رو کسی دیگر بجو اشتاب و تفت ** که مرا والله دست از کار رفت
Yürü, koş, acele bir başkasını bul. Tanrı hakkıyçin benim elim, işe varmıyor artık.
با دل خود گفت کز حد رفت جرم ** از دل من کی رود آن ترس و گرم
Kendi kendisine de suç, hadden aştı. Gönlümden o korku, o elem nasıl gider?
من بمردم یک ره و باز آمدم ** من چشیدم تلخی مرگ و عدم
Ben bir kere öldüm de tekrar dünyaya geldim. Ben ölüm ve yokluk acısını tattım.
توبه‌ای کردم حقیقت با خدا ** نشکنم تا جان شدن از تن جدا
Tanrı'ya sağlam tövbe ettim. Canım, bedenimden ayrılmadıkça bu tövbeyi bozmam.
بعد آن محنت کرا بار دگر ** پا رود سوی خطر الا که خر 2325
O mihneti gördükten sonra ancak eşek olanın ayağı, tehlikenin bulunduğu tarafa gider diyordu.
حکایت در بیان آنک کسی توبه کند و پشیمان شود و باز آن پشیمانیها را فراموش کند و آزموده را باز آزماید در خسارت ابد افتد چون توبه‌ی او را ثباتی و قوتی و حلاوتی و قبولی مدد نرسد چون درخت بی‌بیخ هر روز زردتر و خشک‌تر نعوذ بالله
Birisi tövbe eder, pişman olur, sonra o nedameti unutur da deneneni yine denemeye kalkarsa ebedî olarak ziyana düşer. Tövbesinde sebatı, kuvveti olmaz, o tövbeden bir halâvet duymaz ve tövbesi kabul edilmezse, Tanrı'ya sığınırız, Köksüz ağaca benzer. Her gün biraz daha sararır, biraz daha kurur.
گازری بود و مر او را یک خری ** پشت ریش اشکم تهی و لاغری
Bir çiftçinin bir eşeği vardı. Beli yaralı, karnı bomboş, tamamiyle arık bir haldeydi.
در میان سنگ لاخ بی‌گیاه ** روز تا شب بی‌نوا و بی‌پناه
Gündüzün, ta gecelere kadar otsuz kayalıklarda gıdasız, koruyucusuz aç biilâç dolaşır dururdu.
بهر خوردن جز که آب آنجا نبود ** روز و شب بد خر در آن کور و کبود
Oralarda içecek sudan başka bir şey yoktu. Eşek gece gündüz yas, matem içindeydi.
آن حوالی نیستان و بیشه بود ** شیر بود آنجا که صیدش پیشه بود
Oralarda bir kamışlık, bir orman vardı. Orada da işi gücü avlanmak olan bir aslan vardı.
شیر را با پیل نر جنگ اوفتاد ** خسته شد آن شیر و ماند از اصطیاد 2330
Aslan, bir erkek fille savaşmış, yorulup hastalanmış, avdan kalmıştı.
مدتی وا ماند زان ضعف از شکار ** بی‌نوا ماندند دد از چاشت‌خوار
O zayıflıkla bir müddet avlanamadı, öbür canavarlar da kuşluk yemeği yiyemez oldular.
زانک باقی‌خوار شیر ایشان بدند ** شیر چون رنجور شد تنگ آمدند
Çünkü aslandan artan artıkları onlar yerlerdi. Aslan hastalanınca onlar da dara düştüler.
شیر یک روباه را فرمود رو ** مر خری را بهر من صیاد شو
Aslan, bir tilkiye var git, benim içim bir eşek avla.
گر خری یابی به گرد مرغزار ** رو فسونش خوان فریبانش بیار
Çayırlıkta bir eşek bulursan ona maval oku, kandırıp buraya getir.
چون بیابم قوتی از گوشت خر ** پس بگیرم بعد از آن صیدی دگر 2335
Eşeğin etini yer, kuvvetlenirsem ondan sonra başka bir av tutabilirim.
اندکی من می‌خورم باقی شما ** من سبب باشم شما را در نوا
Birazcığını ben yiyeyim, geri kalanını siz yersiniz. Ben de bu suretle sizin gıdalanmanıza sebep olayım.
یا خری یا گاو بهر من بجوی ** زان فسونهایی که می‌دانی بگوی
Benim için ya bir eşek ara, ya bir öküz. Ne bulursan ona, o bildiğin afsunlardan oku,
از فسون و از سخنهای خوشش ** از سرش بیرون کن و اینجا کشش
Onu afsunlarla, güzel sözlerle aldat, buraya çek, getir diye emir verdi.
