پس ز جنس خویش آموز سخن ** بی‌خبر از مکر آن گرگ کهن
Bu suretle o koca kurdun hilesinden haberi olmaz, güya kendi cinsinden olan bu dududan söz söylemeyi öğrenir.
از پس آیینه می‌آموزدش ** ورنه ناموزد جز از جنس خودش
Usta, ona ayna ardından söz söylemeyi öğretir. Böyle olmasa kendi cinsinden olmayan birisinden söz söylemeyi öğrenemez.
گفت را آموخت زان مرد هنر ** لیک از معنی و سرش بی‌خبر 1435
O hünerli kus, söz öğrenir ama sırrından da haberi yoktur manasından da.
از بشر بگرفت منطق یک به یک ** از بشر جز این چه داند طوطیک
Söz söylemeyi bir insandan beller. Fakat bir duducuk, bundan başka insandan ne bilebilir, ne elde edebilir ki?
هم‌چنان در آینه‌ی جسم ولی ** خویش را بیند مردی ممتلی
Velinin beden aynasında da kötülüklerle dolu olan mürit, tıpkı bunun gibi kendisini görür.
از پس آیینه عقل کل را ** کی ببیند وقت گفت و ماجرا
Fakat söz ve iş zamanında aynanın ardındaki Akl-ı Küll-ü nereden görecek?
او گمان دارد که می‌گوید بشر ** وان گر سرست و او زان بی‌خبر
O sanır ki insan söylüyor. Halbuki bu, başka bir sırdır, onun bundan haberi bile yoktur.
حرف آموزد ولی سر قدیم ** او نداند طوطی است او نی ندیم 1440
Söz söylemeyi belletir, belletir ama önü sonu olmayan sır belletir. Halbuki o, bu sırra eş değildir, bir dududur, bunu bilemez.
هم صفیر مرغ آموزند خلق ** کین سخن کار دهان افتاد و حلق
Halkta kuşların ötüşünü taklit ederler. Bu, ağzın ve boğazın yapabileceği bir şeydir.
لیک از معنی مرغان بی‌خبر ** جز سلیمان قرانی خوش‌نظر
Fakat kuşların seslerini taklit edenin o seslerdeki manadan haberi bile yoktur. Kuş dilini ancak bakışı hoş Süleyman bilir.
حرف درویشان بسی آموختند ** منبر و محفل بدان افروختند
Nice kişiler de dervişlerin sözlerini öğrenir, mimber ve meclisleri o sözlerle parlatır.
یا به جز آن حرفشان روزی نبود ** یا در آخر رحمت آمد ره نمود
Fakat onların ya bu sözlerden başka bir kısmetleri yoktur, yahut da sonunda Tanrı rahmeti onlara yol gösterir.
صاحب‌دلی دید سگ حامله در شکم آن سگ‌بچگان بانگ می‌کردند در تعجب ماند کی حکمت بانگ سگ پاسبانیست بانگ در اندرون شکم مادر پاسبانی نیست و نیز بانگ جهت یاری خواستن و شیر خواستن باشد و غیره و آنجا هیچ این فایده‌ها نیست چون به خویش آمد با حضرت مناجات کرد و ما یعلم تاویله الا الله جواب آمد کی آن صورت حال قومیست از حجاب بیرون نیامده و چشم دل باز ناشده دعوی بصیرت کنند و مقالات گویند از آن نی ایشان را قوتی و یاریی رسد و نه مستمعان را هدایتی و رشدی
Gönül sahibinin biri, gebe bir köpek gördü. Yavruları karnında havlamaktaydı. Köpeğin havlaması bekçilik etmek içindir dedi, halbuki ana karnında bekçilik olmaz. Sonra köpek havlaması, imdat istemeye, süt istemeye ve saireyse delalet eder. Ana karnındaysa bunların hiçbir faydası yoktur. Bu ne iş? Şaşırmış bir haldeyken kendisine gelince Tanrıya münacatta bulundu, "Bunu,Tanrımdan başka kimse bilmez"dedi. Tanrıdan şu cevap geldi: Bu, hicaptan çıkamamış, can gözleri açılmamış olduğu halde görgü sahibi olduklarını davaya kalkışanların, bu hususta söz söyleyenlerin halidir. Bu davadan ve bu sözlerden ne bir kuvvete sahip olurlar, ne bir yardıma, ne de dinleyenleri doğru yola götürebilirler.
آن یکی می‌دید خواب اندر چله ** در رهی ماده سگی بد حامله 1445
Birisi çiledeyken rüyasında, bir yolda gebe bir köpek gördü.
ناگهان آواز سگ‌بچگان شنید ** سگ‌بچه اندر شکم بد ناپدید
بس عجب آمد ورا آن بانگها ** سگ‌بچه اندر شکم چون زد ندا
Köpek Yavruları ana karnında nasıl havlar diye bir hayli şaştı.
