-
صورت مردان و معنی این چنین ** از برون آدم درون دیو لعین
- İnsanların suretleriyle manaları da işte böyledir. Dışardan adam görünürler, içerden melûn Şeytan!
-
آن دهل را مانی ای زفت چو عاد ** که بر او آن شاخ را میکوفت باد
- Ey Âd gibi ipiri adam, sen rüzgârın tesiriyle dalın vurduğu davula benziyorsun.
-
روبهی اشکار خود را باد داد ** بهر طبلی همچو خیک پر ز باد 3160
- Tilki, hava ile dolu tulum gibi bir davul yüzünden avını yele verdi.
-
چون ندید اندر دهل او فربهی ** گفت خوکی به ازین خیک تهی
- Davulda bir can olmadığını, içinin hava dolu olduğunu görünce dedi ki: “ Domuz bile şu bomboş tulumdan yeğ!”
-
روبهان ترسند ز آواز دهل ** عاقلش چندان زند که لا تقل
- Davul sesinden tilkiler korkar, fakat akıllı kişi onu öyle döver ki deme gitsin!
-
قصهی تیر اندازی و ترسیدن او از سواری که در بیشه میرفت
- Ormana dalan süvariden korkan okçu
-
یک سواری با سلاح و بس مهیب ** میشد اندر بیشه بر اسبی نجیب
- Bir atlı cins ata binmiş, pür silâh, heybetle bir ormana dalmış, gidiyordu.
-
تیر اندازی به حکم او را بدید ** پس ز خوف او کمان را در کشید
- Usta bir okçu görüp korkarak yayını çekti.
-
تا زند تیری سوارش بانگ زد ** من ضعیفم گر چه زفت استم جسد 3165
- Onu vurmak isterken atlı bağırdı: “Ben cüssece iriyim ama hakikatte zayıf bir adamım.
-
هان و هان منگر تو در زفتی من ** که کمم در وقت جنگ از پیر زن
- Sakın benim iriliğime bakma, savaş zamanı kocakarıdan da aşağıyım.”
-
گفت رو که نیک گفتی ور نه نیش ** بر تو میانداختم از ترس خویش
- Okçu “haydi git, iyi ki söyledin, yoksa korkumdan seni vuracaktım” dedi.
-
بس کسان را کالت پیکار کشت ** بیرجولیت چنان تیغی به مشت
- Nice adamlar vardır ki erkek olmadıklarından ellerinde kılıç olduğu halde karşıdakini silâhla tepelenmişlerdir.
-
گر بپوشی تو سلاح رستمان ** رفت جانت چون نباشی مرد آن
- Rüstemlerin silâhını bile kuşansan ehli olmadıktan sonra canından olursun.
-
جان سپر کن تیغ بگذار ای پسر ** هر که بیسر بود از این شه برد سر 3170
- Oğul, kılıcı bırak da can siperini ele al. Bu padişahtan ancak başsız olan başını kurtarır.
-
آن سلاحت حیله و مکر تو است ** هم ز تو زایید و هم جان تو خست
- Senin silâhın; hilen, düzenindir. Hem senden doğar hem canına kast eder.
-
چون نکردی هیچ سودی زین حیل ** ترک حیلت کن که پیش آید دول
- Bu hilelerden mademki bir fayda elde edemedin, hileyi bırak da devletlere kavuşasın.
-
چون که یک لحظه نخوردی بر ز فن ** ترک فن گو میطلب رب المنن
- Mademki hileden bir meyve elde edip yiyemedin, bırak hileyi, Allah’ı ara!
-
چون مبارک نیست بر تو این علوم ** خویشتن گولی کن و بگذر ز شوم
- Bu bilgiler, sana mademki kutlu değil, kendini ahmak yerine koy, şom şeyi terk et!
-
چون ملایک گو که لا علم لنا ** یا الهی غیر ما علمتنا 3175
- Melekler gibi “Allah’ım, bizim bilgimiz, ancak senin bildirdiğin bilgidir, başka bir şey bilmiyoruz” de!
-
قصهی اعرابی و ریگ در جوال کردن و ملامت کردن آن فیلسوف او را
- Bedevinin çuvala kum doldurması ve filozofun onu kınaması
-
یک عرابی بار کرده اشتری ** دو جوال زفت از دانه پری
- Bir bedevi, devesine iki dolu çuval yüklemiş, birisi onu lâfa tuttu.
-
او نشسته بر سر هر دو جوال ** یک حدیث انداز کرد او را سؤال
- Vatanından sorup konuşturdu ve o suallerle bir hayli inciler deldi.
-
از وطن پرسید و آوردش به گفت ** و اندر آن پرسش بسی درها بسفت
- EKSIK
-
بعد از آن گفتش که این هر دو جوال ** چیست آگنده بگو مصدوق حال
- Sonra dedi ki: “O iki çuvalda ne dolu? Doğruca söyle!”
-
گفت اندر یک جوالم گندم است ** در دگر ریگی نه قوت مردم است 3180
- Bedevi “ Bir tanesinde buğday var. Öbürü kum, yiyecek bir şey değil! ” dedi.
-
گفت تو چون بار کردی این رمال ** گفت تا تنها نماند آن جوال
- Adam “Neden bu kumu doldurdun” diye sordu. Bedevi cevap verdi: “O çuval boş kalmasın diye”.
-
گفت نیم گندم آن تنگ را ** در دگر ریز از پی فرهنگ را
- Adam; “Akıllılık edip buğdayın yarısını bu çuvala, yarısını da öbür çuvala koy.