تشبیه کردن قطب کی عارف واصلست در اجری دادن خلق از قوت مغفرت و رحمت بر مراتبی کی حقش الهام دهد و تمثیل بشیر که دد اجری خوار و باقی خوار ویند بر مراتب قرب ایشان بشیر نه قرب مکانی بلک قرب صفتی و تفاصیل این بسیارست والله الهادی
Tanrı ilhamiyle, mertebelere göre halka yargılanma ve rahmet gıdasından ecir verme bakımından Tanrı'ya vâsıl olan kutup, aslana benzer. Başka canavarlar da onun artıklarını yeyip doyarlar. Fakat onların aslana yakınlıkları, mekân bakımından değil, sıfat bakımındandır. Bunun tafsilleri, çoktur, doğru yola götüren, Tanrı'dır
قطب شیر و صید کردن کار او ** باقیان این خلق باقی‌خوار او
Kutup aslandır, işi de avlanmakdır. Bu halkın artakalanları, onun artıklarını yerler.
تا توانی در رضای قطب کوش ** تا قوی گردد کند صید وحوش 2340
Kudretin yettikçe kutbun rızasına çalış da o kuvvetlensin, vahşi hayvanları avlasın.
چو برنجد بی‌نوا مانند خلق ** کز کف عقلست جمله رزق حلق
Onun, halk gibi kuvvetsiz kalması caiz mi? Bütün boğazlara giren rızık, aklın elinden verilir.
زانک وجد حلق باقی خورد اوست ** این نگه دار ار دل تو صیدجوست
Çünkü halkın bulabildiği şey, ancak onun artığıdır. Senden av isterse bunu gözet.
او چو عقل و خلق چون اعضا و تن ** بسته‌ی عقلست تدبیر بدن
O, akıl gibidir. Halksa bedendeki uzuvlara benzer. Bedenin tedbiri, akla bağlıdır.
ضعف قطب از تن بود از روح نی ** ضعف در کشتی بود در نوح نی
Kutbun zayıflaması, ten cihetinden olur. ruh cihetinden değil. Gemi zayıflar. Nuh zayıflamaz.
قطب آن باشد که گرد خود تند ** گردش افلاک گرد او بود 2345
Kutup, o kimsedir ki kendi etrafında döner dolaşır. Göklerse onun etrafında döner.
یاریی ده در مرمه‌ی کشتی‌اش ** گر غلام خاص و بنده گشتی‌اش
Gemisini tamir hususunda ona yardım et. has bir kul, tam bir köle olduysan buna çalış.
یاریت در تو فزاید نه اندرو ** گفت حق ان تنصروا الله تنصروا
Ona yardım edersen bu yardım sana yarar, ona değil- Tanrı "Tanrıya yardım ederseniz yardıma nail olursunuz" buyurdu.
هم‌چو روبه صید گیر و کن فداش ** تا عوض گیری هزاران صید بیش
Tilki gibi av avla da ona feda et. Bu suretle o verdiğin avın binlerce mislini karşılık olarak al.
روبهانه باشد آن صید مرید ** مرده گیرد صید کفتار مرید
Müridin avlanması tilkicesine olur. İnatçı sırtlan, ölü hayvan avlar.
مرده پیش او کشی زنده شود ** چرک در پالیز روینده شود 2350
Onun önüne ölüyü getirsen o ölü dirilir. Bostana dökülen gübre, mahsulü geliştirir.
گفت روبه شیر را خدمت کنم ** حیله‌ها سازم ز عقلش بر کنم
Tilki, aslana emriniz baş üstüne. Hileler düzeyim, aklını başından alayım, istediğin gibi hizmette bulunayım.
حیله و افسونگری کار منست ** کار من دستان و از ره بردنست
Hile ve afsun benim isimdir. İşim gücüm, masal söylemeden, halkı yoldan çıkarmadan ibarettir dedi.
از سر که جانب جو می‌شتافت ** آن خر مسکین لاغر را بیافت
Dağ başından dereye doğru koşmaya başladı. Derken o yoksul ve zayıf eşeği buldu.
پس سلام گرم کرد و پیش رفت ** پیش آن ساده دل درویش رفت
Candan bir selâm verip yanına gitti, o saf yoksulun yanına vardı.
گفت چونی اندرین صحرای خشک ** در میان سنگ لاخ و جای خشک 2355
Dedi ki: Bu kuru ovada ne âlemdesin? Bu çorak kayalıklarda ne yapıyorsun?
