English    Türkçe    فارسی   

3
1793-1842

  • هست آن موی سیه وصف بشر ** نیست آن مو موی ریش و موی سر
  • O kara saç, kara sakal, insanlık sıfatıdır. Söylediğimiz kıl, sakal, bıyık kılları söylediğimiz saç baştaki değildir.

  • عیسی اندر مهد بر دارد نفیر ** که جوان ناگشته ما شیخیم و پیر
  • İsa, beşikte “Genç olmadan şeyhsiz, piriz” diye bağırır.

  • گر رهید از بعض اوصاف بشر ** شیخ نبود کهل باشد ای پسر 1795
  • Oğul, insan, insanlık sıfatlarının bir kısmından kurtuldu mu şeyh olmaz, fakat olgun bir adam olur.

  • چون یکی موی سیه کان وصف ماست ** نیست بر وی شیخ و مقبول خداست
  • İnsanlık sıfatlarından bir tek kara kıl bile kalmadı mı şeyh olur, Allah’a makbul bir adam haline gelir.

  • چون بود مویش سپید ار با خودست ** او نه پیرست و نه خاص ایزدست
  • Fakat bir adam yaşlansa da saçı sakalı ağarsa hakikatte ne pirdir, ne Allah hası!

  • ور سر مویی ز وصفش باقیست ** او نه از عرش است او آفاقیست
  • Varlığında insanlık sıfatlarından bir tek kıl bile kalsa mensup olamaz, âlem halkından birisidir o!

  • عذر گفتن شیخ بهر ناگریستن بر فرزندان
  • Şeyh’in, oğullarına ağlamadığına özür getirmesi

  • شیخ گفت او را مپندار ای رفیق ** که ندارم رحم و مهر و دل شفیق
  • Şeyh, kendisine bu sözü söyleyen karısına dedi ki: “Arkadaş, merhametim, şefkatim yok, yüreğim katı sanma,

  • بر همه کفار ما را رحمتست ** گرچه جان جمله کافر نعمتست 1800
  • Biz, kâfirler, Allah’a küfranı nimette bulunmuş olmakla beraber onlara acırız.

  • بر سگانم رحمت و بخشایش است ** که چرا از سنگهاشان مالش است
  • Hatta halk onları taşlıyor diye köpeklere acırız.

  • آن سگی که می‌گزد گویم دعا ** که ازین خو وا رهانش ای خدا
  • Ben beni ısıran köpeğe de dua eder, Yarabbi sen onu bu huydan vazgeçir,

  • این سگان را هم در آن اندیشه دار ** که نباشند از خلایق سنگسار
  • Adamları ısırmasın da halkın taşını, topacını yemesin derim.

  • زان بیاورد اولیا را بر زمین ** تا کندشان رحمة للعالمین
  • Allah, velileri âlemlere rahmet olmak üzere yeryüzüne getirmiştir.

  • خلق را خواند سوی درگاه خاص ** حق را خواند که وافر کن خلاص 1805
  • Onlar, halkı Allah’ın haremine davet ederler, Hakk’a da “Yarabbi bunları sen kurtar” diye dua ederler.

  • جهد بنماید ازین سو بهر پند ** چون نشد گوید خدایا در مبند
  • Bu yüzden halka usanmadan öğüt verirler. Halk, öğütlerini kabul etmedi mi, “ Yarabbi, sen bunlara acı sen kapını kapama “ derler.

  • رحمت جزوی بود مر عام را ** رحمت کلی بود همام را
  • Halkın mazhar olduğu rahmet, cüz’i rahmettir. Fakat himmet sahibi er, külli rahmete mazhardır.

  • رحمت جزوش قرین گشته بکل ** رحمت دریا بود هادی سبل
  • Allah’ın cüz’i rahmetine mazhar olan, küllî rahmete ulaştı mı rahmet denizi kesilir, yol gösterici olur.

  • رحمت جزوی بکل پیوسته شو ** رحمت کل را تو هادی بین و رو
  • Ey cüz’i rahmet, külle ulaş… Ey külli rahmet sen de yürü, halka yol göster.

