از پی مردم‌ربایی هر دو هست ** شاخ حلم و خشم از عهد الست
Halkı avlamak için Elest ahdinden beri hilim dalı da hışım dalı da... İkisi de var.
بهر این لفظ الست مستبین ** نفی و اثباتست در لفظی قرین 2125
Bunun için o apaçık Elestü sözünde nefiyle ispat birbirine eştir.
زانک استفهام اثباتیست این ** لیک در وی لفظ لیس شد قرین
Çünkü bu söz, ispatı bildiren bir sorgudur, fakat onda “Leyse-değildir” sözü gömülüdür.
ترک کن تا ماند این تقریر خام ** کاسه‌ی خاصان منه بر خوان عام
Bırak da bu ham anlayış kalsın. Hasların kasesini halkın önüne koyma.
قهر و لطفی چون صبا و چون وبا ** آن یکی آهن‌ربا وین که‌ربا
Allah’ın kahrı vebaya, lütfu da sabah yeline benzer. Birisi demiri çeker, öbürü saman çöpünü.
می‌کشد حق راستان را تا رشد ** قسم باطل باطلان را می‌کشد
Tanrı, doğruları doğru yola kadar çeker. Batıl olanlarda batılları çekerler.
معده حلوایی بود حلوا کشد ** معده صفرایی بود سرکا کشد 2130
Mide helvayı severse helvayı çeker, safraya mensupsa sirkeyi ister.
فرش سوزان سردی از جالس برد ** فرش افسرده حرارت را خورد
Sıcak döşeme, üstüne oturanın soğukluğunu alır, soğuk döşeme hararetini alır.
دوست بینی از تو رحمت می‌جهد ** خصم بینی از تو سطوت می‌جهد
Dost görürsen sevgin kaynar, düşman görürsen kızar, öfkelenirsin.
ای ایاز این کار را زوتر گزار ** زانک نوعی انتقامست انتظار
Ey Eyaz, bu işi çabuk bitir. Çünkü bu, bir çeşit öç almadır ki beklenmekte.
تعجیل فرمودن پادشاه ایاز را کی زود این حکم را به فیصل رسان و منتظر مدار و ایام بیننا مگو کی الانتظار موت الاحمر و جواب گفتن ایاز شاه را
Padişahın, Eyaz’a, çabuk bu hükmü bitir, bekleme. “Günler aramızdadır, bazen bize yardım eder, bazen size”deme. Çünkü bekleyiş, ölümden beterdin diye acele etmesini emir buyurması ve Eyaz’ın cevabı
گفت ای شه جملگی فرمان تراست ** با وجود آفتاب اختر فناست
Eyaz, padişahım dedi, bütün ferman senin. Güneş varken yıldız görünmez.
زهره کی بود یا عطارد یا شهاب ** کو برون آید به پیش آفتاب 2135
Zühre, Utarit, yahut da şahap ne oluyor ki güneş varken görünebilsin.
گر ز دلق و پوستین بگذشتمی ** کی چنین تخم ملامت کشتمی
Hırkamla postumdan geçebilseydim hiç böyle kınama tohumu eker miydim?
قفل کردن بر در حجره چه بود ** در میان صد خیالیی حسود
Odanın kapısındaki kilidi açmak da neydi? Hayale kapılan yüzlerce hasetçi bundan ne umuyordu?
دست در کرده درون آب جو ** هر یکی زیشان کلوخ خشک‌جو
Suyun içine el atmışlar, her biri dere de kuru toprak arıyordu.
پس کلوخ خشک در جو کی بود ** ماهیی با آب عاصی کی شود
Hiç derede kuru toprak bulunur mu? Hiç balık suya asi olabilir mi?
بر من مسکین جفا دارند ظن ** که وفا را شرم می‌آید ز من 2140
Bu yoksulun cefacı olduğunu sanıyorlardı. Halbuki, öyle vefalıyım ki vefa bile benim vefamı görür de utanır.
گر نبودی زحمت نامحرمی ** چند حرفی از وفا واگفتمی
Mahrem olmayanlardan çekinmeseydim vefaya ait birkaç söz söylerdim.
چون جهانی شبهت و اشکال‌جوست ** حرف می‌رانیم ما بیرون پوست
Alem şüpheci ve tutulacak bir yer arayıcı. Onun için bizde deriden hariç söz söyleyelim.
گر تو خود را بشکنی مغزی شوی ** داستان مغز نغزی بشنوی
Kendini kırarsan iç olur, içe ait latif hikayeler duyarsın.
جوز را در پوستها آوازهاست ** مغز و روغن را خود آوازی کجاست
Cevizin kabuğunda ses vardır ama içinde, yağında ses ne gezer.
دارد آوازی نه اندر خورد گوش ** هست آوازش نهان در گوش نوش 2145
Onun da sesi vardır, vardır ama kulak duyamaz. Onun sesi, güzelim kulaktan gizlidir.