سگ‌بچه اندر شکم ناله کنان ** هیچ‌کس دیدست این اندر جهان
Hiç köpek enciği anasının karnında nasıl havlar? Alemde bunu kim görmüştür?
چون بجست از واقعه آمد به خویش ** حیرت او دم به دم می‌گشت بیش
Uykudan uyanıp kendine gelince şaşkınlığı an be an artıyordu.
در چله کس نی که گردد عقده حل ** جز که درگاه خدا عز و جل 1450
Çilede kimse yoktu ki düğümü çözsün? Bu işi ancak yüce ve ulu Tanrı tapısından halledebilirdi.
گفت یا رب زین شکال و گفت و گو ** در چله وا مانده‌ام از ذکر تو
Dedi ki: Yarabbi, bu müşkül is, bu dedikodu nedir? Çilemde şaşırdım seni zikretmeden kaldım.
پر من بگشای تا پران شوم ** در حدیقه‌ی ذکر و سیبستان شوم
Kanadımı aç da uçayım, zikir bahçesine ve elmalıklarına gideyim.
آمدش آواز هاتف در زمان ** که آن مثالی دان ز لاف جاهلان
Hatiften derhal ses geldi: Bu, bil ki bilgisizlerin lafına benzer.
کز حجاب و پرده بیرون نامده ** چشم بسته بیهده گویان شده
Örtüden, perdeden dışarı çıkmamış, gözü bağlı. Fakat yine de beyhude yere söylenip durur.
بانگ سگ اندر شکم باشد زیان ** نه شکارانگیز و نه شب پاسبان 1455
Ana karnında köpek enciğinin havlaması beyhudedir. Ne ava yarar, ne gece bekçiliğine.
گرگ نادیده که منع او بود ** دزد نادیده که دفع او شود
Kurt görmemiş ki onu kovsun. Hırsız gelmemiş ki onu kovalasın.
از حریصی وز هوای سروری ** در نظر کند و بلافیدن جری
Harislikten ve baş olma sevdasından bakışı görgüsüzdü, fakat laf söylemede atılgan.
از هوای مشتری و گرم‌دار ** بی بصیرت پا نهاده در فشار
Müşteri bulma havasına kapılmış, hararetli bir halde, fakat gözü kapalı olarak işe girişmiş.
ماه نادیده نشانها می‌دهد ** روستایی را بدان کژ می‌نهد
Ayı görmeden nişaneleri söylemede, köylüyü bu suretle aykırı bir anlayışa sürmede.
از برای مشتری در وصف ماه ** صد نشان نادیده گوید بهر جاه 1460
Müşteri bulmak için, mevki kazanmak için ayı görmediği halde ondan yüzlerce nişane vermede.
مشتری کو سود دارد خود یکیست ** لیک ایشان را درو ریب و شکیست
Kâr veren müşteri, tektir. Fakat onlar, bu müşteri hakkında şüphe ve zan içindedirler.
از هوای مشتری بی‌شکوه ** مشتری را باد دادند این گروه
Hiçbir ululuğu, hiçbir değeri olmayan müşteriye hava satar bu adamlar.
مشتری ماست الله اشتری ** از غم هر مشتری هین برتر آ
Bizim müşterimiz Tanrıdır, “Allah satın alır.” Artık sende her müşterinin derdine düşme, kurtul bu işten.
مشتریی جو که جویان توست ** عالم آغاز و پایان توست
Seni arayan müşteriyi ara, senin başlangıcını ve sonunu bilen müşteriyi bul.
هین مکش هر مشتری را تو به دست ** عشق‌بازی با دو معشوقه بدست 1465
Kendine gel. Her müşteriye el atma. İki sevgiliyi sevmek kötüdür.
زو نیابی سود و مایه گر خرد ** نبودش خود قیمت عقل و خرد
O, satın alsa bile ondan kar elde edemezsin. Onda akla fikre değer verme kabiliyeti yoktur.
نیست او را خود بهای نیم نعل ** تو برو عرضه کنی یاقوت و لعل
O, yarım nal parasına bile sahip değilken sen tutuyor, ona yakut ve lâl gösteriyorsun.
حرص کورت کرد و محرومت کند ** دیو هم‌چون خویش مرجومت کند
Şeytan, nasıl kendisini taslanmış bir hale getirmişse hırs da tıpkı onun gibi seni kör etmiş, her şeyden mahrum bırakmıştır.
هم‌چنانک اصحاب فیل و قوم لوط ** کردشان مرجوم چون خود آن سخوط
O, azapçı Şeytan, Fil ashabı ile Lut kavmini nasıl taşlatmışsa onları da tıpkı öyle taşlatmış, helak etmiştir.
