گر تو پیغام زنی آری و زر ** پیش تو بنهند جمله سیم و سر
Sen, bir kadından, yahut paradan haber, verirsen hepsi malını, senin önüne kor.
که فلان جا شاهدی می‌خواندت ** عاشق آمد بر تو او می‌داندت 1145
Filan yerde seni bir güzel oğlan çağırıyor, sana aşık olmuş dersen bunu anlar.
ور تو پیغام خدا آری چو شهد ** که بیا سوی خدا ای نیک‌عهد
Fakat Tanrı’dan bal gibi haber verir, ey ahdına bütün kul, Tanrı’ya gel dersen,
از جهان مرگ سوی برگ رو ** چون بقا ممکن بود فانی مشو
Bu ölü alemden vazgeç de azık ve kar alemine git. Madem ki baki olmak imkanı var, fani olma diye öğütte bulunursan,
قصد خون تو کنند و قصد سر ** نه از برای حمیت دین و هنر
Senin kanına kastederler. Fakat bu, din ve hüner taassubundan değildir.
سبب عداوت عام و بیگانه زیستن ایشان به اولیاء خدا کی بحقشان می‌خوانند و با آب حیات ابدی
Halkın, onları Tanrı’ya ve ebedilik abıhayatına çağıran Tanrı velilerine düşman olmasının ve onlarla yabancı bir halde yaşamasının sebebi
بلک از چفسیدگی در خان و مان ** تلخشان آید شنیدن این بیان
Hatta mala mülke sarılmaları yüzünden bu sözleri duymak, onlara acı gelir.
خرقه‌ای بر ریش خر چفسید سخت ** چونک خواهی بر کنی زو لخت لخت 1150
Eşeğin yarasına bir bez bağlasan da o bez, yaraya yapışsa, sonra onu çekip çıkarmak istesen eşek derhal,
جفته اندازد یقین آن خر ز درد ** حبذا آن کس کزو پرهیز کرد
Acıdan çifte atmaya kalkışır. Ne mutlu o adama ki böyle bir işe girişmedi.
خاصه پنجه ریش و هر جا خرقه‌ای ** بر سرش چفسیده در نم غرقه‌ای
Hele eşeğin elli tane yarası olsa, her yarasının başında, yaraya yapışmış bir bez bulunsa artık var sen kıyas et!
خان و مان چون خرقه و این حرص‌ریش ** حرص هر که بیش باشد ریش بیش
Mal mülk, bez gibidir, bu hırs ise yara. Kimin hırsı fazla ise yarası fazladır.
خان و مان چغد ویرانست و بس ** نشنود اوصاف بغداد و طبس
Baykuşun malı mülkü ancak yıkık yerdir. O, Tabes ve Bağdat şehirlerinin vasıflarını dinlemez bile.
گر بیاید باز سلطانی ز راه ** صد خبر آرد بدین چغدان ز شاه 1155
Padişah kuşu yoldan geldi mi bu baykuşlara, padişahtan yüzlerce haber getirir.
شرح دارالملک و باغستان و جو ** پس برو افسوس دارد صد عدو
Saltanat merkezini oradaki bağları bahçeleri, dereleri anlatır. Anlatır ama ona yüzlerce düşmen vah vah eder.
که چه باز آورد افسانه‌ی کهن ** کز گزاف و لاف می‌بافد سخن
Doğan kuşu eski masallar anlatmada, saçma sapan söylenip durmada.
کهنه ایشانند و پوسیده‌ی ابد ** ورنه آن دم کهنه را نو می‌کند
Halbuki asıl eskimiş ebedi olarak çürümüş olanlar, onlardır. Yoksa o nefes eskiyi yenileştirir.
مردگان کهنه را جان می‌دهد ** تاج عقل و نور ایمان می‌دهد
Eski ölülere can verir, akıl tacını giydirir, iman nuru bağışlar.
دل مدزد از دلربای روح‌بخش ** که سوارت می‌کند بر پشت رخش 1160
Ruh bağışlayan güzelden nurunu esirgeme. O seni kır atın üstüne bindirir.
