ز آن که ایشان در فراق فانیاند ** غافل از لعل بقای کانیاند
EKSIK
ز آن که بر دل نقش تقلید است بند ** رو به آب چشم بندش را برند
Çünkü gönülde taklit nakşı var; yürü bendini gözyaşıyla yık!
ز آن که تقلید آفت هر نیکویی است ** که بود تقلید اگر کوه قوی است
Taklit, her iyiliğin afetidir. Sağlam bir dağ bile hakikatte samandan ibarettir.
گر ضریری لمترست و تیز خشم ** گوشت پارهش دان چو او را نیست چشم 485
Köre; kuvvetli ve tez kızar olsa bile bir et parçasıdır, gözü yok!
گر سخن گوید ز مو باریکتر ** آن سرش را ز آن سخن نبود خبر
Kıldan ince söz söylese bile gönlünün, o sözden haberi olmaz.
مستیی دارد ز گفت خود و لیک ** از بر وی تا به می راهی است نیک
Kendi sözüyle sarhoş olur ama onunla şarap arasında ne kadar yol var!
همچو جوی است او نه او آبی خورد ** آب از او بر آب خواران بگذرد
Irmağa benzer, su içemez ki. Su, arktan su içecekler için akıp gider.
آب در جو ز آن نمیگیرد قرار ** ز آن که آن جو نیست تشنه و آب خوار
Onun içindir ki su, arkta durmaz; su susamış değildir ki, su içemez ki!
همچو نایی نالهی زاری کند ** لیک بیگار خریداری کند 490
Taklide düşen ney gibi feryat eder ama ancak o feryadı dinlemek isteyen için.
نوحهگر باشد مقلد در حدیث ** جز طمع نبود مراد آن خبیث
Mukallit, söz söylerken ağlasa bile habîsin maksadı, ancak tamahtır.
نوحهگر گوید حدیث سوزناک ** لیک کو سوز دل و دامان چاک
Ağlar da yanık sözler söyler. Fakat kendisinde yanan yürek nerde, yırtılan etek nerde?
از محقق تا مقلد فرقهاست ** کاین چو داود است و آن دیگر صداست
Muhakkikle mukallit arasında çok fark vardır. Bu Davut gibidir, öbürü ses gibi!
منبع گفتار این سوزی بود ** و آن مقلد کهنه آموزی بود
Bunun sözleri yanıklıktan doğar, öbürüyse söylenmiş köhne sözleri belleyip nakleder.
هین مشو غره بدان گفت حزین ** بار بر گاو است و بر گردون حنین 495
Kendine gel, kendine! O hüzünlü sözlere kapılma. Öküzün üstünde yük var, kağnı da feryat edip ağlıyor!
هم مقلد نیست محروم از ثواب ** نوحهگر را مزد باشد در حساب
Ama mukallit da sevaptan mahrum değildir. Hesaba gelince ağlayıcıya da para verirler.
کافر و مومن خدا گویند لیک ** در میان هر دو فرقی هست نیک
Kâfir de Allah der, mümin de. Fakat ikisinin arasında adamakıllı fark var.
آن گدا گوید خدا از بهر نان ** متقی گوید خدا از عین جان
O yoksul, ekmek için Allah der, haramdan çekinense candan, gönülden.
گر بدانستی گدا از گفت خویش ** پیش چشم او نه کم ماندی نه پیش
Eğer yoksul, söylediği sözü bilseydi, gözünde ne az kalırdı ne çok!
سالها گوید خدا آن نان خواه ** همچو خر مصحف کشد از بهر کاه 500
Ekmek isteyen yıllardır Allah der, fakat saman için Mushaf taşıyan eşeğe benzer.
گر بدل در تافتی گفت لبش ** ذره ذره گشته بودی قالبش
Dudağındaki gönlünden doğsa, gönlünü aydınlatsaydı bedeni zerre zerre olurdu.
نام دیوی ره برد در ساحری ** تو به نام حق پشیزی میبری
Şeytan’ın adı büyü yapmaya yara, sen de Allah adıyla mangır elde edersin!
خاریدن روستایی در تاریکی شیر را به گمان آن که گاو اوست
Köylünün karanlıkta öküz sanıp aslanı okşaması
روستایی گاو در آخر ببست ** شیر گاوش خورد و بر جایش نشست
Köylünün biri, öküzünü ahıra bağlamıştı. Aslan gelip öküzü yedi, yerine geçip oturdu.
روستایی شد در آخر سوی گاو ** گاو را میجست شب آن کنج کاو
Köylü geceleyin ahıra gidip köşeye, bucağa el atarak öküzü aramaya koyuldu.
دست میمالید بر اعضای شیر ** پشت و پهلو گاه بالا گاه زیر 505
Elini aslana sürmekte, sırtını yağrısını yukarı aşağı okşamaktaydı.
گفت شیر ار روشنی افزون شدی ** زهرهاش بدریدی و دل خون شدی
Aslan “ Aydınlık olaydı ödü patlar, yüreği kan kesilirdi.
این چنین گستاخ ز آن میخاردم ** کاو درین شب گاو میپنداردم
Fakat şimdi pervasızca beni okşuyor, kaşıyor. Çünkü gece vakti beni öküz sanıyor demekteydi.
