دانک این نفس بهیمی نر خرست ** زیر او بودن از آن ننگین‌ترست
Bil ki bu hayvan nefis bir erkek eşektir. Onun altına düşmekse ondan daha kötü ve ayıp bir şeydir.
در ره نفس ار بمیری در منی ** تو حقیقت دان که مثل آن زنی
Nefis yolunda benlikle ölürsen bil ki hakikatte sen de o kadın gibisin.
نفس ما را صورت خر بدهد او ** زانک صورتها کند بر وفق خو
Tanrı, nefsimize eşek sureti vermiştir. Çünkü suretler, huylara uygundur.
این بود اظهار سر در رستخیز ** الله الله از تن چون خر گریز 1395
Kıyamette sırların açığa çıkması budur. Tanrı hakkı için eşeğe benzeyen nefisten kaç.
کافران را بیم کرد ایزد ز نار ** کافران گفتند نار اولی ز عار
Tanrı, kafirleri ateşle korkutmuştur. Onlar da ateşe utançtan hayırlıdır demişlerdir.
گفت نی آن نار اصل عارهاست ** هم‌چو این ناری که این زن را بکاست
Tanrı hayır demiştir, o ateş, utançların aslıdır. Bu kadını öldüren şu ateş gibi.
لقمه اندازه نخورد از حرص خود ** در گلو بگرفت لقمه مرگ بد
Hırsından doyacak kadar yemek yemedi, daha fazla yemek istedi. Kötü ölüm lokması boğazına durdu.
لقمه اندازه خور ای مرد حریص ** گرچه باشد لقمه حلوا و خبیص
A haris adam doyacak kadar ye, hatta yemeğin helva ve palüze bile olsa.
حق تعالی داد میزان را زبان ** هین ز قرآن سوره‌ی رحمن بخوان 1400
Tanrı, teraziye dil verdi. Aklını başına devşir de Kuran’dan Rahman suresini oku.
هین ز حرص خویش میزان را مهل ** آز و حرص آمد ترا خصم مضل
Kendine gel de hırsından teraziyi bırakma. Hırs ve tamah seni azdıran bir düşmandır.
حرص جوید کل بر آید او ز کل ** حرص مپرست ای فجل ابن الفجل
Hırs, hepsini ister fakat bütün lezzetlerden mahrum olur. A turp oğlu turp hırsa tapma.
آن کنیزک می‌شد و می‌گفت آه ** کردی ای خاتون تو استا را به راه
O halayıkcağız hem gidiyor, hem de ah diyordu; a kadın sen ustayı yola saldın.
کار بی‌استاد خواهی ساختن ** جاهلانه جان بخواهی باختن
Ustasız is yapmak istedin. Bilgisizlikle canınla oynamaya kalkıştın.
ای ز من دزدیده علمی ناتمام ** ننگ آمد که بپرسی حال دام 1405
Benden bir bilgidir çaldın, çaldın ama tuzağın ahvalini sormaya arlandın.
هم بچیدی دانه مرغ از خرمنش ** هم نیفتادی رسن در گردنش
Kuş, hem harmanından tane toplamalıydı, hem de boynuna ip dolaşmamalıydı.
دانه کمتر خور مکن چندین رفو ** چون کلوا خواندی بخوان لا تسرفوا
Taneyi az ye bu kadar pis boğaz olma. “Yiyin” emrini okudunsa “İsraf etmeyin” emrini de oku.
تا خوری دانه نیفتی تو به دام ** این کند علم و قناعت والسلام
Bu suretle tane yemekle beraber tuzağa da düşme. Bilgi ve kanaat ancak bunu icap ettirir.
نعمت از دنیا خورد عاقل نه غم ** جاهلان محروم مانده در ندم
Akıllı kişi dünyanın gamını yemez, nimetini yer. Bilgisizlerse nedamet içinde mahrum kalırlar.
چون در افتد در گلوشان حبل دام ** دانه خوردن گشت بر جمله حرام 1410
Boğazlarına tuzağın ipi dolaştı mi tane yemek, hepsine haram olur.
مرغ اندر دام دانه کی خورد ** دانه چون زهرست در دام ار چرد
Kuş, tuzaktaki taneyi nasıl yer? Yemeye kalkışırsa tuzaktaki tane zehre döner.
مرغ غافل می‌خورد دانه ز دام ** هم‌چو اندر دام دنیا این عوام
Tuzaktaki taneyi gafil kuş yer, halkın bu dünya tuzağındaki nimetleri yemesi gibi.
باز مرغان خبیر هوشمند ** کرده‌اند از دانه خود را خشک‌بند
Akıllı ve işten haberi olan kuşlar, kendilerini taneden adamakıllı çekerler.
که اندرون دام دانه زهرباست ** کور آن مرغی که در فخ دانه خواست
Çünkü, tuzağın içindeki taneler zehirlidir. Kördür o kuş ki tuzaktan tane diler.
صاحب دام ابلهان را سر برید ** وآن ظریفان را به مجلسها کشید 1415
Tuzak sahibi, aptalların başını keser. Güzel ve narin olanlarıysa meclislere çeker götürür.
که از آنها گوشت می‌آید به کار ** وز ظریفان بانگ و ناله‌ی زیر و زار
Çünkü aptalların ancak etleri işe yarar. Güzel ve zariflerinse güzel sesleri işe yarar.
