English    Türkçe    فارسی   

2
947-996

  • نقل نتوان کرد مر اعراض را ** لیک از جوهر برند امراض را
  • Arazları götürmeye imkân yoktur. Fakat cevherden hastalıkları giderirler.

  • تا مبدل گشت جوهر زین عرض ** چون ز پرهیزی که زایل شد مرض‏
  • Bu suretle de cevher, bu hastalık arazlarından kurtulur, değişir. Perhiz yüzünden hastalığın geçmesi gibi.

  • گشت پرهیز عرض جوهر به جهد ** شد دهان تلخ از پرهیز شهد
  • Perhiz arazı, çalışmalarıyla cevher olur; acı ağız perhizle tatlılaşır.

  • از زراعت خاکها شد سنبله ** داروی مو کرد مو را سلسله‏ 950
  • Ziraatla topraklar ekinle, başakla dolar. Saç ilacı, örgü, örgü saç bitirir.

  • آن نکاح زن عرض بد شد فنا ** جوهر فرزند حاصل شد ز ما
  • Kadını nikâhlamak arazdı, mahvolup gitti. Fakat o arazdan bize evlât cevheri meydana geldi.

  • جفت کردن اسب و اشتر را عرض ** جوهر کره بزاییدن غرض‏
  • Atı, deveyi çiftleştirmek arazdır. Bundan maksat da yavru cevherini elde etmek.

  • هست آن بستان نشاندن هم عرض ** گشت جوهر کشت بستان نک غرض‏
  • Bostan ekmek arazdır, Bostanda biten mahsul cevheridir. Zaten maksat da budur.

  • هم عرض دان کیمیا بردن بکار ** جوهری ز آن کیمیا گر شد بیار
  • Kimya ile uğraşmayı da araz bil, eğer o kimyadan bir cevher elde ettiysen onu getir.

  • صیقلی کردن عرض باشد شها ** زین عرض جوهر همی‏زاید صفا 955
  • Aynayı cilâlamak da arazdır. Fakat bu arazdan tertemiz bir ayna cevheri meydana gelir.

  • پس مگو که من عملها کرده‏ام ** دخل آن اعراض را بنما مرم‏
  • Şu halde “ Ben ibadette bulundum” deme, o arazlardan elde edileni göster, ürkme.

  • این صفت کردن عرض باشد خمش ** سایه‏ی بز را پی قربان مکش‏
  • Senin o köleyi övmen de arazdır. Sus, koçun gölgesini kurban etmeye kalkışma!”

  • گفت شاها بی‏قنوط عقل نیست ** گر تو فرمایی عرض را نقل نیست‏
  • Köle dedi ki : “Padişahım, araz tebeddül etmez dersen bu söz, akla ancak ümitsizlik verir.

  • پادشاها جز که یاس بنده نیست ** گر عرض کان رفت باز آینده نیست‏
  • Padişahım, araz gider de bir daha geri gelmezse bu, kulu ancak meyus eder.

  • گر نبودی مر عرض را نقل و حشر ** فعل بودی باطل و اقوال فشر 960
  • Eğer arazlar başka bir şekle tebeddül etmeseydi, başka bir şekle bürünüp var olmasaydı iş bâtıl olur, sözler manasız bir hale gelirdi;

  • این عرضها نقل شد لونی دگر ** حشر هر فانی بود کونی دگر
  • Bu arazlar başka bir varlık suretine bürünüp haşrolur.

  • نقل هر چیزی بود هم لایقش ** لایق گله بود هم سایقش‏
  • Her şey, neye lâyıksa o şekle tebeddül eder. Sürünün çobanı, sürüye lâyık kişidir.

  • وقت محشر هر عرض را صورتی است ** صورت هر یک عرض را نوبتی است‏
  • Mahşerde her arazın bir sureti vardır, her araz suretinin de bir nöbeti.