  • تا که جزوست او نداند راه بحر ** هر غدیری را کند ز اشباه بحر 1810
  • Cüz’i rahmete mazhar olan ve o mertebede kalan, denizin yolunu bilmez. Kuyuları da denize benzer sanır!

  • چون نداند راه یم کی ره برد ** سوی دریا خلق را چون آورد
  • Denizin yolunu bilmedikçe nasıl yol alır, halkı nasıl denize götürür, denize ulaştırır?

  • متصل گردد به بحر آنگاه او ** ره برد تا بحر همچون سیل و جو
  • Sel ve nehir gibi denize kadar akıp gitti mi o vakit denize ulaşır, denizle birleşir.

  • ور کند دعوت به تقلیدی بود ** نه از عیان و وحی تاییدی بود
  • Bundan önce halkı davet etse bile bu daveti taklittir. Yolu, varılacak makamı görerek yahut Allah’tan vahiy ve ilhamla, Allah kuvvetiyle değil!”

  • گفت پس چون رحم داری بر همه ** همچو چوپانی به گرد این رمه
  • Kadın, “Peki mademki herkese acıyorsun, bu sürünün çobanı gibi sürünün etrafında dönüp dolaşıyorsun demektir.

  • چون نداری نوحه بر فرزند خویش ** چونک فصاد اجلشان زد بنیش 1815
  • Ecel cellâdı, oğullarını vurup öldürdüğü halde nasıl oluyor da kendi oğluna ağlamıyorsun?

  • چون گواه رحم اشک دیده‌هاست ** دیده‌ی تو بی نم و گریه چراست
  • Gözyaşları, merhamete delildir, yürek yanmadıkça göz yaşaramaz, neden gözlerinde yaş yok, niçin ağlamıyorsun ya?” dedi.

  • رو به زن کرد و بگفتش ای عجوز ** خود نباشد فصل دی همچون تموز
  • Şeyh kadına yüz çevirip dedi ki. “Kocakarı, kış mevsimi, temmuz ayına benzemez.

  • جمله گر مردند ایشان گر حی‌اند ** غایب و پنهان ز چشم دل کی‌اند
  • İsterse hepsi ölsün, isterse diri kalsın… Gönül gözünden kaybolmuyorlar ki!

  • من چو بینمشان معین پیش خویش ** از چه رو رو را کنم همچون تو ریش
  • Onları gözümün önünde görüp dururken neden senin gibi yüzümü yırtayım?

  • گرچه بیرون‌اند از دور زمان ** با من‌اند و گرد من بازی‌کنان 1820
  • Zamanın devranından çıktılar… Çıktılar ama onlar yine benimle beraber, etrafımda oynayıp duruyorlar!

  • گریه از هجران بود یا از فراق ** با عزیزانم وصالست و عناق
  • Ağlayış ya elemden olur, ya ayrılıktan. Hâlbuki ben aziz sevgililerimle vuslattayım, koşuşup duruyorum.

  • خلق اندر خواب می‌بینندشان ** من به بیداری همی‌بینم عیان
  • Halk onları rüyada görür, bense uyanıkken onları apaşikâr görüyorum.

  • زین جهان خود را دمی پنهان کنم ** برگ حس را از درخت افشان کنم
  • Bu cihandan kendimi gizledim mi, duygu yaprağını varlık ağacından silktim mi onlarla beraberim.

  • حس اسیر عقل باشد ای فلان ** عقل اسیر روح باشد هم بدان
  • Kadınım, duygu akla esirdir, fakat bil ki akılda ruhun esiridir.

  • دست بسته‌ی عقل را جان باز کرد ** کارهای بسته را هم ساز کرد 1825
  • Can, aklın bağlı olan ellerini çözdü mü haline imkân bulunmayan işleri de yapar, düzer.

  • حسها و اندیشه بر آب صفا ** همچو خس بگرفته روی آب را
  • Duygularla düşünceler, duru suyun yüzünü çer çöp gibi kaplamıştır.

