چون نباشی راست می‌دان که چپی ** هست پیدا نعره‌ی شیر و کپی
Sen de mademki sağ değilsin, bil ki solsun. Aslanla maymunun sesi anlaşılır.
آنک گل را شاهد و خوش‌بو کند ** هر چپی را راست فضل او کند
Fakat gülü güzelleştiren, ona güzel kokular veren Tanrının ihsanı, lütfu, her solu sağ yapar.
هر شمالی را یمینی او دهد ** بحر را ماء معینی او دهد
Her solağa o, sağlık verir. Denize duru suyu o ihsan eder.
گر چپی با حضرت او راست باش ** تا ببینی دست‌برد لطفهاش 2160
Onun tapısında soldan sağ ol da onun lütuf ve ihsanlarını gör.
تو روا داری که این نامه‌ی مهین ** بگذرد از چپ در آید در یمین
Reva görür müsün şu bayağı defter, soldan sağa geçsin? Sen söyle.
این چنین نامه که پرظلم و جفاست ** کی بود خود درخور اندر دست راست
Zulüm ve cefalarla dolu olan böyle bir defter, nasıl olur da sağ ele layık olur?
در بیان کسی کی سخنی گوید کی حال او مناسب آن سخن و آن دعوی نباشد چنان که کفره و لن سالتهم من خلق السموات والارض لیقولن الله خدمت بت سنگین کردن و جان و زر فدای او کردن چه مناسب باشد با جانی کی داند کی خالق سموات و ارض و خلایق الهیست سمیعی بصیری حاضری مراقبی مستولی غیوری الی آخره
Kafirler hakkında “Onlara gökleri ve yeryüzünü kim yarattı, diye sorarsan Tanrı yarattı derler” demiştir. Haline uygun söz söylemeyen ve kendisine uygun davada bulunmayan adam da bunlara benzer. Gökleri, yeryüzünü ve bütün mahlukatı yaratan duyar, görür, hazır, nazır, her şeyi gözetir ve her yerde bulunur, kudret sahibi bir tek Tanrı’nın varlığını kabul eden nasıl olur da taştan yontulan bir puta tapar, malını,canını, ona feda eder?
زاهدی را یک زنی بد بس غیور ** هم بد او را یک کنیزک هم‌چو حور
Bir zahidin pek kıskanç bir karısı, bir de huri gibi güzel bir halayığı vardı.
زان ز غیرت پاس شوهر داشتی ** با کنیزک خلوتش نگذاشتی
Kadın, kıskançlığından kocasını gözetir, halayıkla hiç yalnız bırakmazdı.
مدتی زن شد مراقب هر دو را ** تاکشان فرصت نیفتد در خلا 2165
Kadın, bir zaman onların ikisini de gözetti, yalnız kalmalarına fırsat vermedi.
تا در آمد حکم و تقدیر اله ** عقل حارس خیره‌سر گشت و تباه
Nihayet Tanrının kaza ve kaderi gelip çattı. Koruyucu akıl, şaşırdı gitti.
حکم و تقدیرش چو آید بی‌وقوف ** عقل کی بود در قمر افتد خسوف
Tanrı hükmü, Tanrı takdiri gelince akıl kim oluyor ki? Ay bile tutulur.
بود در حمام آن زن ناگهان ** یادش آمد طشت و در خانه بد آن
Kadın, hamama gitmişti. Birden aklına geldi hamam tasını evde unutmuştu.
با کنیزک گفت رو هین مرغ‌وار ** طشت سیمین را ز خانه‌ی ما بیار
Kuş gibi hemencecik koş. Evden o gümüş hamam tasını getir dedi.
آن کنیزک زنده شد چون این شنید ** که به خواجه این زمان خواهد رسید 2170
Halayık bu sözü duyunca efendisiyle buluşabileceğini düşünüp adeta canlandı.
