خود مرا آگه نکرد از رنگ من ** قصد دارد تا رهد از ننگ من
Rengimin solukluğunu, benzimin uçukluğunu haber bile vermedi. Bana kastediyor, benden kurtulmaya yol arıyor.
او به حسن و جلوه‌ی خود مست گشت ** بی‌خبر کز بام افتادم چو طشت1565
Kendi güzelliğinden kendi cilvesinden kendisi sarhoş olmuş. Benimse haberim bile yok… Hâlbuki leğenim, damdan düşmüş, rüsvay olmuş gitmişim” diye karısına kızgın bir halde,
آمد و در را بتندی وا گشاد ** کودکان اندر پی آن اوستاد
Evine gelip kapıyı şiddetle açtı. Çocuklarda hocanın ardından geliyordu.
گفت زن خیرست چون زود آمدی ** که مبادا ذات نیکت را بدی
Karısı, “Hayır ola, erken geldin. Allah esirgesin, başına kötü bir şey gelmesin de” dedi.
گفت کوری رنگ و حال من ببین ** از غمم بیگانگان اندر حنین
Hoca dedi ki. “Kör müsün sen? Bir benzime, bir halime baksana. Yabancıların bile derdimle dertleniyor, feryada geliyor.
تو درون خانه از بغض و نفاق ** می‌نبینی حال من در احتراق
Sen evimin içinde olduğun halde bana düşmanlığından, bana karşı münafıklıkta bulunduğundan yanıp yakıldığımı, görmüyorsun bile”
گفت زن ای خواجه عیبی نیستت ** وهم و ظن لاش بی معنیستت1570
Kadın, “A hocam, senin bir şeyin yok. Bu endişen manasız ve saçma bir vehimden ibaret” dediyse de,
گفتش ای غر تو هنوزی در لجاج ** می‌نبینی این تغیر و ارتجاج
“A kahpe inat mı ediyorsun? Halimde ki kırgınlığı, tir tir titrediğimi görmüyor musun?
گر تو کور و کر شدی ما را چه جرم ** ما درین رنجیم و در اندوه و گرم
Körsen benim ne cürmüm var? Ben kendi derdime düştüm, bu gussadan perişan bir haldeyim zaten” dedi.
گفت ای خواجه بیارم آینه ** تا بدانی که ندارم من گنه
Kadın “ Hocam, ayna getireyim de bak… Benim bir suçum var mı, yalan söylüyor muyum, anla” dediyse de hoca,
گفت رو مه تو رهی مه آینت ** دایما در بغض و کینی و عنت
“Git, aynan da batsın, sen de bat. Zaten daima bana buğzetmede, daima bana kin gütmede, benimle inat edip durmadasın sen.
جامه‌ی خواب مرا زو گستران ** تا بخسپم که سر من شد گران1575
Yatağı yay, yorganı getir… Ben yatayım hele… Başım ağırlaştı” dedi.
زن توقف کرد مردش بانگ زد ** کای عدو زوتر ترا این می‌سزد
Kadın biraz duraklayınca “Hadi behey düşman senin lâyığın bu laf, durmasana” diye bağırmaya başladı.
در جامه‌ی خواب افتادن استاد و نالیدن او از وهم رنجوری
Hocanın, vehminden yatağa, yorgana düşmesi ve hastayım diye vehimlenerek inlemeye başlaması
جامه خواب آورد و گسترد آن عجوز ** گفت امکان نه و باطن پر ز سوز
Hoca, doğru söylüyor, başımın ağrısı fazlalaştı. Hadi gidin!” dedi.
خلاص یافتن کودکان از مکتب بدین مکر
Çocukların bu hileyle mektepten kurtulmaları
سجده کردند و بگفتند ای کریم ** دور بادا از تو رنجوری و بیم1590
Çocuklar, yeri öpüp “Kerem sahibi, hastalık, senden uzak olsun” dediler.
پس برون جستند سوی خانه‌ها ** همچو مرغان در هوای دانه‌ها
Mektepten fırlayıp tanelere uçuşan kuşlar gibi evlerine koşuştular.
مادرانشان خشمگین گشتند و گفت ** روز کتاب و شما با لهو جفت
Anneleri kızarak “Bu gün mektep var. Sizse oyuna dalmışsınız” dedi.
عذر آوردند کای مادر تو بیست ** این گناه از ما و از تقصیر نیست
Özür getirip dediler ki: “Dur hele anne, suç bizim değil, bizim kabahatimiz yok.