سر مدزد از سر فراز تاج‌ده ** کو ز پای دل گشاید صد گره
Taçlar veren o başı yüce erden başını çekme. O, gönlünün ayağındaki yüzlerce düğümü çözer.
با کی گویم در همه ده زنده کو ** سوی آب زندگی پوینده کو
Fakat kime söyleyeyim? Bütün köy içinde nerede bir diri? Abıhayatın bulunduğu tarafa koşan kim?
تو به یک خواری گریزانی ز عشق ** تو به جز نامی چه می‌دانی ز عشق
Sen bir horluk görür görmez aşktan kaçmadasın. Bir addan başka aşktan ne biliyorsun ki?
عشق را صد ناز و استکبار هست ** عشق با صد ناز می‌آید به دست
Aşkın yüzlerce nazı, edası, ululuğu var. Aşk, yüzlerce nazla elde edilebilir.
عشق چون وافیست وافی می‌خرد ** در حریف بی‌وفا می‌ننگرد 1165
Aşk vefakar olduğu için vefakar olanı satın alır. Vefasız adama bakmaz bile.
چون درختست آدمی و بیخ عهد ** بیخ را تیمار می‌باید به جهد
İnsan bir ağaca benzer, ahdi de ağacın köküne. Kökün iyileşmesine, sağlamlaşmasına çalışmak gerek.
عهد فاسد بیخ پوسیده بود ** وز ثمار و لطف ببریده بود
Bozuk düzen ahit, çürümüş köktür. Kökü çürümüş ağaç meyve vermez.
شاخ و برگ نخل گر چه سبز بود ** با فساد بیخ سبزی نیست سود
Ağacın dalları, yaprakları yeşil bile olsa kök çürümüş, kurumuşsa faydası yok.
ور ندارد برگ سبز و بیخ هست ** عاقبت بیرون کند صد برگ دست
Fakat kökü sağlam da yeşil yaprakları yoksa nihayet günün birinde yüzlerce yaprak el sallar.
تو مشو غره به علمش عهد جو ** علم چون قشرست و عهدش مغز او 1170
İlminle gururlanma da ahdini bütünlemeye bak. Çünkü bilgi kabuğa benzer, ahitse onun içidir.
در بیان آنک مرد بدکار چون متمکن شود در بدکاری و اثر دولت نیکوکاران ببیند شیطان شود و مانع خیر گردد از حسد هم‌چون شیطان کی خرمن سوخته همه را خرمن سوخته خواهد ارایت الذی ینهی عبدا اذا صلی
Kötü işli adam, kötülükte sabit oldu da iyilik edenlerin eriştikleri devleti gördü mü? Şeytan olur, hasedinden hayrı menetmeye kalkışır, Şeytan gibi hani. Harmanı yanan da herkesin harmanının yanmasını ister. “Görmedin mi namaz kılan kulu, namaz kıldırmaya çalışanı?”
وافیان را چون ببینی کرده سود ** تو چو شیطانی شوی آنجا حسود
Vefakarların faydalandığını gördün mü sen, Şeytan gibi haset edersin.
هرکرا باشد مزاج و طبع سست ** او نخواهد هیچ کس را تن‌درست
Mizaç ve tabiatı bozuk ve hasta olan kişi, kimsenin iyi olmamasını ister.
گر نخواهی رشک ابلیسی بیا ** از در دعوی به درگاه وفا
Şeytan gibi hasetçi değilsen dava kapısını bırak da vefa tapısına gel.
چون وفاات نیست باری دم مزن ** که سخن دعویست اغلب ما و من
Madem ki vefan yok, bari söylenme. Çünkü sözün çoğu, bizlik benlik davasıdır.
این سخن در سینه دخل مغزهاست ** در خموشی مغز جان را صد نماست 1175
Bu söz, gönlü geliştiren bir sözdür. Susmakla insan yüzlerce gelişmeye nail olur.
