او همی‌پنداشت کایشان در همان ** وهم و تخویفند و وسواس و گمان
O, sihirbazların vehme düşeceklerini, korkacaklarının, vesveseye uğrayacaklarını sanıyordu.
که بودشان لرزه و تخویف و ترس ** از توهمها و تهدیدات نفس
Titremeye başlayacaklarını, ürküp korkacakların, bu tehditlerden vehmedeceklerini umuyordu.
او نمی‌داست کایشان رسته‌اند ** بر دریچه‌ی نور دل بنشسته‌اند1725
Bilmiyordu ki onlar, bu işlerden kurtulmuşlar, gönül nurunun göründüğü pencerenin önüne oturmuşlar…
این جهان خوابست اندر ظن مه‌ایست ** گر رود درخواب دستی باک نیست
Gölgelerinin, kendilerinden meydana geldiğini bilmişler, çevik bir hale gelmişlerdir.
گر بخواب اندر سرت ببرید گاز ** هم سرت بر جاست و هم عمرت دراز
Bu gül bahçesinde felek havanı, onları yüzlerce defa dövüp ezse bile,
گر ببینی خواب در خود را دو نیم ** تن‌درستی چون بخیزی نی سقیم
Bu terkibin aslını görmüş olduklarından artık vehmin ferilerinden pek korkmazlar.
حاصل اندر خواب نقصان بدن ** نیست باک و نه دوصد پاره شدن
Bu âlem, bir rüyadır, zanna kapılma sen. Rüyada bir el kesilse bile zararı yok.
این جهان را که بصورت قایمست ** گفت پیغامبر که حلم نایمست1730
Rüyada başın kesilse de hakikatte yine başın yerindedir, ömrün de uzun olur.
از ره تقلید تو کردی قبول ** سالکان این دیده پیدا بی رسول
Rüyada kendini ikiye biçilmiş görsen bile kalktın mı vücudun da sağlamdır, bir hastalığında yoktur.
روز در خوابی مگو کین خواب نیست ** سایه فرعست اصل جز مهتاب نیست
Hâsılı rüyada vücudunu noksan görmekten ne çıkar? Yüzlerce parçaya ayrılsan bile ne korkacaksın ki?
خواب و بیداریت آن دان ای عضد ** که ببیند خفته کو در خواب شد
Suretle kaim olan bu cihan hakkında da Peygamber, uyuyanın gördüğü bir rüya dedi.
او گمان برده که این دم خفته‌ام ** بی‌خبر زان کوست درخواب دوم
Sen, bu sözü taklit yoluyla kabul ettin, fakat salikler bunu rivayet edilmeden de gözleriyle gördüler.
هاون گردون اگر صد بارشان ** خرد کوبد اندرین گلزارشان1735
Sen gündüzün de uykudasın. Bu uyku değil deme. Gölge feridir, asıl ise ancak ay ışığından ibarettir.
اصل این ترکیب را چون دیده‌اند ** از فروع وهم کم ترسیده‌اند
Ey yiğit, bil ki uykun da uyanıklığın da uyuyan adamın rüya içinde rüya görmesine benzer.
سایه‌ی خود را ز خود دانسته‌اند ** چابک و چست و گش و بر جسته‌اند
Bu adam, kendisini uyuyorum sanır ama bilmez ki ikinci uykudadır, iki kat uyku içindedir.
کوزه‌گر گر کوزه‌ای را بشکند ** چون بخواهد باز خود قایم کند
Testici, bir testiyi kırarsa dilediği zaman yine yapar da.
کور را هر گام باشد ترس چاه ** با هزاران ترس می‌آید براه
Kör, her adımda kuyuya, çukura düşmekten korkar da binlerce korkuyla yol yürür.
مرد بینا دید عرض راه را ** پس بداند او مغاک و چاه را1740
Fakat gören kişi yolun enini, boyunu görür, çukuru, kuyuyu bilir.
پا و زانواش نلرزد هر دمی ** رو ترش کی دارد او از هر غمی
Her adımda ayakları, dizleri titremez. Her dertten yüzünü ekşitir mi ki?
خیز فرعونا که ما آن نیستیم ** که بهر بانگی و غولی بیستیم
Sihirbazlar, “Ey firavun, halk, biz, her sesten, her gulyabaniden ürküp duracak adam değiliz.
خرقه‌ی ما را بدر دوزنده هست ** ورنه ما را خود برهنه‌تر به است
Bizim hırkamızı yırt, onu diken var… Olmasa bile çıplak olmamız daha iyi.
بی لباس این خوب را اندر کنار ** خوش در آریم ای عدو نابکار
Bu güzeli çıplak olarak koçmamız daha hoş. A bir işe yaramaz, bir şey beceremez düşman!
خوشتر از تجرید از تن وز مزاج ** نیست ای فرعون بی الهام گیج1745
Tenden mizaçtan soyunmaktan daha hoş bir şey yoktur, a ilhama mazhar olmayan sersem Firavun!” dediler.
حکایت استر پیش شتر کی من بسیار در رو می‌افتم و تو نمی‌افتی الا به نادر
Devenin önünde giden katırın “Ben yol yürürken ikide bir yüzüstü kapanıyorum, sense pek nadir düşüyorsun” diye şikâyet etmesi
گفت استر با شتر کای خوش رفیق ** در فراز و شیب و در راه دقیق
Katırın biri deveye “Arkadaş, yokuş olsun, iniş olsun en dar yolda bile,
تو نه آیی در سر و خوش می‌روی ** من همی‌آیم بسر در چون غوی
Sen güzelce gidiyor, hiç kapaklanmıyorsun. Bense durmadan tepesi üstü düşüp duruyorum.