خواجه در خانه‌ست و خلوت این زمان ** پس دوان شد سوی خانه شادمان
Efendi şimdi evde yalnızdır deyip sevine, sevine hemen eve koştu.
عشق شش ساله کنیزک را بد این ** که بیابد خواجه را خلوت چنین
Halayık altı yıldır efendisini yalnız bulmayı gözlüyordu, bu sevdadaydı.
گشت پران جانب خانه شتافت ** خواجه را در خانه در خلوت بیافت
Adeta uçarak eve geldi. Efendiyi evde yalnız buldu.
هر دو عاشق را چنان شهوت ربود ** که احتیاط و یاد در بستن نبود
Şehvet, iki aşığı da öyle bürümüştü, ikisinin de gözleri öyle kararmıştı ki ihtiyatı akıllarına bile getirmediler. Evin kapısını kapamadılar.
هر دو با هم در خزیدند از نشاط ** جان به جان پیوست آن دم ز اختلاط 2175
İkisi de neşeyle kucaklaştılar, birleştiler. Adeta o anda iki can bir oldu.
یاد آمد در زمان زن را که من ** چون فرستادم ورا سوی وطن
Bu sırada hamamda kadının aklına geldi nasıl oldu da dedi, ben bu kızı eve yolladım?
پنبه در آتش نهادم من به خویش ** اندر افکندم قج نر را به میش
Adeta kendi elimle ateşi pamuğun içine attım. Koçu koyuna saldım.
گل فرو شست از سر و بی‌جان دوید ** در پی او رفت و چادر می‌کشید
Başındaki kili hemen yıkadı, cansız bir halde halayığın ardına düştü. Hem koşuyor, hem çarşafını giyiyordu.
آن ز عشق جان دوید و این ز بیم ** عشق کو و بیم کو فرقی عظیم
O halayık can sevgisiyle koşmuştu, bu korkusundan koşuyordu. Aşk nerede, korku nerede? Aralarında ne fark var?
سیر عارف هر دمی تا تخت شاه ** سیر زاهد هر مهی یک روزه راه 2180
Arif, her an padişahın tahtına kadar ulaşır. Zahitse yürür,yürür bir ayda tam bir günlük yol alır.
گرچه زاهد را بود روزی شگرف ** کی بود یک روز او خمسین الف
Zahidin de şerefli bir günü yok değildir, vardır. Vardır ama onun günü, nereden elli bin yıllık olacak.
قدر هر روزی ز عمر مرد کار ** باشد از سال جهان پنجه هزار
İş erinin ömründe her gün, bu cihan yıllarınca elli bin yıldır.
عقلها زین سر بود بیرون در ** زهره‌ی وهم ار بدرد گو بدر
Akıllar, bu sırra eremezler, kapı dışında kalırlar. Bu sır, vehmin ödünü patlatırsa ko patlatsın.
ترس مویی نیست اندر پیش عشق ** جمله قربانند اندر کیش عشق
Aşk karşısında kıl kadar bile korku yoktur. Aşk mezhebinde herkes kurbandır.
عشق وصف ایزدست اما که خوف ** وصف بنده‌ی مبتلای فرج و جوف 2185
Aşk, Tanrı sıfatıdır. Fakat korku, şehvete kapılmış kulun sıfatıdır.
چون یحبون بخواندی در نبی ** با یحبوهم قرین در مطلبی
Kuran’da “Onlar Tanrıyı severler” sözünü okudun ya, bu söz “Tanrı da onları sever” sözüne eştir.
پس محبت وصف حق دان عشق نیز ** خوف نبود وصف یزدان ای عزیز
Şu halde muhabbeti de Tanrı sıfatı bil, aşkı da. Azizim korku Tanrı sıfatı olamaz.
وصف حق کو وصف مشتی خاک کو ** وصف حادث کو وصف پاک کو
Tanrı sıfatı nerede, bir avuç toprağın sıfatı nerede? Sonradan yaratılanın sıfatı nerede, o pak ve önü sonu olmayan Tanrının sıfatı nerede?