چون بیامد در زبان شد خرج مغز ** خرج کم کن تا بماند مغز نغز
İçteki şey, dile geldi mi iç, harç olur gider. Çok harç etme de o güzelim iç kalsın.
مرد کم گوینده را فکرست زفت ** قشر گفتن چون فزون شد مغز رفت
Az söyleyen adam da derin bir düşünce vardır. Söyleme kabuğu arttı mı iç yok olur.
پوست افزون بود لاغر بود مغز ** پوست لاغر شد چو کامل گشت و نغز
Kabuk kalın olursa iç küçülür, zayıflar. İç kemale geldi, güzelleşti, büyüyüp oldu mu kabuk incelir.
بنگر این هر سه ز خامی رسته را ** جوز را و لوز را و پسته را
Hamlıktan kurtulup yetişen olan cevize, bademe ve fıstığa, şu üç meyveye bir bak.
هر که او عصیان کند شیطان شود ** که حسود دولت نیکان شود 1180
Kim isyan ederse Şeytan olur, iyilerin devletine haset eder.
چونک در عهد خدا کردی وفا ** از کرم عهدت نگه دارد خدا
Tanrı ahdine vefa edersen Tanrı da kereminden senin ahdini korur.
از وفای حق تو بسته دیده‌ای ** اذکروا اذکرکم نشنیده‌ای
Sense Tanrı’ya vefa etmekten gözünü yummuşsun. “Beni anın da sizi anayım” ayetini duymadın mı ki?
گوش نه اوفوا به عهدی گوش‌دار ** تا که اوفی عهدکم آید ز یار
“Ahdıma vefa edin” ahdına kulak ver de sevgiliden “Ahdınıza vefa edeyim” vaidi gelsin.
عهد و قرض ما چه باشد ای حزین ** هم‌چو دانه‌ی خشک کشتن در زمین
Ey hüzün sahibi, bizim ahdımız ve borç vermemiz nedir? yere kuru tohum ekmek gibi.
نه زمین را زان فروغ و لمتری ** نه خداوند زمین را توانگری 1185
Ondan ne yere bir parlaklık gelir, ne yer sahibi zenginleşir.
جز اشارت که ازین می‌بایدم ** که تو دادی اصل این را از عدم
Bu, ancak bunun aslını yokluk aleminden veren sensin, bundan bana lazım diye bir işarette bulunmaktan ibarettir.
خوردم و دانه بیاوردم نشان ** که ازین نعمت به سوی ما کشان
Yedim tohumunu da nişane olarak getirdim. Bu nimetten yine bize ihsan et demektir.
پس دعای خشک هل ای نیک‌بخت ** که فشاند دانه می‌خواهد درخت
Şu halde ey bahtlı kişi, kuru duayı bırak. Ağaç isteyen tohum eker.
گر نداری دانه ایزد زان دعا ** بخشدت نخلی که نعم ما سعی
Tohumun yoksa Tanrı, yine o dua yüzünden sana bir fidan bağışlar ki görenler, ne hoş çalışmış da ne güzel fidana sahip olmuş derler.
هم‌چو مریم درد بودش دانه نی ** سبز کرد آن نخل را صاحب‌فنی 1190
Meryem gibi hani. Derdi vardı da tohumu yoktu. Bu dert yüzünden sanat sahibi Tanrı, o kuru hurma ağacını yeşertti.
زانک وافی بود آن خاتون راد ** بی‌مرادش داد یزدان صد مراد
Çünkü o ulu, o temiz kadın vefakardı. Tanrı bu yüzden o istemeden onun yüzlerce muradını vefa etti.
آن جماعت را که وافی بوده‌اند ** بر همه اصنافشان افزوده‌اند
Vefakar olan topluluk, bu vefayı bütün aleme yaymışlardır.
گشت دریاها مسخرشان و کوه ** چار عنصر نیز بنده‌ی آن گروه
Denizler de onların buyruklarına uymuştur, dağlar da. Dört unsur bile onlara kul, köle kesilmiştir.