غافلی هم حکمتست و این عمی ** تا بماند لیک تا این حد چرا
Gafillik de hikmettir, bu kör oluşun da bir hikmeti var, var ama neden bu dereceye kadar olsun?
غافلی هم حکمتست و نعمتست ** تا نپرد زود سرمایه ز دست
Sermayenin çabucak elden uçamaması için gafillik, hem hikmettir, hem nimet!
لیک نی چندانک ناسوری شود ** زهر جان و عقل رنجوری شود2610
Fakat unulmaz bir yara haline gelmemeli... Aklın ve canın zehri olmamalı, adama eziyet vermemeli!
خود کی یابد این چنین بازار را ** که به یک گل می‌خری گلزار را
Kim böyle bir alışverişi edebilir? Bir gülle gül bahçesini satın alıyorsun!
دانه‌ای را صد درختستان عوض ** حبه‌ای را آمدت صد کان عوض
Bir taneye karşılık yüzlerce ağaçlık, bir habbeye karşılık yüzlerce maden!
کان لله دادن آن حبه است ** تا که کان‌الله له آید به دست
Kim her şeyi Allah için yapar, Allah' ya karşı ihlâs sahibi olursa demek, o taneyi vermektir... bu suretle de "Allah da onun olur, her dilediğini verir" sözünün hakikati elde edilir.
زآنک این هوی ضعیف بی‌قرار ** هست شد زان هوی رب پایدار
Çünkü bu arık ve kararsız varlık, o ebedî Allah’ın zevalsiz varlığından var olmuştur.
هوی فانی چونک خود فا او سپرد ** گشت باقی دایم و هرگز نمرد2615
Fâni varlık, kendisini ona verdi mi baki olur, asla ölmez.
هم‌چو قطره‌ی خایف از باد و ز خاک ** که فنا گردد بدین هر دو هلاک
Yelden, topraktan korkan ve bu ikisi yüzünden helak olan katra gibi!
چون به اصل خود که دریا بود جست ** از تف خورشید و باد و خاک رست
Katra, aslı olan denize kavuştu mu güneşin? Hararetinden de kurtulur, yelden, topraktan da!
ظاهرش گم گشت در دریا و لیک ** ذات او معصوم و پا بر جا و نیک
Zahirî, denizde yok olur ama zatı yok olmaz, ebedîleşir, iyileşir!
هین بده ای قطره خود را بی‌ندم ** تا بیابی در بهای قطره یم
Kendine gel ey katra da pişman olmaksızın varlığım ver, ver de bir katra ya karşılık uçsuz bucaksız denizi bul!
هین بده ای قطره خود را این شرف ** در کف دریا شو آمن از تلف2620
Kendine gel ey katra da bu şerefi bul, denizin avucuna düş, o avuçta telef olmaktan emin ol!
خود کرا آید چنین دولت به دست ** قطره‌ای را بحری تقاضاگر شدست
Böyle bir devlet, kimin eline düşmüştür: Bir deniz, bir katrayı dilemekte, istemekte!
الله الله زود بفروش و بخر ** قطره‌ای ده بحر پر گوهر ببر
Allah hakkı için Allah hakkı için çabuk sat ve satın al... Bir katrayı ver, incilerle dolu denizi elde et!
الله الله هیچ تاخیری مکن ** که ز بحر لطف آمد این سخن
Allah hakkı için, Allah hakkı için hiç geciktirme. Bu söz, lütuf denizinden gelmede!
لطف اندر لطف این گم می‌شود ** که اسفلی بر چرخ هفتم می‌شود
Lütuf bile bu lütfun içinde kaybolur, aşağılık bir adam, yedinci kat göğe çıkıyor
هین که یک بازی فتادت بوالعجب ** هیچ طالب این نیابد در طلب2625
2625.Kendine gel, hiçbir kimse bunu aramakla bulamaz, nasılsa bir acayip oyuna rastladın!
گفت با هامان بگویم ای ستیر ** شاه را لازم بود رای وزیر
Firavun, bunu bir de Haman'a söyleyeyim; padişaha vezirin reyini almak lâzımdır dedi.
گفت با هامان مگو این راز را ** کور کمپیری چه داند باز را
Asiye dedi ki: Bu sırrı Haman'a söyleme. Kör kocakarı, doğanın kıymetini ne bilir?
قصه‌ی باز پادشاه و کمپیر زن
Padişahın doğanıyla kocakarı
باز اسپیدی به کمپیری دهی ** او ببرد ناخنش بهر بهی
Bir akdoğanı kocakarının birine verirsen iyilik olsun diye pençelerindeki tırnakları keser!
ناخنی که اصل کارست و شکار ** کور کمپیری ببرد کوروار
Hâlbuki asıl iş gördüğü, avlandığı uzvu, tırnaklandır. Kör kocakarıcağız körcesine o tırnakları kesiverir!
که کجا بودست مادر که ترا ** ناخنان زین سان درازست ای کیا2630
Anan neredeymiş ki der, a ulu yavrum, tırnakların böyle uzamış senin?
ناخن و منقار و پرش را برید ** وقت مهر این می‌کند زال پلید
Kötü kocakarı, doğanın tırnağını, gagasını kanatlarını keser... Sevgi çağında işte bunları, yapar!
چونک تتماجش دهد او کم خورد ** خشم گیرد مهرها را بر درد
Doğanın önüne tutmaç kor da o, az yedi mi kızar, sevgiyi yırtar, atar!
که چنین تتماج پختم بهر تو ** تو تکبر می‌نمایی و عتو
Senin için böyle bir tutmaç pişirdim de sen ululuk gösteriyor, haddini bilmiyorsun ha!
تو سزایی در همان رنج و بلا ** نعمت و اقبال کی سازد ترا
Sen o eziyetlere, belâlara lâyıksın, devletin, ikbalin kadrini nerden bileceksin sen? der.
آن تتماجش دهد کین را بگیر ** گر نمی‌خواهی که نوشی زان فطیر2635
Tutmaç yemiyorsan bari al, bunu iç diye doğana tutmaç suyu verir.
آب تتماجش نگیرد طبع باز ** زال بترنجد شود خشمش دراز