پس کنیزک آمد از اشکاف در ** دید خاتون را به مرده زیر خر
Hasılı halayıkcağız kapının yarığından, hanımının eşeğin altında can verdiğini görünce,
گفت ای خاتون احمق این چه بود ** گر ترا استاد خود نقشی نمود
Dedi ki: A ahmak kadın, bu iş nedir? Sana ustan bir şey gösterdiyse,
ظاهرش دیدی سرش از تو نهان ** اوستا ناگشته بگشادی دکان
Yalnız görünüşe kapıldın. Halbuki iç yüzü senden gizliydi. Usta olmadan dükkan açtın.
کیر دیدی هم‌چو شهد و چون خبیص ** آن کدو را چون ندیدی ای حریص 1420
Bal gibi, paluze gibi olan o aleti gördün,âlâ. Fakat a haris neden kabağı görmedin?
یا چون مستغرق شدی در عشق خر ** آن کدو پنهان بماندت از نظر
Yoksa eşeğin askına o kadar mi dalmıştın ki gözüne kabak görünmedi?
ظاهر صنعت بدیدی زوستاد ** اوستادی برگرفتی شاد شاد
Ustadan sanatın dış yüzünü gördün sevine, sevine ustalığa kalkıştın.
ای بسا زراق گول بی‌وقوف ** از ره مردان ندیده غیر صوف
Nice riyacı ve işten haberi olmayan ahmak kişiler vardır ki erlerin yolundan göre, göre ancak sof kumaş görmüştür.
ای بسا شوخان ز اندک احتراف ** از شهان ناموخته جز گفت و لاف
Nice boş boğazlar vardır ki azıcık bir hüner elde etmişler, padişahlardan laftan başka bir şey öğrenmemişlerdir.
هر یکی در کف عصا که موسی‌ام ** می‌دمد بر ابلهان که عیسی‌ام 1425
Her biri Musa’yım diye eline bir sopa almış, her biri, İsa’yım diye ahmaklara üfürmeye kalkışmıştır.
آه از آن روزی که صدق صادقان ** باز خواهد از تو سنگ امتحان
Bir gün doğruların doğruluğu, senden mihenk taşını isteyecektir. Eyvah o günden!
آخر از استاد باقی را بپرس ** یا حریصان جمله کورانند و خرس
Artık geri kalanını ustaya sor. Bu harislerin hepsi de kördür dilsizdir.
جمله جستی باز ماندی از همه ** صید گرگانند این ابله رمه
Hepsini aradın, elde etmek istedin, fakat herkesten geri kaldın. Bu ahmak sürü, kurtlara av olmuştur.
صورتی بنشینده گشتی ترجمان ** بی‌خبر از گفت خود چون طوطیان
Bir suret gördün, onun sözünü söylemeye başlayıverdin ha; dudu kuşları gibi kendi sözünden haberin bile yok!
تمثیل تلقین شیخ مریدان را و پیغامبر امت را کی ایشان طاقت تلقین حق ندارند و با حق‌الف ندارند چنانک طوطی با صورت آدمی الف ندارد کی ازو تلقین تواند گرفت حق تعالی شیخ را چون آیینه‌ای پیش مرید هم‌چو طوطی دارد و از پس آینه تلقین می‌کند لا تحرک به لسانک ان هو الا وحی یوحی اینست ابتدای مسله‌ی بی‌منتهی چنانک منقار جنبانیدن طوطی اندرون آینه کی خیالش می‌خوانی بی‌اختیار و تصرف اوست عکس خواندن طوطی برونی کی متعلمست نه عکس آن معلم کی پس آینه است و لیکن خواندن طوطی برونی تصرف آن معلم است پس این مثال آمد نه مثل
Tanrı telkinine takatleri olmayan ümmetlere peygamberlerin,müritlere, şeyhin telkini, insanla ülfeti olmayan dudu kuşunun ayna karsısında söz söylemeyi öğrenmesine benzer.Ulu Tanrı da dudu kuşuna yapıldığı gibi müridin önüne şeyhi bir ayna gibi koyar, ayna arkasından ona telkinde bulunur. Tanrı, Peygamberce ”Dilini oynatıp Cebrail’den önce okumaya kalkışma”ve “Peygamberin söylediği, ancak Tanri’nin vahyettigi sözdür”demiştir. İste sonu olmayan meselenin başlangıcı budur. Nitekim senin hayal dediğin aynadaki dudu kuşunun gagasını oynatması yok mu? O hareket dinarda söz söylemeyi öğrenen dudu kuşunun aksidir, fakat aynamın ardında bulunan söz öğretenin aksi değildir. Yalnız aynanın önünde dudu kuşunun sözü ve hareketi, ayna ardında bulunan ve söz söylemeyi öğretenin tasarrufuna tabidir. Bu da bir örnektir, tıpkısı değil.
طوطیی در آینه می‌بیند او ** عکس خود را پیش او آورده رو 1430
Dudu kuşu, önünde bir ayna, ayna içinde de kendi aksini görür.
در پس آیینه آن استا نهان ** حرف می‌گوید ادیب خوش‌زبان
Aynanın ardında usta gizlenmiştir; güzel dille edeplice söz söyler.