گفت خر گر در غمم گر در ارم ** قسمتم حق کرد من زان شاکرم
Eşek dedi ki: İster gamda olayım, ister cennette. Kısmetimi Tanrı veriyor, ona şükretmedeyim.
شکر گویم دوست را در خیر و شر ** زانک هست اندر قضا از بد بتر
Dosta hayır zamanında da şükrederim, şer zamanında da. Çünkü kaza ve kaderde beterin beteri var.
Mademki rızkı taksim eden o, şikâyet küfürdür. Sabır gerektir. Sabır genişliğe ulaşmanın anahtarıdır.
غیر حق جمله عدواند اوست دوست ** با عدو از دوست شکوت کی نکوست
Tanrıdan başka herkes düşmandır, dost odur. Şu halde dosttan düşmana şikâyetlenmek iyi bir şey mi?
تا دهد دوغم نخواهم انگبین ** زانک هر نعمت غمی دارد قرین 2360
Bana ayran verirse bal istemem. Çünkü her nimetin bir gamı vardır.
حکایت دیدن خر هیزم‌فروش با نوایی اسپان تازی را بر آخر خاص و تمنا بردن آن دولت را در موعظه‌ی آنک تمنا نباید بردن الا مغفرت و عنایت و هدایت کی اگر در صد لون رنجی چون لذت مغفرت بود همه شیرین شود باقی هر دولتی کی آن را ناآزموده تمنی می‌بری با آن رنجی قرینست کی آن را نمی‌بینی چنانک از هر دامی دانه پیدا بود و فخ پنهان تو درین یک دام مانده‌ای تمنی می‌بری کی کاشکی با آن دانه‌ها رفتمی پنداری کی آن دانه‌ها بی‌دامست
Oduncunun eşeği, has ahırdaki arap atlarının şevketini görünce o devleti dilemesi, bu hikâye münasebetiyle de yargılanma ve inayetten başka bir şey istemenin doğru olmadığı. Çünkü yüz çeşit zahmet, yargılanma lezzeti gibi olsa o zahmetlerin hepsi de atlıdır. Fakat denenmiyen devleti istersen o devletin bir de zahmeti vardır, sen onu göremezsin. Nitekim her tuzakta tane görünür, tuzak görünmez. Sense şu bir tek tuzağa tutulmuşsun, o tanelerin hep senin olmasını ister keşke oraya varsam onların hepsini toplasam dersin. Sanırsın ki o taneler, tuzaksızdır.
بود سقایی مرورا یک خری ** گشته از محنت دو تا چون چنبری
Bir saka vardı. Onun da bir eşeği vardı. Mihnetten çember gibi iki büklüm olmuştu.
پشتش از بار گران صد جای ریش ** عاشق و جویان روز مرگ خویش
Sırtında ağır yükten açılmış yüzlerce yara vardı. Ölüm gününe âdeta âşıktı, ölümünü arayıp duruyordu.
جو کجا از کاه خشک او سیر نی ** در عقب زخمی و سیخی آهنی
Arpa nerde? Kuru otu bile bulamıyor, onunla bile karnını doyuramıyordu. Bir yandan sırtında yara vardı, bir yandan da sahibi demir bir şişle onu nodullayıp duruyordu.
میر آخر دید او را رحم کرد ** که آشنای صاحب خر بود مرد
İmrahor, onu görüp acıdı. Eşeğin sahibiyle dostluğu vardı.
پس سلامش کرد و پرسیدش ز حال ** کز چه این خر گشت دوتا هم‌چو دال 2365
Ona selâm verdi, bu eşek neden böyle dal gibi iki kat olmuş diye sordu.
گفت از درویشی و تقصیر من ** که نمی‌یابد خود این بسته‌دهن
Adam, benim yoksulluğumdan, benim taksiratımdan. Bu ağzı dili bağlı mahlûk saman bulamıyor dedi.
گفت بسپارش به من تو روز چند ** تا شود در آخر شه زورمند
İmrahor dedi ki: Sen, birkaç gün onu bana ver de padişahın ahırında kuvvetlensin.
خر بدو بسپرد و آن رحمت‌پرست ** در میان آخر سلطانش بست
Adam, eşeği o merhametli kişiye verdi. O da onu padişahın ahırına bağladı.
خر ز هر سو مرکب تازی بدید ** با نوا و فربه و خوب و جدید
Eşek, her yanda tavlı, semiz, güzel ve taze arap atlarını gördü.