شرح عشق ار من بگویم بر دوام ** صد قیامت بگذرد و آن ناتمام
Aşkın sıfatını söylemeye koyulursam yüz kıyamet kopar da yine noksan kalır.
زانک تاریخ قیامت را حدست ** حد کجا آنجا که وصف ایزدست 2190
Çünkü kıyametin kopacağı bir zaman, bu dünyanın bir sonu vardır. Fakat Tanrı sıfatına son nerede?
عشق را پانصد پرست و هر پری ** از فراز عرش تا تحت‌الثری
Aşkın beş yüz kanadı vardır. Her kanadı, arştan yer altına kadar bütün kainatı kaplar.
زاهد با ترس می‌تازد به پا ** عاشقان پران‌تر از برق و هوا
Korkak zahit, ayağı ile yürümeye çabalar. Aşılarsa şimşekten de hızlı uçarlar, yelden de!
کی رسند این خایفان در گرد عشق ** که آسمان را فرش سازد درد عشق
O korkaklar, aşkın tozuna nereden ulaşacaklar? Aşk derdi, gökyüzünü döşeme edinir.
جز مگر آید عنایتهای ضو ** کز جهان و زین روش آزاد شو
Zahit bu makama ulaşamaz. Meğer ki Tanrı ışığının inayeti gelip erişe de bu alemden ve bu yürüyüşten kurtula.
از قش خود وز دش خود باز ره ** که سوی شه یافت آن شهباز ره 2195
Kendi kuşundan, düşünden, dedikodusundan halas olsa da yüce doğan kuşu, padişaha yol bula.
این قش و دش هست جبر و اختیار ** از ورای این دو آمد جذب یار
Bu dedikodu, cebir ve ihtiyarıdır. Sevgilinin cezbesi, bu ikisinin ardından gelir.
چون رسید آن زن به خانه در گشاد ** بانگ در در گوش ایشان در فتاد
Hasılı o kadın eve varıp kapıyı açtı. Kapının sesi kulaklarına gelince,
آن کنیزک جست آشفته ز ساز ** مرد بر جست و در آمد در نماز
Halayıkcağız perişan bir halde sıçradı, adam da namaza durdu.
زن کنیزک را پژولیده بدید ** درهم و آشفته و دنگ و مرید
Kadın halayıkcağızı perişan, şaşkın ve somurtkan,
شوی خود را دید قایم در نماز ** در گمان افتاد زن زان اهتزاز 2200
Kocasını da namaz da görünce bu halden şüphelendi.
شوی را برداشت دامن بی‌خطر ** دید آلوده‌ی منی خصیه و ذکر
Derhal kocasının eteğini kaldırdı. Bir de ne görsün? Aleti ve hayaları, meni içinde.
از ذکر باقی نطفه می‌چکید ** ران و زانو گشت آلوده و پلید
Aletinden arta kalan meni damlamada, baldırı dizi pislik içinde.
بر سرش زد سیلی و گفت ای مهین ** خصیه‌ی مرد نمازی باشد این
Başına vurdu da dedi ki: A adi herif, namaz kılan adamın hayaları böyle mi olur?
لایق ذکر و نمازست این ذکر ** وین چنین ران و زهار پر قذر
Şu alet, bu çeşit pislik içinde bulunan but ve kasık, Tanrıyı anmaya ve namaza layık mıdır?
نامه‌ی پر ظلم و فسق و کفر و کین ** لایقست انصاف ده اندر یمین 2205
Sen de insaf et, zulümle, kötülükle, küfür ve kinle dolu olan amel defteri sağ yandan verilmeye değer mi?
گر بپرسی گبر را کین آسمان ** آفریده‌ی کیست وین خلق و جهان
Kafire de bu gökyüzünü, şu halkı ve alemi kim yarattı? Diye sorsan,