مشتری را صابران در یافتند ** چون سوی هر مشتری نشتافتند 1470
Müşteriyi, sabredenler bulurlar. Çünkü onlar, her müşteriye koşmazlar.
آنک گردانید رو زان مشتری ** بخت و اقبال و بقا شد زو بری
Kim o müşteriden yüz çevirirse o adamdan baht da yüz çevirir, ikbal de, ebedilik de.
ماند حسرت بر حریصان تا ابد ** هم‌چو حال اهل ضروان در حسد
Darvan’lilar nasıl haset yüzünden ebedi olarak hasrette kaldılarsa, haris olanlar da ebediyen hasrette kalmışlardır.
قصه‌ی اهل ضروان و حسد ایشان بر درویشان کی پدر ما از سلیمی اغلب دخل باغ را به مسکینان می‌داد چون انگور بودی عشر دادی و چون مویز و دوشاب شدی عشر دادی و چون حلوا و پالوده کردی عشر دادی و از قصیل عشر دادی و چون در خرمن می‌کوفتی از کفه‌ی آمیخته عشر دادی و چون گندم از کاه جدا شدی عشر دادی و چون آرد کردی عشر دادی و چون خمیر کردی عشر دادی و چون نان کردی عشر دادی لاجرم حق تعالی در آن باغ و کشت برکتی نهاده بود کی همه اصحاب باغها محتاج او بدندی هم به میوه و هم به سیم و او محتاج هیچ کس نی ازیشان فرزندانشان خرج عشر می‌دیدند منکر و آن برکت را نمی‌دیدند هم‌چون آن زن بدبخت که کدو را ندید و خر را دید
Darvan'lıların Babamız, bönlüğünden bahçenin hasılatından çoğunu yoksullara verirdi. Üzüm oldu mu, onda birini, kuru üzüm yapıldı mı onda birini, helva ve paluze pişirildi mi onda birini, harman toplanıp başaklar yığın yapıldı mı onda birini, harman döğüldü mü onda birini, samanla karışık buğdayın onda birini, buğday samandan ayrıldı mı onda birini, öğütülüp un oldu mu onda birini, hamur yoğruldu mu onda birini, ekmek yapıldı mı yine onda birini verirdi deyip yoksullara haset etmeleri. Ulu Tanrı, bu yüzden o bahçeye, tarlaya bir bereket vermişti ki bütün bahçe sahipleri, o bahçeyle tarlanın sahibine muhtaç olurlar, hem meyve, hem de para isterlerdi. Halbuki o bahçe ve tarla sahibi, onların hiçbirine muhtaç olmazdı. Adamın oğulları, tekrar tekrar onda bir verişi görüyorlardı da, o bereketi görmüyorlardı, hani o kadın gibi... Eşeğin aletini gördü de kabağı göremediydi ya!
بود مردی صالحی ربانیی ** عقل کامل داشت و پایان دانیی
Temiz bir Tanrı adamı vardı. Aklı, her şeye erer, işin sonunu görürdü.
در ده ضروان به نزدیک یمن ** شهره اندر صدقه و خلق حسن
Yemen ülkesine yakın Darvan şehrindendi, sadaka vermekle, güzel huylu olmakla şöhret kazanmıştı.
کعبه‌ی درویش بودی کوی او ** آمدندی مستمندان سوی او 1475
Civarı yoksullarla Kâbe kesilmişti. Bir şey umanlar hep onun civarına gelirlerdi.
هم ز خوشه عشر دادی بی‌ریا ** هم ز گندم چون شدی از که جدا
Riyasız olarak mahsulünün onda birini verir, buğday samandan ayrıldı mi tekrar,
آرد گشتی عشر دادی هم از آن ** نان شدی عشر دگر دادی ز نان
Öğütülüp un haline geldi mi, ekmek pişirildi mi yine onda birini verirdi.
عشر هر دخلی فرو نگذاشتی ** چارباره دادی زانچ کاشتی
Her elde ettiğinin onda birini verir, ektiğinin öşrünü dört kere yoksullara dağıtırdı.
بس وصیتها بگفتی هر زمان ** جمع فرزندان خود را آن جوان
O, yiğit her zaman bütün oğullarına vasiyetlerde bulunur;
الله الله قسم مسکین بعد من ** وا مگیریدش ز حرص خویشتن 1480
Tanrı hakkı için, Tanrı hakkı için benden sonra hırsınıza uyup yoksulların hakkını vermemezlikte bulunmayın.
تا بماند بر شما کشت و ثمار ** در پناه طاعت حق پایدار
Bu onda birleri verin de Tanrı koruması ile mahsulünüz elinizde kalsın.
دخلها و میوه‌ها جمله ز غیب ** حق فرستادست بی‌تخمین و ریب
Tahmine şüpheye hacet yok, mahsulleri gayp âleminden veren de Tanrıdır, meyveleri veren de.