من همی‌افتم برو در هر دمی ** خواه در خشکی و خواه اندر نمی
Yol ister kuru olsun, ister balçık… Daima yüzüstü kapaklanıyorum.
این سبب را باز گو با من که چیست ** تا بدانم من که چون باید بزیست
Bunun sebebi ne? Bana bir söyle de ne yapmalı, nasıl etmeli anlayayım” dedi.
گفت چشم من ز تو روشن‌ترست ** بعد از آن هم از بلندی ناظرست1750
Deve dedi ki: “Benim gözüm senin gözünden daha kuvvetlidir, daha iyi görür.
چون برآیم بر سرکوه بلند ** آخر عقبه ببینم هوشمند
Yüce bir dağın başına çıktım mı en son çukuru bile görürüm.
پس همه پستی و بالایی راه ** دیده‌ام را وا نماید هم اله
Allah, bütün inişleri çıkışları özüme gösterir.
هر قدم من از سر بینش نهم ** از عثار و اوفتادن وا رهم
Her adımımı nereye atacaksam görür de öyle atarım. Bu yüzden de sürçmekten, düşmekten kurtulurum.
تو ببینی پیش خود یک دو سه گام ** دانه بینی و نبینی رنج دام
Sense iki üç adım ötesini görmezsin. Taneyi görürsün de tuzağı görmezsin.
یستوی الاعمی لدیکم والبصیر ** فی المقام و النزول والمسیر1755
Konak, iniş ve yürüyüş yerlerinde hiç körle gözlü bir olur mu?
چون جنین را در شکم حق جان دهد ** جذب اجزا در مزاج او نهد
Allah, ana karnında ki çocuğa can verdi mi mizacına vücudunu kuvvetlendirecek cüzüleri çekmek kabiliyetini verir.
از خورش او جذب اجزا می‌کند ** تار و پود جسم خود را می‌تند
Yediği şeylerle bu cüzüleri çeker, bu suretle de cisminin nescini dokur durur.
تا چهل سالش بجذب جزوها ** حق حریصش کرده باشد در نما
Allah, insana kırk yaşına kadar bu cüzüleri çekme kabiliyetini, bu hırsı verir, o da kendisini yetiştirir büyür, gelişir, kuvvetlenir.
جذب اجزا روح را تعلیم کرد ** چون نداند جذب اجزا شاه فرد
Ruha, cüzüleri çekmeyi öğreten o tek padişah, nasıl olur da cesedin cüzüleri bir araya getirmeyi bilmez?
جامع این ذره‌ها خورشید بود ** بی غذا اجزات را داند ربود1760
Bu ruh zerrelerini bir araya toplayan, sana hayat kabiliyetini veren güneş, gıda vasıtasıyla olmaksızın da varlığının zerrelerini toplayıp bir araya getirmeyi bilir.
آن زمانی که در آیی تو ز خواب ** هوش و حس رفته را خواند شتاب
Uykudan uyanınca senden gitmiş olan akıl ve duyguyu yine sana iade eder.
تا بدانی کان ازو غایب نشد ** باز آید چون بفرماید که عد
Buna bak da ölünce de bil ki onlar kaybolmaz, Allah geri gel diye ferman etti mi gelirler.
اجتماع اجزای خر عزیر علیه السلام بعد از پوسیدن باذن الله و درهم مرکب شدن پیش چشم عزیر علیه السلام
Uzeyr Aleyhisselâm’ın merkebinin cüc’ülerinin çürüdükden sonra Allah izniyle bir araya gelip Uzeyr’in gözünün önünde dirilmesi
هین عزیرا در نگر اندر خرت ** که بپوسیدست و ریزیده برت
Allah dedi ki. “Uzeyr, eşeğine bir iyice bak. Çürümüş etleri dökülmüş…
پیش تو گرد آوریم اجزاش را ** آن سر و دم و دو گوش و پاش را
Onun cüz’ülerini gözünün önünde bir araya getirecek, başını, kuyruğunu, kulaklarını, ayaklarını düzüp koşacağım.
دست نه و جزو برهم می‌نهد ** پاره‌ها را اجتماعی می‌دهد1765
Görünürde bir el olmadığı halde bütün cüz’üleri bir araya getiren, cesedin parçalarını bir yere toplayan benim.
در نگر در صنعت پاره‌زنی ** کو همی‌دوزد کهن بی سوزنی
Şu yama yamama sanatına bak hele. Eski palasları iğnesiz dikip durmada
ریسمان و سوزنی نه وقت خرز ** آنچنان دوزد که پیدا نیست درز
Diktiği sıralarda ne ip var, ne iğne. Fakat öyle bir diker ki ortada terzi bile görünmez.
چشم بگشا حشر را پیدا ببین ** تا نماند شبهه‌ات در یوم دین
Gözünü aç da haşri apaşikâr gör… Kıyamette hiçbir şüphen kalmasın.
تا ببینی جامعی‌ام را تمام ** تا نلرزی وقت مردن ز اهتمام
Varlık zerrelerini nasıl tamamıyla topluyorum, gör de ölürken bu hayata sarılıp titreme.
همچنانک وقت خفتن آمنی ** از فوات جمله حسهای تنی1770
Uyurken bedeninin duygularının mahvolmayacağından eminsin ya.
بر حواس خود نلرزی وقت خواب ** گرچه می‌گردد پریشان و خراب
Uykun geldi mi duyguların dağılır, harap bir hale gelir ama mahvolacaklar diye korkup titremezsin”
جزع ناکردن شیخی بر مرگ فرزندان خود
Bir şeyhin, oğullarının ölümüne ağlaması
بود شیخی رهنمایی پیش ازین ** آسمانی شمع بر روی زمین
Bundan önce yol gösteren bir şeyh vardı. Yeryüzünde adeta göğe mensup bir çırağdı.