözü olsa bile hırsız Şeytan’ın izini bulamaz, onu elde edemez.
-
ز اهل دل جو از جماد آن را مجو ** که جماد آمد خلایق پیش او
- Şeytanın izini bulmayı, hırsızı elde etmeyi, gönül ehli olanlardan um, bu işi onlardan iste; taştan topraktan değil. Çünkü halk, gönül ehline nispetle taş, topaç gibidir, âdeta cansızdır.
-
مشورت جوینده آمد نزد او ** کای اب کودک شده رازی بگو
- Danışacak adam arayan da o deliliğe vurmuş delinin huzuruna geldi, dedi ki: “Ey kendini çocuk gösteren baba, bana bir sır söyle.”
-
گفت رو زین حلقه کاین در باز نیست ** باز گرد امروز روز راز نیست 2385
- Veli dedi ki: “Git bu halkayı çalıp durma. Kapı kapalı. Bu gün sır söylenecek gün değil, başka vakit gel.
-
گر مکان را ره بدی در لامکان ** همچو شیخان بودمی من بر دکان
- Eğer Lâ mekân âleminde mekâna yer olsaydı ben de şeyhler gibi dükkânda oturur, alışverişe koyulurdum”
-
خواندن محتسب مست خراب افتاده را به زندان
- Muhtesibin, harap bir halde yere yıkılmış sarhoşu zindana dâvet etmesi
-
محتسب در نیم شب جایی رسید ** در بن دیوار مستی خفته دید
- Muhtesip gece yarısı bir yere uğradı. Duvar dibinde bir adamın uyuduğunu gördü.
-
گفت هی مستی چه خورده ستی بگو ** گفت از این خوردم که هست اندر سبو
- “Hey, sarhoş musun, ne içtin? Söyle” dedi. Adam dedi ki: “Testidekinden içtim!”
-
گفت آخر در سبو واگو که چیست ** گفت از آن که خوردهام گفت این خفی است
- Muhtesip “Söyle, testide ne var?” diye sordu. Adam, “İçtiğim şey” diye cevap verdi. Muhtesip, “Bu gizli bir lâf.
-
گفت آن چه خوردهای آن چیست آن ** گفت آن که در سبو مخفی است آن 2390
- Ne içtin, içtiğin ne ?” diye sordu. Adam “ Testide gizli olan şey işte” dedi.
-
دور میشد این سؤال و این جواب ** ماند چون خر محتسب اندر خلاب
- Bu sual cevap, birbirine ulanıp gitti. Muhtesip de eşek gibi çamura saplanıp kaldı.
-
گفت او را محتسب هین آه کن ** مست هو هو کرد هنگام سخن
- Ona, “Gel de bir ah de bakalım” dedi. Sarhoş söz söylerken “Hu, hu” dedi.
-
گفت گفتم آه کن هو میکنی ** گفت من شاد و تو از غم دم زنی
- Muhtesip, “Ben sana ah dedim, hu, de demedim, sen hu diyorsun” deyince, adam, “Ben neşeliyim, sen gamdan iki büklüm olmuşsun.
-
آه از درد و غم و بیدادی است ** هوی هوی می خوران از شادی است
- Ah; dertten, gamdan, zulümden olur. Sarhoşların bu hu’larıysa neşedendir.” dedi.
-
محتسب گفت این ندانم خیز خیز ** معرفت متراش و بگذار این ستیز 2395
- Muhtesip, “Ben şunu, bunu bilmem, kalk. Marifet satıp durma. Bu dırıltıyı bırak” dedi.
-
گفت رو تو از کجا من از کجا ** گفت مستی خیز تا زندان بیا
- Adam, “Yürü be, sen neredesin, ben nerede?” deyince, Muhtesip, “ Hadi kalk, zindana gel” dedi.
-
گفت مست ای محتسب بگذار و رو ** از برهنه کی توان بردن گرو
- Sarhoş dedi ki: “Be Muhtesip, beni bırak da yürü işine. Çıplak adamdan rehin alabilir misin sen?
-
گر مرا خود قوت رفتن بدی ** خانهی خود رفتمی وین کی شدی
- Eğer benim yürümeye kuvvetim olsaydı burada yatar mıydım. Evime giderdim.
-
من اگر با عقل و با امکانمی ** همچو شیخان بر سر دکانمی
- Eğer benim de aklım olsaydı, imkânını bulsaydım şeyhler gibi dükkân başında bulunurdum.”
-
دوم بار در سخن کشیدن سایل آن بزرگ را تا حال او معلوم تر گردد
- Adam’ın halini anlamak için o ulu zatı ikinci defa olarak konuşturması
-
گفت آن طالب که آخر یک نفس ** ای سواره بر نی این سو ران فرس 2400
- O, büyük adamın ahvalini öğrenmek isteyen adam “ Ey sopayı at edinip binen atlı, bir an için olsun atını bu tarafa sür dedi.