گرنه خوش‌آوازی مغزی بود ** ژغژغ آواز قشری کی شنود
Yoksa için sesi pek güzeldir. Onu duyan, kabuğun şakırtısını dinler mi hiç?
ژغژغ آن زان تحمل می‌کنی ** تا که خاموشانه بر مغزی زنی
Sen sükut ederek içi elde edesin diye o şakırtıya tahammül ediyorsun.
چند گاهی بی‌لب و بی‌گوش شو ** وانگهان چون لب حریف نوش شو
Bir müddet dudaksız, kulaksız ol da sonra dudak gibi tatlı şeylere eş ol.
چند گفتی نظم و نثر و راز فاش ** خواجه یک روز امتحان کن گنگ باش
Niceye bir nazım ve nesir söyleyecek, sırları açığa vuracaksın? Hocam, bir günceğiz de şunu sına, dilsiz ol bakalım.
حکایت در تقریر این سخن کی چندین گاه گفت ذکر را آزمودیم مدتی صبر و خاموشی را بیازماییم
Bunca zamandır dedikoduyu sınadık, bir zaman da sükut etmeyi deneyelim.
چند پختی تلخ و تیز و شورگز ** این یکی بار امتحان شیرین بپز 2150
Ne kadar zamandır kabız veren acı ve sert yemekler pişirdin, bir kere de tatlı yemekler pişirmeyi dene.
آن یکی را در قیامت ز انتباه ** در کف آید نامه‌ی عصیان سیاه
Birisi, kıyamette kendine gelir. İsyan defteri, eline simsiyah olarak verilir.
سرسیه چون نامه‌های تعزیه ** پر معاصی متن نامه و حاشیه
Yas mektupları gibi üstü simsiyah, içi kenarları suçlarla dolu.
جمله فسق و معصیت بد یک سری ** هم‌چو دارالحرب پر از کافری
Baştanbaşa kötülüklerle suçlarla dolu. Kafirle dolu olan savaş yeri gibi.
آنچنان نامه‌ی پلید پر وبال ** در یمین ناید درآید در شمال
Elbette pis ve veballe dolu olan öyle bir defter, sağlam gelmez sol yandan gelir.
خود همین‌جا نامه‌ی خود را ببین ** دست چپ را شاید آن یا در یمین 2155
Peki, o halde burada da defterine bak, sol eline mi yaraşır sağ eline mi?
موزه‌ی چپ کفش چپ هم در دکان ** آن چپ دانیش پیش از امتحان
Dükkanda bir tek sol ayak mesti, bir tek de sol ayak ayakkabısı bulunsa sınamadan onların sol olduğunu anlarsın.
چون نباشی راست می‌دان که چپی ** هست پیدا نعره‌ی شیر و کپی
Sen de mademki sağ değilsin, bil ki solsun. Aslanla maymunun sesi anlaşılır.
آنک گل را شاهد و خوش‌بو کند ** هر چپی را راست فضل او کند
Fakat gülü güzelleştiren, ona güzel kokular veren Tanrının ihsanı, lütfu, her solu sağ yapar.
هر شمالی را یمینی او دهد ** بحر را ماء معینی او دهد
Her solağa o, sağlık verir. Denize duru suyu o ihsan eder.
گر چپی با حضرت او راست باش ** تا ببینی دست‌برد لطفهاش 2160
Onun tapısında soldan sağ ol da onun lütuf ve ihsanlarını gör.
تو روا داری که این نامه‌ی مهین ** بگذرد از چپ در آید در یمین
Reva görür müsün şu bayağı defter, soldan sağa geçsin? Sen söyle.
این چنین نامه که پرظلم و جفاست ** کی بود خود درخور اندر دست راست
Zulüm ve cefalarla dolu olan böyle bir defter, nasıl olur da sağ ele layık olur?
در بیان کسی کی سخنی گوید کی حال او مناسب آن سخن و آن دعوی نباشد چنان که کفره و لن سالتهم من خلق السموات والارض لیقولن الله خدمت بت سنگین کردن و جان و زر فدای او کردن چه مناسب باشد با جانی کی داند کی خالق سموات و ارض و خلایق الهیست سمیعی بصیری حاضری مراقبی مستولی غیوری الی آخره
Kafirler hakkında “Onlara gökleri ve yeryüzünü kim yarattı, diye sorarsan Tanrı yarattı derler” demiştir. Haline uygun söz söylemeyen ve kendisine uygun davada bulunmayan adam da bunlara benzer. Gökleri, yeryüzünü ve bütün mahlukatı yaratan duyar, görür, hazır, nazır, her şeyi gözetir ve her yerde bulunur, kudret sahibi bir tek Tanrı’nın varlığını kabul eden nasıl olur da taştan yontulan bir puta tapar, malını,canını, ona feda eder?
زاهدی را یک زنی بد بس غیور ** هم بد او را یک کنیزک هم‌چو حور
Bir zahidin pek kıskanç bir karısı, bir de huri gibi güzel bir halayığı vardı.