دعوی پیغامبری با این گروه ** هم‌چنان باشد که دل جستن ز کوه 1140
Bu kalabalığa peygamberlik etmek, dağda kalp aramaya benzer.
کس ز کوه و سنگ عقل و دل نجست ** فهم و ضبط نکته‌ی مشکل نجست
Hiç kimse dağdan, taştan akıl ve gönül aramaz, anlayış ve müşkül şeyleri belleyiş ferasetini istemez.
هر چه گویی باز گوید که همان ** می‌کند افسوس چون مستهزیان
Sen ne dersen dağ da sana hemen onu söyler, alaycılar gibi seninle alay eder.
از کجا این قوم و پیغام از کجا ** از جمادی جان کرا باشد رجا
Bu kavim nerede, bu kavime haber vermek nerede? Cansız bir şeyden kim can ister?
گر تو پیغام زنی آری و زر ** پیش تو بنهند جمله سیم و سر
Sen, bir kadından, yahut paradan haber, verirsen hepsi malını, senin önüne kor.
که فلان جا شاهدی می‌خواندت ** عاشق آمد بر تو او می‌داندت 1145
Filan yerde seni bir güzel oğlan çağırıyor, sana aşık olmuş dersen bunu anlar.
ور تو پیغام خدا آری چو شهد ** که بیا سوی خدا ای نیک‌عهد
Fakat Tanrı’dan bal gibi haber verir, ey ahdına bütün kul, Tanrı’ya gel dersen,
از جهان مرگ سوی برگ رو ** چون بقا ممکن بود فانی مشو
Bu ölü alemden vazgeç de azık ve kar alemine git. Madem ki baki olmak imkanı var, fani olma diye öğütte bulunursan,
قصد خون تو کنند و قصد سر ** نه از برای حمیت دین و هنر
Senin kanına kastederler. Fakat bu, din ve hüner taassubundan değildir.
سبب عداوت عام و بیگانه زیستن ایشان به اولیاء خدا کی بحقشان می‌خوانند و با آب حیات ابدی
Halkın, onları Tanrı’ya ve ebedilik abıhayatına çağıran Tanrı velilerine düşman olmasının ve onlarla yabancı bir halde yaşamasının sebebi
بلک از چفسیدگی در خان و مان ** تلخشان آید شنیدن این بیان
Hatta mala mülke sarılmaları yüzünden bu sözleri duymak, onlara acı gelir.
خرقه‌ای بر ریش خر چفسید سخت ** چونک خواهی بر کنی زو لخت لخت 1150
Eşeğin yarasına bir bez bağlasan da o bez, yaraya yapışsa, sonra onu çekip çıkarmak istesen eşek derhal,
جفته اندازد یقین آن خر ز درد ** حبذا آن کس کزو پرهیز کرد
Acıdan çifte atmaya kalkışır. Ne mutlu o adama ki böyle bir işe girişmedi.
خاصه پنجه ریش و هر جا خرقه‌ای ** بر سرش چفسیده در نم غرقه‌ای
Hele eşeğin elli tane yarası olsa, her yarasının başında, yaraya yapışmış bir bez bulunsa artık var sen kıyas et!
خان و مان چون خرقه و این حرص‌ریش ** حرص هر که بیش باشد ریش بیش
Mal mülk, bez gibidir, bu hırs ise yara. Kimin hırsı fazla ise yarası fazladır.
خان و مان چغد ویرانست و بس ** نشنود اوصاف بغداد و طبس
Baykuşun malı mülkü ancak yıkık yerdir. O, Tabes ve Bağdat şehirlerinin vasıflarını dinlemez bile.
گر بیاید باز سلطانی ز راه ** صد خبر آرد بدین چغدان ز شاه 1155
Padişah kuşu yoldan geldi mi bu baykuşlara, padişahtan yüzlerce haber getirir.
شرح دارالملک و باغستان و جو ** پس برو افسوس دارد صد عدو
Saltanat merkezini oradaki bağları bahçeleri, dereleri anlatır. Anlatır ama ona yüzlerce düşmen vah vah eder.
که چه باز آورد افسانه‌ی کهن ** کز گزاف و لاف می‌بافد سخن
Doğan kuşu eski masallar anlatmada, saçma sapan söylenip durmada.
کهنه ایشانند و پوسیده‌ی ابد ** ورنه آن دم کهنه را نو می‌کند
Halbuki asıl eskimiş ebedi olarak çürümüş olanlar, onlardır. Yoksa o nefes eskiyi yenileştirir.