-
راند سوی او که هین زوتر بگو ** کاسب من بس توسن است و تند خو
- Adam, “Çabuk söyle, atım çok serkeştir, pek huyludur.
-
تا لگد بر تو نکوبد زود باش ** از چه میپرسی بیانش کن تو فاش
- Çabuk ol ki seni tepmesin. Ne soracaksan açıkça sor bakalım” diyerek sopasını o tarafa sürdü.
-
او مجال راز دل گفتن ندید ** زو برون شو کرد و در لاغش کشید
- Adam gönlündeki sırrı söylemeye imkân bulamadı. Ondan vazgeçip veliyi alaya aldı.
-
گفت میخواهم در این کوچه زنی ** کیست لایق از برای چون منی
- Dedi ki: “Bu sokakta oturan kadınlardan birini almak istiyorum. Benim gibi bir adama acaba hangisi lâyık?”
-
گفت سه گونه زناند اندر جهان ** آن دو رنج و این یکی گنج روان 2405
- Veli, “Dünyada üç türlü kadın vardır. İkisi zahmet ve mihnetten ibarettir, biri daimi bir hazinedir.
-
آن یکی را چون بخواهی کل تراست ** و آن دگر نیمی ترا نیمی جداست
- Onu alırsan tamamıyla senin olur. İkincisinin yarısı senin olur, yarısı senden ayrı kalır.
-
و آن سوم هیچ او ترا نبود بدان ** این شنودی دور شو رفتم روان
- Üçüncü ise hiç sana mal olmaz. Bunu duydun ya. Hadi şimdi yürü, ben gidiyorum.
-
تا ترا اسبم نپراند لگد ** که بیفتی بر نخیزی تا ابد
- Sen de durma atım seni tepelemesin. Yoksa bir düştün mü, bir daha kalkamazsın!” dedi.
-
شیخ راند اندر میان کودکان ** بانگ زد بار دگر او را جوان
- Şeyh, sopasını sürüp çocukların arasına katıldı. O genç adam ona tekrar bağırdı.
-
که بیا آخر بگو تفسیر این ** این زنان سه نوع گفتی بر گزین 2410
- “Gel de hiç olmazsa şunu etraflıca anlat. Bu söylediğin üç çeşit kadın kimlerdir? Onu bir söyle!”
-
راند سوی او و گفتش بکر خاص ** کل ترا باشد ز غم یابی خلاص
- Şeyh, yine onun yanına at sürüp dedi ki: “Bakir, tamamıyla sana mal olur, gamdan kurtulursun.
-
و انکه نیمی آن تو بیوه بود ** و انکه هیچست آن عیال با ولد
- Yarısı senin olan da duldur. Fakat hiçbir suretle sana mal olmayan, evlâdı olan kadındır.
-
چون ز شوی اولش کودک بود ** مهر و کل خاطرش آن سو رود
- İlk kocasından evlâdı olursa sevgisi de, bütün hâtıraları da oraya gider.
-
دور شو تا اسب نندازد لگد ** سم اسب توسنم بر تو رسد
- Hadi git, atım seni tepmesin. Uzaklaş, yoksa serkeş atımın nalı seni ezer!
-
های و هویی کرد شیخ و باز راند ** کودکان را باز سوی خویش خواند 2415
- Şeyh yine hay huy edip sopasını sürdü, yine çocukları yanına çağırdı.
-
باز بانگش کرد آن سایل بیا ** یک سؤالم ماند ای شاه کیا
- Adam tekrar bağırdı: “Ey ulu padişah, bir sualim kaldı, gel!” dedi.
-
باز راند این سو بگو زودتر چه بود ** که ز میدان آن بچه گویم ربود
- Şeyh tekrar o tarafa gelip “Çabuk söyle, nedir? Çok duramam, çünkü o çocuk meydandan topumu kaptı!” dedi.
-
گفت ای شه با چنین عقل و ادب ** این چه شیداست این چه فعل است ای عجب
- Adam “Ey Padişah, bu kadar akla, edebe sahip olduğun halde bu ne divanelik, bu ne iş. Şaşılacak şey!
-
تو ورای عقل کلی در بیان ** آفتابی در جنون چونی نهان
- Sen söz söylerken Aklı Küllünde ötesindesin; bir güneş olduğun halde nasıl delilikle gizleniyorsun” dedi.
-
گفت این اوباش رایی میزنند ** تا در این شهر خودم قاضی کنند 2420
- Şeyh dedi ki: ”Bu külhanbeyleri beni bu şehre kadı yapmaya karar verdiler.
-
دفع میگفتم مرا گفتند نی ** نیست چون تو عالمی صاحب فنی
- Reddettim, 'imkânı yok. Senin gibi âlim, fâzıl kimse yok.
-
با وجود تو حرام است و خبیث ** که کم از تو در قضا گوید حدیث
-
در شریعت نیست دستوری که ما ** کمتر از تو شه کنیم و پیشوا
- Şeriatta da senden aşağı birisini kendimize ulu yapmamıza müsaade yok.' dediler.