-
تا سبک گردد جوال و هم شتر ** گفت شاباش ای حکیم اهل و حر
- Bu suretle hem çuvallar hafifler, hem devenin yükü “ dedi. Bedevi bu fikri pek beğenip “ Ey akıllı ve hür hakîm,
-
این چنین فکر دقیق و رای خوب ** تو چنین عریان پیاده در لغوب
- Böyle bir ince fikir, böyle bir güzel rey sahibi olduğun halde neden böyle çırçıplaksın, yaya yürüyor, yoruluyorsun?”
-
رحمتش آمد بر حکیم و عزم کرد ** کش بر اشتر بر نشاند نیک مرد 3185
- Dedi. O iyi kalpli bedevi, hakîme acıdı, onu deveye bindirmek istedi. Tekrar
-
باز گفتش ای حکیم خوش سخن ** شمهای از حال خود هم شرح کن
- “Ey güzel sözlü hakîm, birazcık halinden bahset.
-
این چنین عقل و کفایت که تراست ** تو وزیری یا شهی بر گوی راست
- Böyle bir akılla, böyle bir kifayetle sen ya vezirsin, ya padişah. Doğru söyle!” dedi.
-
گفت این هر دو نیم از عامهام ** بنگر اندر حال و اندر جامهام
- Hakîm dedi ki: “İkisi de değilim, halktan bir adamım. Halime, elbiseme baksana!”
-
گفت اشتر چند داری چند گاو ** گفت نه این و نه آن ما را مکاو
- Bedevi “Kaç deven, kaç öküzün var?” diye sordu. Hakîm cevap verdi: “Uzun etme. Ne ona malikim, ne buna!”
-
گفت رختت چیست باری در دکان ** گفت ما را کو دکان و کو مکان 3190
- Bedevi, “Peki, bari dükkânındaki mal ne, onu söyle!” dedi. Hakîm dedi ki “Benim dükkânım nerede, yerim yurdum nerede?
-
گفت پس از نقد پرسم نقد چند ** که تویی تنها رو و محبوب پند
- Bedevi, öyleyse paranı sorayım: sen yapayalnız gidiyorsun, hoş nasihatlerde bulunuyorsun, ne kadar paran var?
-
کیمیای مس عالم با تو است ** عقل و دانش را گهر تو بر تو است
- Âlemdeki bakırları altın yapacak kimya senin elinde, akıl ve bilgi incilerin tümen, tümen dedi!” dedi.
-
گفت و الله نیست یا وجه العرب ** در همه ملکم وجوه قوت شب
- Hakîm, “Ey Arabın iftiharı, vallahi para şöyle dursun, bir gecelik yiyecek alacak mangırım bile yok.
-
پا برهنه تن برهنه میدوم ** هر که نانی میدهد آن جا روم
- Yalınayak, başıkabak koşup duruyorum. Kim, bir dilim ekmek verirse oraya gidiyorum.
-
مر مرا زین حکمت و فضل و هنر ** نیست حاصل جز خیال و درد سر 3195
- Bu kadar hikmet, fazilet ve hünerden ancak hayal ve baş ağrısı elde ettim” deyince;
-
پس عرب گفتش که شو دور از برم ** تا نبارد شومی تو بر سرم
- Arap dedi ki : “ Yürü, yanımdan uzaklaş, senin nuhusetin benim başıma da çökmesin.
-
دور بر آن حکمت شومت ز من ** نطق تو شرم است بر اهل زمن
- O şom hikmetini benden uzaklaştır. Sözün, zamane halkına şom.
-
یا تو آن سو رو من این سو میدوم ** ور ترا ره پیش من واپس روم
- Ya sen o yana git, ben bu yana gideyim. Yahut sen önden yürü, ben arkadan yürüyeyim.
-
یک جوالم گندم و دیگر ز ریگ ** به بود زین حیلههای مردهریگ
- Bir çuvalımda buğday, öbüründe kum olması, senin hikmetinden daha iyi be hayırsız!
-
احمقیام بس مبارک احمقی است ** که دلم با برگ و جانم متقی است 3200
- Benim ahmaklığım, çok mübarek bir ahmaklık. Gönlümde azığım var, canım perhizkâr!”
-
گر تو خواهی کت شقاوت کم شود ** جهد کن تا از تو حکمت کم شود
- Sen de şekavetin azalmasını istiyorsan çalış, sendeki hikmet azalsın.
-
حکمتی کز طبع زاید وز خیال ** حکمتی بیفیض نور ذو الجلال
- Tabiattan doğan, hayalden meydana gelen hikmet, Allah nurunun feyzinden nasipsiz bir hikmettir.
-
حکمت دنیا فزاید ظن و شک ** حکمت دینی برد فوق فلک
- Dünya hikmeti, zannı, şüpheyi artırır, din hikmetiyse insanı feleğin üstüne çıkarır.
-
زوبعان زیرک آخر زمان ** بر فزوده خویش بر پیشینیان
- Âhir zamanın âdi ukalâsı, kendilerini evvelce gelenlerden üstün görürler.
-
حیله آموزان جگرها سوخته ** فعلها و مکرها آموخته 3205
- Hileler öğrenip ciğerler yakmışlar, hileler, düzenler bellemişlerdir.
-
صبر و ایثار و سخای نفس و جود ** باد داده کان بود اکسیر سود
- Asıl sermaye iksiri olan sabrı, ihsanı, cömertliğiyle vermişlerdir.
-
فکر آن باشد که بگشاید رهی ** راه آن باشد که پیش آید شهی
- Fikir ona derler ki bir yol açsın, yol ona derler ki önüne bir padişah çıkagelsin.