  • دست عقل آن خس به یکسو می‌برد ** آب پیدا می‌شود پیش خرد
  • Aklın eli, onları bir tarafa atar, su meydana çıkar.

  • خس بس انبه بود بر جو چون حباب ** خس چو یکسو رفت پیدا گشت آب
  • Çerçöp habbeler gibi suyun yüzünü örter. Fakat bunlar bir tarafa sürüldü mü su görünür.

  • چونک دست عقل نگشاید خدا ** خس فزاید از هوا بر آب ما
  • Allah, aklın elini açmadıkça hava, suyumuzun yüzünü çerçöple, süprüntüyle doldurur.

  • آب را هر دم کند پوشیده او ** آن هوا خندان و گریان عقل تو 1830
  • Suyu daima örter; hava buna güler; akılsa ağlar durur.

  • چونک تقوی بست دو دست هوا ** حق گشاید هر دو دست عقل را
  • Allah korkusu, havanın ellerini bağlarsa Hakk aklın ellerini çözer.

  • پس حواس چیره محکوم تو شد ** چون خرد سالار و مخدوم تو شد
  • Hizmetkârın âkil olursa sana galip olan duygularda mahkûmun olur.

  • حس را بی‌خواب خواب اندر کند ** تا که غیبیها ز جان سر بر زند
  • Gayba mensup sırlar, can âleminden zuhur etsin diye duyguları zahirî olmayan bir uykuya daldırır da,

  • هم به بیداری ببینی خوابها ** هم ز گردون بر گشاید بابها
  • İnsan uyanıkken rüyalar da görür, insana gök kapıları da açılır.

  • قصه‌ی خواندن شیخ ضریر مصحف را در رو و بینا شدن وقت قرائت
  • Kör Şeyhin Kur’an’ı yüzünden okuması ve Kur’an okurken gözlerinin görmesi

  • دید در ایام آن شیخ فقیر ** مصحفی در خانه‌ی پیری ضریر 1835
  • Yoksul şeyhin biri, bir vakitler kör bir pirin evinde bir mushaf gördü.

  • پیش او مهمان شد او وقت تموز ** هر دو زاهد جمع گشته چند روز
  • Temmuz ayı idi, ona mihman olmuştu: O iki zâhit, birkaç gün bir araya gelmişlerdi.

  • گفت اینجا ای عجب مصحف چراست ** چونک نابیناست این درویش راست
  • Kendi kendisine “Burada mushafın ne işi var? Bu adam kör” dedi.

  • اندرین اندیشه تشویشش فزود ** که جز او را نیست اینجا باش و بود
  • Bu düşünceye düştü, huzuru kaçtı; “Burada bu körden başka kimse de yok, bu ne iş?

  • اوست تنها مصحفی آویخته ** من نیم گستاخ یا آمیخته
  • Burada yalnız o var, bir de buraya mushaf koymuş. Ben ne bunağım, ne sersem…

  • تا بپرسم نه خمش صبری کنم ** تا به صبری بر مرادی بر زنم 1840
  • Onun için hiçbir şey sormayayım, sabredeyim de sabırla muradıma erişeyim” dedi.

  • صبر کرد و بود چندی در حرج ** کشف شد کالصبر مفتاح الفرج
  • Sabretti, bir müddet gönlü sıkıldı, fakat nihayet meseleyi anladı. Çünkü sabır, genişliğin anahtarıdır.

  • صبرکردن لقمان چون دید کی داود حلقه‌ها می‌ساخت از سال کردن با این نیت کی صبر از سال موجب فرج باشد
  • Lokman’ın Davud aleyhisselâm’ı demir halkalar yaparken görüp merak etmesi, sabredersem elbette anlarım diye sormayıp sabretmesi

  • رفت لقمان سوی داود صفا ** دید کو می‌کرد ز آهن حلقه‌ها
  • Lokman, tertemiz Davud’un yanına gitmiş, onun demir halkalar yapmakta olduğunu görmüştü.