  • بنگر اندر خود نه تو بودی عرض ** جنبش جفتی و جفتی با غرض‏
  • Kendine bak, sen de araz değil miydin, anandan, babandan hâsıl olmadın mı ve bir maksat uğrunda birisiyle eş değil misin?

  • بنگر اندر خانه و کاشانه‏ها ** در مهندس بود چون افسانه‏ها 965
  • Evlere köşklere bak. Bunlar mühendisin tasavvuratından ibaretti.

  • آن فلان خانه که ما دیدیم خوش ** بود موزون صفه و سقف و درش‏
  • Güzel olarak gördüğümüz sofası hoş. Tavanı, kapısı mükemmel olan filan ev ,(mühendisin zihnindeydi).

  • از مهندس آن عرض و اندیشه‏ها ** آلت آورد و ستون از بیشه‏ها
  • Mühendisin zihnindeki o araz, o düşünce aletleri hazırladı, ormanlardan direkleri getirdi (ev yapılıp meydana çıktı.)

  • چیست اصل و مایه‏ی هر پیشه‏ای ** جز خیال و جز عرض و اندیشه‏ای‏
  • Her hünerin aslı, esası, hayâlden, arazdan, düşünceden başka nedir ki?

  • جمله اجزای جهان را بی‏غرض ** درنگر حاصل نشد جز از عرض‏
  • Dünyanın bütün cüzilerine, fakat garazsızca bak; arazdan başka bir şeyden meydana gelmemiştir.

  • اول فکر آخر آمد در عمل ** بنیت عالم چنان دان در ازل‏ 970
  • Önceki fikir, sonun da fiile gelir. Dünyanın kuruluşunu ezelden beri böyle bil.

  • میوه‏ها در فکر دل اول بود ** در عمل ظاهر به آخر می‏شود
  • Meyveler, gönülde evvelce vücuda gelir de sonunda fiile çıkar.

  • چون عمل کردی شجر بنشاندی ** اندر آخر حرف اول خواندی‏
  • İşe girişip de ağaç diktin mi ilk harfi, sonunda okudun demektir.

  • گر چه شاخ و برگ و بیخش اول است ** آن همه از بهر میوه مرسل است‏
  • Gerçi dal, yaprak ve kök evveldir ama onların hepsi de meyve için vücut bulur.

  • پس سری که مغز آن افلاک بود ** اندر آخر خواجه‏ی لولاک بود
  • Feleklerin dimağı olan o baş da bunun için en sonunda “ Levlâk” sırrına mazhar oldu.

  • نقل اعراض است این بحث و مقال ** نقل اعراض است این شیر و شگال‏ 975
  • Bu sözler arazların nakline ait bahislerdir. Bu aslan ve tuzak, hep bunun içindir.

  • جمله عالم خود عرض بودند تا ** اندر این معنی بیامد هل أتی‏
  • Bütün âlem, esasen arazdı. “ Hel Etâ” suresi, bu manayı izah için geldi.

  • این عرضها از چه زاید از صور ** وین صور هم از چه زاید از فکر
  • Bu arazlar neden doğar? Suretlerden. Ya bu suretler neden vücuda gelir? Düşüncelerden.

  • این جهان یک فکرت است از عقل کل ** عقل چون شاه است و صورتها رسل‏
  • Bu cihan, Akl-ı Küll’ün bir düşüncesinden ibarettir. Akıl, padişaha benzer, suretler de peygamberlere.

  • عالم اول جهان امتحان ** عالم ثانی جزای این و آن‏
  • İlk âlem, imtihan âlemidir. İkinci âlem şunun bunun yaptıklarının mükâfat ve mücazatını görme âlemidir.

  • چاکرت شاها جنایت می‏کند ** آن عرض زنجیر و زندان می‏شود 980
  • Padişahım, kulun hain olsa o araz, yani hainliği, zincir ve zindan olmakta.