حق همیگوید که ای مغرور کور ** نه ز نامم پاره پاره گشت طور
Hak da “Ey mağrur kör, Tur dağı benim adımdan paramparça olmadı mı?
که لو انزلنا کتابا للجبل ** لانصدع ثم انقطع ثم ارتحل
Eğer biz kitabımızı dağa indirseydik dağ parçalanır, yerinden kopar, başka bir yere göçerdi.
از من ار کوه احد واقف بدی ** پاره گشتی و دلش پر خون شدی 510
Eğer Uhud Dağı, beni anlasaydı o dağdan ırmak, ırmak kan akardı.” deyip duruyor,
از پدر وز مادر این بشنیدهای ** لاجرم غافل در این پیچیدهای
Sen bu adı babandan, anandan işittin de onun için bu ada gafilce yapıştın.
گر تو بیتقلید از این واقف شوی ** بینشان از لطف چون هاتف شوی
Bu sırrı taklitsiz anlasan Allah lütfuyla nişansız bir hale gelir, hâtife benzersin.
بشنو این قصه پی تهدید را ** تا بدانی آفت تقلید را
Tehdit için söyleyeceğimiz şu hikâyeyi duy da taklidin zararını bil!
فروختن صوفیان بهیمهی مسافر را جهت سماع
Sofilerin, sema için konuğun eşeğini satmaları
صوفیی در خانقاه از ره رسید ** مرکب خود برد و در آخر کشید
Bir sofi yoldan gelip bir tekkeye misafir oldu. Eşeğini götürüp ahıra çekti.
آب کش داد و علف از دست خویش ** نه چنان صوفی که ما گفتیم پیش 515
Eliyle sucağızını, yemceğizini verdi. Bundan önce söylediğimiz hikâyedeki gibi yapmadı.
احتیاطش کرد از سهو و خباط ** چون قضا آید چه سود است احتیاط
İhtiyatlı davrandı, fakat kaza gelince ihtiyatın ne faydası olur?
صوفیان در جوع بودند و فقیر ** کاد فقر أن یعی کفرا یبیر
Sofiler, yok, yoksul kişilerdi. Yoksulluk, az kala helâk edici bir küfür ola yazdı.
ای توانگر که تو سیری هین مخند ** بر کجی آن فقیر دردمند
Ey zengin, sen toksun, sakın o dertli yoksulun aykırı hareketine gülme!
از سر تقصیر آن صوفی رمه ** خر فروشی در گرفتند آن همه
O sofiler, acizlikten umumiyetle birleşip merkebi satmaya karar verdiler.
کز ضرورت هست مرداری مباح ** بس فسادی کز ضرورت شد صلاح 520
Zarurette murdar da mubahtır. Nice kötü şeyler vardır ki zarurette iyi ve doğru olur.
هم در آن دم آن خرک بفروختند ** لوت آوردند و شمع افروختند
Hemencecik o eşekceğizi sattılar, yiyecek aldılar. Mumlar yaktılar.
ولوله افتاد اندر خانقه ** کامشبان لوت و سماع است و شره
Tekkeye, bu gece yemek var, sema var diye bir velveledir düştü.
چند از این صبر و از این سه روزه چند ** چند از این زنبیل و این دریوزه چند
“Bu sabır niceye dek, bu üç günlük oruç ne vakte kadar, bu zembil taşıyıp dilenme ne zamana sürüp gidecek?
ما هم از خلقیم و جان داریم ما ** دولت امشب میهمان داریم ما
Biz de halktanız, bizim de canımız var. Bu gece devlete erdik, konuk geldi” dediler.
تخم باطل را از آن میکاشتند ** کان که آن جان نیست جان پنداشتند 525
Hakikatte can olmayanı can sandıkları için batıl tohum ektiler.
و آن مسافر نیز از راه دراز ** خسته بود و دید آن اقبال و ناز
O konuk da uzak yoldan gelmiş, yorulmuştu. O iltifatı,
صوفیانش یک به یک بنواختند ** نرد خدمتهای خوش میباختند
Sofilerin kendisini birer, birer ağırladığını, güzel bir surette izzet ve ikram tavlasını oynamakta bulunduklarını,
گفت چون میدید میلانشان به وی ** گر طرب امشب نخواهم کرد کی
Kendisine olan meyil ve muhabbetlerini görünce “ Bu gece eğlenmeyeyim de ne vakit eğleneyim?” dedi.
لوت خوردند و سماع آغاز کرد ** خانقه تا سقف شد پر دود و گرد
Yemek yediler sema’ya başladılar. Tekke, tavanına kadar toza, dumana boğuldu.
دود مطبخ گرد آن پا کوفتن ** ز اشتیاق و وجد جان آشوفتن 530
Bir taraftan mutfaktan çıkan duman, bir taraftan o ayak vurmadan çıkan toz, bir taraftan sofilerin iştiyak ve vecitle canlarıyla oynamaları ortalığı birbirine katmıştı.
گاه دست افشان قدم میکوفتند ** گه به سجده صفه را میروفتند
Gâh el çırparak ayak vuruyorlar, gâh secde ederek yeri süpürüyorlardı.