زان نوا بیزارم و زان زخم زشت ** هرکه خواهد عافیت دنیا بهشت
O gıdadan da bizarım, o çirkin yaradan da. Afiyet dileyen, dünyayı terk eder.
ناپسندیدن روباه گفتن خر را کی من راضیم به قسمت
Eşeğin, ben kısmetime razıyım deyip tilkinin sözünü beğenmemesi
گفت روبه جستن رزق حلال ** فرض باشد از برای امتثال
Tilki dedi ki: Tanrı emrine uyup helâl rızık aramak farzdır.
عالم اسباب و چیزی بی‌سبب ** می‌نباید پس مهم باشد طلب
Bu âlem, sebepler âlemidir. Sebepsiz hiçbir şey elde edilmez, şu halde mutlaka dilemek lâzımdır.
وابتغوا من فضل الله است امر ** تا نباید غصب کردن هم‌چو نمر
Tanrı "Allah'ın ihsanını dileyin" diye emretti. Kaplan gibi kaçmak caiz değildir.
گفت پیغامبر که بر رزق ای فتی ** در فرو بسته‌ست و بر در قفلها 2385
Peygamber, rızık için "Kapısı bağlıdır, kapısında da kilit var" buyurmuştur.
جنبش و آمد شد ما و اکتساب ** هست مفتاحی بر آن قفل و حجاب
O kilidin anahtarı bizim hareketimiz, gelip gitmemiz ve kazancımızdır.
بی‌کلید این در گشادن راه نیست ** بی‌طلب نان سنت الله نیست
Bu kapının anahtarsız açılmasına yol yok. İstemeden ekmek vermek, Tanrının âdeti değildir.
جواب گفتن خر روباه را
Tilkiye eşeğin cevap vermesi
گفت از ضعف توکل باشد آن ** ورنه بدهد نان کسی که داد جان
Eşek, o senin dediğin Tanrı'ya dayanmanın zayıflığından. Yoksa can veren, ekmek de verir.
هر که جوید پادشاهی و ظفر ** کم نیاید لقمه‌ی نان ای پسر
Padişahlık ve zafer istiyen kişiye ekmek lokması az gelmez oğlum.
دام و دد جمله همه اکال رزق ** نه پی کسپ‌اند نه حمال رزق 2390
Tuzak kurup av avlıyanlarla yırtıcı canavarların hepsi rızık yemede. Bunlar, ne kazanç peşinde dolaşırlar, ne de rızık kazanmaya çalışırlar.
جمله را رزاق روزی می‌دهد ** قسمت هر یک به پیشش می‌نهد
Rızık verici Tanrı, herkese kısmetini vermededir. Herkesin kısmetini, önüne koymadadır.
رزق آید پیش هر که صبر جست ** رنج کوششها ز بی‌صبری تست
Kim sabrederse rızkı gelir yetişir. Çalışıp çabalama zahmetine düşmen senin sabırsızlığındandır dedi.
جواب گفتن روبه خر را
Tilkinin eşeğe cevabı
گفت روبه آن توکل نادرست ** کم کسی اندر توکل ماهرست
Tilki dedi ki: Tanrı'ya dayanma, nadir bulunur. Bu dayanmada mahir olanlar, pek az kimselerdir.
گرد نادر گشتن از نادانی است ** هر کسی را کی ره سلطانی است
Nadir şeyin etrafında dönüp dolaşmak, bilgisizlikten ileri gelir. Herkes, nerden padişahlığa yol bulacak?
چون قناعت را پیمبر گنج گفت ** هر کسی را کی رسد گنج نهفت 2395
Peygamber, kanaate hazine demiştir. Gizli hazineyi herkes, elde edebilir mi?
حد خود بشناس و بر بالا مپر ** تا نیفتی در نشیب شور و شر
Haddini bil de yukarlarda uçma. Uçma da kötülük çukuruna düşme!
جواب گفتن خر روباه را
Eşeğin, tilkiye cevap vermesi
گفت این معکوس می‌گویی بدان ** شور و شر از طمع آید سوی جان
Eşek, bunu ters söylüyorsun dedi, bil ki kötülük, insana tamahtan gelir.
از قناعت هیچ کس بی‌جان نشد ** از حریصی هیچ کس سلطان نشد
Kanaatten hiç kimse ölmedi, hırsla da hiç kimse padişah olmadı.
نان ز خوکان و سگان نبود دریغ ** کسپ مردم نیست این باران و میغ
Tanrı, ekmeği domuzlarla köpeklerden bile esirgemiyor. Şu bulut ve yağmur, insanların kazancı değil ya.
آنچنان که عاشقی بر زرق زار ** هست عاشق رزق هم بر رزق‌خوار 2400
Sen nasıl rızıka düşkün bir âşıksan rızık da rızık yiyene öyle düşkün bir âşıktır.
در تقریر معنی توکل حکایت آن زاهد کی توکل را امتحان می‌کرد از میان اسباب و شهر برون آمد و از قوارع و ره‌گذر خلق دور شد و ببن کوهی مهجوری مفقودی در غایت گرسنگی سر بر سر سنگی نهاد و خفت و با خود گفت توکل کردم بر سبب‌سازی و رزاقی تو و از اسباب منقطع شدم تا ببینم سببیت توکل را
Tanrı'ya dayanma münasebetiyle bu dayancı denemek istiyen ve sebepleri bırakıp şehirden ve halkın geçeceği yerlerden uzaklaşarak bir dağ eteğine giden, açlıktan basını bir taşa koyan ve içinden Yarabbi, senin sebep yaratmana ve rızık vericiliğine dayandım, sebepleri bıraktım. Bu suretle sana dayanmanın sebep halk etmesini de göreyim diyen zahidin hikâyesi
آن یکی زاهد شنود از مصطفی ** که یقین آید به جان رزق از خدا
Bir zahit, Mustafa'dan "Herkesin rızkı Tanrıdan gelir.