  • بنده‏ات چون خدمت شایسته کرد ** آن عرض نه خلعتی شد در نبرد
  • Yerinde ve değerinde bir hizmette bulunsa, savaşta bir yararlık gösterse o araz da bir hil’at şeklinde temessül etmekte.

  • این عرض با جوهر آن بیضه است و طیر ** این از آن و آن از این زاید به سیر
  • Bu arazla cevher, kuşla yumurtadır; bu ondan olmakta, o bundan doğmakta.”

  • گفت شاهنشه چنین گیر المراد ** این عرضهای تو یک جوهر نزاد
  • Padişah, köleye “ Tut ki dediklerin doğru, hepsini kabul ettim. Fakat arazlardan bir cevher doğmadı ki” dedi.

  • گفت مخفی داشته ست آن را خرد ** تا بود غیب این جهان نیک و بد
  • Köle “ Bu iyi ve kötü dünyası, gayp âlemi haline gelsin, iyilik ve fenalık apaçık bilinmesin diye akıl onları gizlemiştir.

  • ز انکه گر پیدا شدی اشکال فکر ** کافر و مومن نگفتی جز که ذکر 985
  • Çünkü fikrin şekil ve suretleri meydana çıksaydı kâfir ve mümin, yalnız Allah’ı zikreder, başka bir söz söyleyemezdi.

  • پس عیان بودی نه غیب ای شاه این ** نقش دین و کفر بودی بر جبین‏
  • Eğer iyilik ve kötülükten meydana gelen suretler gizli olmayıp da meydana bulunsaydı küfür ve iman, apaçık meydana çıkar, alında yazılırdı.

  • کی درین عالم بت و بتگر بدی ** چون کسی را زهره‏ی تسخر بدی‏
  • O takdirde nasıl olurdu da bu âlemde put kalır, puta tapan bulunurdu? Nasıl olur da kimsenin kimseyle alay etmeye mecali kalırdı.

  • پس قیامت بودی این دنیای ما ** در قیامت کی کند جرم و خطا
  • O vakit bu dünyamız kıymet kesilirdi. Kıyamette kim suç işleyebilir” dedi.

  • گفت شه پوشید حق پاداش بد ** لیک از عامه نه از خاصان خود
  • Padişah “ Allah bütün mücazatı gizledi, gizledi ama avamdan gizledi, kendi haslarından değil.

  • گر به دامی افکنم من یک امیر ** از امیران خفیه دارم نه از وزیر 990
  • Ben bir emiri tuzağa düşürmek dilersem emirlerden gizlerim, fakat vezirden gizlemem.

  • حق به من بنمود پس پاداش کار ** وز صورهای عملها صد هزار
  • Hak bana işlerin mükâfat ve mücazaatını, amellerden yüz binlercesinin büründüğü suretleri gösterdi.

  • تو نشانی ده که من دانم تمام ** ماه را بر من نمی‏پوشد غمام‏
  • Ben bilirim ama sen de bir nişane ver. Ay, bulutla örtülse de bana gizli değildir” dedi.

  • گفت پس از گفت من مقصود چیست ** چون تو می‏دانی که آن چه بود چیست‏
  • Köle, mademki olanı, biteni olduğu gibi biliyorsun; beni söyletmeden kastın ne, deyince;

  • گفت شه حکمت در اظهار جهان ** آن که دانسته برون آید عیان‏
  • Padişah “ Dünyayı izhar etmekteki hikmet, Allah’ın ilmindekileri izhar etmektir.

  • آن چه می‏دانست تا پیدا نکرد ** بر جهان ننهاد رنج طلق و درد 995
  • Bildiğini izhar etmedikçe âlemdeki zahmet ve meşakkatleri belirtmez.

  • یک زمان بی‏کار نتوانی نشست ** تا بدی یا نیکیی از تو نجست‏
  • Senden bir kötülük yahut iyilik meydana gelmeksizin hatta bir an bile duramazsın.