مردگان کهنه را جان می‌دهد ** تاج عقل و نور ایمان می‌دهد
Eski ölülere can verir, akıl tacını giydirir, iman nuru bağışlar.
دل مدزد از دلربای روح‌بخش ** که سوارت می‌کند بر پشت رخش 1160
Ruh bağışlayan güzelden nurunu esirgeme. O seni kır atın üstüne bindirir.
سر مدزد از سر فراز تاج‌ده ** کو ز پای دل گشاید صد گره
Taçlar veren o başı yüce erden başını çekme. O, gönlünün ayağındaki yüzlerce düğümü çözer.
با کی گویم در همه ده زنده کو ** سوی آب زندگی پوینده کو
Fakat kime söyleyeyim? Bütün köy içinde nerede bir diri? Abıhayatın bulunduğu tarafa koşan kim?
تو به یک خواری گریزانی ز عشق ** تو به جز نامی چه می‌دانی ز عشق
Sen bir horluk görür görmez aşktan kaçmadasın. Bir addan başka aşktan ne biliyorsun ki?
عشق را صد ناز و استکبار هست ** عشق با صد ناز می‌آید به دست
Aşkın yüzlerce nazı, edası, ululuğu var. Aşk, yüzlerce nazla elde edilebilir.
عشق چون وافیست وافی می‌خرد ** در حریف بی‌وفا می‌ننگرد 1165
Aşk vefakar olduğu için vefakar olanı satın alır. Vefasız adama bakmaz bile.
چون درختست آدمی و بیخ عهد ** بیخ را تیمار می‌باید به جهد
İnsan bir ağaca benzer, ahdi de ağacın köküne. Kökün iyileşmesine, sağlamlaşmasına çalışmak gerek.
عهد فاسد بیخ پوسیده بود ** وز ثمار و لطف ببریده بود
Bozuk düzen ahit, çürümüş köktür. Kökü çürümüş ağaç meyve vermez.
شاخ و برگ نخل گر چه سبز بود ** با فساد بیخ سبزی نیست سود
Ağacın dalları, yaprakları yeşil bile olsa kök çürümüş, kurumuşsa faydası yok.
ور ندارد برگ سبز و بیخ هست ** عاقبت بیرون کند صد برگ دست
Fakat kökü sağlam da yeşil yaprakları yoksa nihayet günün birinde yüzlerce yaprak el sallar.
تو مشو غره به علمش عهد جو ** علم چون قشرست و عهدش مغز او 1170
İlminle gururlanma da ahdini bütünlemeye bak. Çünkü bilgi kabuğa benzer, ahitse onun içidir.
در بیان آنک مرد بدکار چون متمکن شود در بدکاری و اثر دولت نیکوکاران ببیند شیطان شود و مانع خیر گردد از حسد هم‌چون شیطان کی خرمن سوخته همه را خرمن سوخته خواهد ارایت الذی ینهی عبدا اذا صلی
Kötü işli adam, kötülükte sabit oldu da iyilik edenlerin eriştikleri devleti gördü mü? Şeytan olur, hasedinden hayrı menetmeye kalkışır, Şeytan gibi hani. Harmanı yanan da herkesin harmanının yanmasını ister. “Görmedin mi namaz kılan kulu, namaz kıldırmaya çalışanı?”
وافیان را چون ببینی کرده سود ** تو چو شیطانی شوی آنجا حسود
Vefakarların faydalandığını gördün mü sen, Şeytan gibi haset edersin.
هرکرا باشد مزاج و طبع سست ** او نخواهد هیچ کس را تن‌درست
Mizaç ve tabiatı bozuk ve hasta olan kişi, kimsenin iyi olmamasını ister.
گر نخواهی رشک ابلیسی بیا ** از در دعوی به درگاه وفا
Şeytan gibi hasetçi değilsen dava kapısını bırak da vefa tapısına gel.
چون وفاات نیست باری دم مزن ** که سخن دعویست اغلب ما و من
Madem ki vefan yok, bari söylenme. Çünkü sözün çoğu, bizlik benlik davasıdır.
این سخن در سینه دخل مغزهاست ** در خموشی مغز جان را صد نماست 1175
Bu söz, gönlü geliştiren bir sözdür. Susmakla insan yüzlerce gelişmeye nail olur.