از قضای آسمان استاد ما ** گشت رنجور و سقیم و مبتلا
Nasılsa hocamız hastalandı, perişan bir hale geldi”
مادران گفتند مکرست و دروغ ** صد دروغ آرید بهر طمع دوغ1595
Anneleri dedi ki. “Hile, düzen. Siz bir ayran için yüz yalan söylersiniz.
ما صباح آییم پیش اوستا ** تا ببینیم اصل این مکر شما
Hele sabah olsun, hocanıza gideyim de bu hilenin aslını öğreneyim”
کودکان گفتند بسم الله روید ** بر دروغ و صدق ما واقف شوید
Çocuklar, “Peki, git de doğru mu söylüyoruz, yalan mı, anla” dediler.
رفتن مادران کودکان به عیادت اوستاد
Çocukların annelerinin hocayı dolaşmaya gitmeleri
بامدادان آمدند آن مادران ** خفته استا همچو بیمار گران
Sabah olunca anneleri, hocayı dolaşmaya gittiler. Bir de baktılar ki hoca, ağır bir hastalığa tutulmuş, yatmakta.
هم عرق کرده ز بسیاری لحاف ** سر ببسته رو کشیده در سجاف
Fazla örtündüğü, başını bağladığı, yüzünü kapattığı için kan-tere batmış.
آه آهی می‌کند آهسته او ** جملگان گشتند هم لا حول‌گو1600
Hafif hafif ah etmekte. Hepsi Lâ havle demeye başladılar.
خیر باشد اوستاد این درد سر ** جان تو ما را نبودست زین خبر
“Hayrola hocam, bu baş ağrısı ne? Allah sağlık versin, vallahi hiç haberimiz yok” dediler.
گفت من هم بی‌خبر بودم ازین ** آگهم مادر غران کردند هین
Hoca” Benim de haberim yoktu. Bu kahpe oğulları haber verdiler işte,
من بدم غافل بشغل قال و قیل ** بود در باطن چنین رنجی ثقیل
Ben çalışıp çabalıyor, kıyl ü kaalle meşgul bulunuyordum, haberim bile yoktu. Meğerse içimde dehşetli bir hastalık varmış” dedi.
چون بجد مشغول باشد آدمی ** او ز دید رنج خود باشد عمی
İnsan, bir işe ciddiyetle koyuldu mu hastalığını göremez, körleşir.
از زنان مصر یوسف شد سمر ** که ز مشغولی بشد زیشان خبر1605
Mısır kadınları da Yusuf’un güzelliğine daldılar, haberleri bile olmadı da,
پاره پاره کرده ساعدهای خویش ** روح واله که نه پس بیند نه پیش
Ellerini, bileklerini paramparça ettiler. Hayrete düşen ruh, ne önü görür, ne ardı!
ای بسا مرد شجاع اندر حراب ** که ببرد دست یا پایش ضراب
Nice babayiğit erler vardır ki savaşta elleri, ayakları kesilir de,
او همان دست آورد در گیر و دار ** بر گمان آنک هست او بر قرار
Yine savaştan el çekmez, kendini sağlam sanırlar.
خود ببیند دست رفته در ضرر ** خون ازو بسیار رفته بی‌خبر
Fakat sonradan görür ki el kesilmiş, bir hayli de kan akmış da haberi bile yok!
در بیان آنک تن روح را چون لباسی است و این دست آستین دست روحست واین پای موزه‌ی پای روحست
Ten, ruhun elbisesine benzer, bu el de ruhun elinin yenidir, bu ayak da ruhun ayağına giydiği mesttir
تا بدانی که تن آمد چون لباس ** رو بجو لابس لباسی را ملیس1610
Bil ki bu ten, elbiseye benzer. Yürü, bu elbiseyi giyeni ara, elbiseye sürünüp durma.
روح را توحید الله خوشترست ** غیر ظاهر دست و پای دیگرست
Ruha Allah’ı tevhit etmek hoş gelir. Görünmeyen bir başka el, ayak var.
دست و پا در خواب بینی و ایتلاف ** آن حقیقت دان مدانش از گزاف
Rüyada el, ayak görür, bir şey alır, bir yere gider, birisiyle görüşür, konuşursun ya… Onu hakikat bil saçma zannetme.
آن توی که بی بدن داری بدن ** پس مترس از جسم و جان بیرون شدن
Sen, bedensiz bir bedene sahipsin, gayri canının cisminden çıkacağından korkma.
حکایت آن درویش کی در کوه خلوت کرده بود و بیان حلاوت انقطاع و خلوت و داخل شدن درین منقبت کی انا جلیس من ذکرنی و انیس من استانس بی گر با همه‌ای چو بی منی بی همه‌ای ور بی همه‌ای چو با منی با همه‌ای