گر بخواهی ور نخواهی رزق تو ** پیش تو آید دوان از عشق تو
Dilesen de, dilemesen de rızkın, senin aşkınla koşa koşa gelir, sana ulaşır" sözünü duymuştu.
از برای امتحان آن مرد رفت ** در بیابان نزد کوهی خفت تفت
Denemek için sahralara düştü, bir dağın dibine vardı, yatıp uyudu.
که ببینم رزق می‌آید به من ** تا قوی گردد مرا در رزق ظن
Bakalım diyordu, rızkım gelecek mi? Şunu bir göreyim de bu husustaki inancım kuvvetlensin.
کاروانی راه گم کرد و کشید ** سوی کوه آن ممتحن را خفته دید 2405
Bir kervan, yolunu kaybetti. Süre süre o adamın bulunduğu yere kadar geldi. Kervan halkı onu uyumuş görünce,
گفت این مرد این طرف چونست عور ** در بیابان از ره و از شهر دور
Birisi bu adam neden böyle çölde yoldan ve şehirden uzak bir yerde çıplak bir halde yatıyor?
ای عجب مرده‌ست یا زنده که او ** می‌نترسد هیچ از گرگ و عدو
Hiçbir kurttan, hiçbir düşmandan korkmuyor. ölü mü acaba, yoksa diri mi? dedi.
آمدند و دست بر وی می‌زدند ** قاصدا چیزی نگفت آن ارجمند
Kervan halkı gelip onu yakaladılar. O ulu er, mahsustan hiçbir şey söylemedi.
هم نجنبید و نجنبانید سر ** وا نکرد از امتحان هم او بصر
Ne vücudunu oynattı, ne başını. Ne de gözünü açtı.
پس بگفتند این ضعیف بی‌مراد ** از مجاعت سکته اندر اوفتاد 2410
Bunun üzerine bu zavallı zayıf, açlıktan ölüm haline gelmiş dediler.
نان بیاوردند و در دیگی طعام ** تا بریزندش به حلقوم و به کام
Ekmek ve bir kap içinde yemek getirdiler. Boğazına dökmek istediler.
پس بقاصد مرد دندان سخت کرد ** تا ببیند صدق آن میعاد مرد
Zahit, rızkın, insana çaresiz yetişip geleceği hakkındaki sözü iyice anlamak için inadına dişlerini sıktı.
رحمشان آمد که این بس بی‌نواست ** وز مجاعت هالک مرگ و فناست
Kervan halkı acıdılar. Bu zavallı, tamamiyle bitmiş, açlıktan ölüm haline gelmiş dediler.
کارد آوردند قوم اشتافتند ** بسته دندانهاش را بشکافتند
Tanrı sana el vermiştir, bir iş yap. Kazan da bir dosta da yardımda bulun.
هر کسی در مکسبی پا می‌نهد ** یاری یاران دیگر می‌کند
Herkes, bir kazanca yürümüş, başka dostlarına da, yardım ediyor.
زانک جمله کسب ناید از یکی ** هم دروگر هم سقا هم حایکی
Bütün kazancı bir kişi elde edemez. Bir kişi, hem dülger, hem saka, hem terzi olamaz ya.
این بهنبازیست عالم بر قرار ** هر کسی کاری گزیند ز افتقار
Âlemin kararı böyledir. Herkes, yoksulluğundan bir işe sarılmıştır.
طبل‌خواری در میانه شرط نیست ** راه سنت کار و مکسب کردنیست
Ortada bedava yemek şart değildir. Sünnet olan yol, iş işlemek ve bir şey kazanmaktır.
جواب گفتن خر روباه را کی توکل بهترین کسبهاست کی هر کسبی محتاجست به توکل کی ای خدا این کار مرا راست آر و دعا متضمن توکلست و توکل کسبی است کی به هیچ کسبی دیگر محتاج نیست الی آخره
Eşeğin, tilkiye Tanrı'ya dayanmak kazançların en iyisidir. Çünkü herkes ona muhtaçtır. Herkes, yarabbi, bana bu işi rasgetir diye dua eder. Duada Tanrı'ya dayanma vardır. Tanrı'ya dayanmak, öyle bir kazançtır ki bu kazancı elde edenin, başka hiç bir kazanca ihtiyacı yoktur ve saire diye cevap vermesi
گفت من به از توکل بر ربی ** می‌ندانم در دو عالم مکسبی 2425
Eşek dedi ki: Ben Tanrı'ya dayanmadan daha iyi bir kâr bilmiyorum. İki âlemde de en iyi kazanç budur.
کسب شکرش را نمی‌دانم ندید ** تا کشد رزق خدا رزق و مزید
Ona şükretme kazancının eşini göremiyorum. Tanrıya şükür, rızkı artırır.
بحثشان بسیار شد اندر خطاب ** مانده گشتند از سال و از جواب
Aralarındaki bahis uzadı. Nihayet sualden de kaldılar, cevaptan da.
بعد از آن گفتش بدان در مملکه ** نهی لا تلقوا بایدی تهلکه
Tilki, bundan sonra ona "Nefislerinizi, ellerinizle tehlikeye atmayın" emrini söyledi.
صبر در صحرای خشک و سنگ‌لاخ ** احمقی باشد جهان حق فراخ
Kuru ve kayalık bir sahrada sabretmek ahmaklıktır. Tanrı'nın âlemi geniş.
نقل کن زینجا به سوی مرغزار ** می‌چر آنجا سبزه گرد جویبار 2430
Buradan çayırlığa göç. Orada ırmak kenarında yeşil otlar otla.