شرح آن گردک که اندر راه بود ** یک به یک با آن خلیفه وا نمود
Yoldaki gerdeği, o sırada vukua gelen halleri bîr bir nakletti.
شیر کشتن سوی خیمه آمدن ** وان ذکر قایم چو شاخ کرگدن
Erin kılıcını çekip gidişini, aslanı öldürdükten sonra gelişini, aletinin hâlâ gergedan boynuzu gibi ayakta olduğunu söyledi.
باز این سستی این ناموس‌کوش ** کو فرو مرد از یکی خش خشت موش
Ondan sonra namuslu Halifenin gevşekliğini ve farenin bir çıtırtısından aletinin söndüğünü görünce dayanamayıp güldüğünü bildirdi.
رازها را می‌کند حق آشکار ** چون بخواهد رست تخم بد مکار
Tanrı sırları meydana çıkarır. Mademki sonunda bitecek, kötü tohum ekme.
آب و ابر و آتش و این آفتاب ** رازها را می برآرد از تراب 3970
Su, bulut, ateş ve bu güneş, sırlan toprağın altından çıkarır.
این بهار نو ز بعد برگ‌ریز ** هست برهان وجود رستخیز
Yaprakların dökülmesinden sonra gelen bahar, kıyametin varlığına bir delildir.
در بهار آن سرها پیدا شود ** هر چه خوردست این زمین رسوا شود
Bahar, o sırları meydana kor, şu yeryüzü ne yediyse rüsvay olur;
بر دمد آن از دهان و از لبش ** تا پدید آید ضمیر و مذهبش
Yedikleri, ağzından, dudaklarından biter, çıkar. içindeki neyse meydana gelir.
سر بیخ هر درختی و خورش ** جملگی پیدا شود آن بر سرش
Her ağacın kökündeki sır ve o ağacın yemişi tamamiyle üstünde görünür.
هر غمی کز وی تو دل آزرده‌ای ** از خمار می بود کان خورده‌ای 3975
Gönlünü inciten her gam, içtiğin şarabın tesiriyledir.
لیک کی دانی که آن رنج خمار ** از کدامین می بر آمد آشکار
Fakat nerden bileceksin o mahmurluk, o baş ağrısı, hangi şaraptan meydana geldi?
این خمار اشکوفه‌ی آن دانه است ** آن شناسد کاگه و فرزانه است
Bu baş ağrısının, o tanenin meyvasından olduğunu aklı, fikri olan anlar.
شاخ و اشکوفه نماند دانه را ** نطفه کی ماند تن مردانه را
Dalla meyva, tohuma benzemez. Meni, hiç insanın bedenine benzer mi?
نیست مانندا هیولا با اثر ** دانه کی ماننده آمد با شجر
Heyula, esere benzemezken tohum, hiç ağaca benzer mi?
نطفه از نانست کی باشد چو نان ** مردم از نطفه‌ست کی باشد چنان 3980
Meni, ekmekten meydana gelir, fakat ekmek gibi midir? insan, meniden olur, fakat hiç meni gibi midir?
جنی از نارست کی ماند به نار ** از بخارست ابر و نبود چون بخار
Cin, ateşten yaratılmıştır, fakat nerden ateşe benzer? Bulut buhardandır, fakat buhar gibi değildir ki.
از دم جبریل عیسی شد پدید ** کی به صورت هم‌چو او بد یا ندید
İsa, Cebrail'in üfürmesinden vücut buldu. Fakat suret bakımından onun gibi midir, yahut ona benzer mi?
آدم از خاکست کی ماند به خاک ** هیچ انگوری نمی‌ماند به تاک
Âdem, topraktan yaratılmıstır, toprağa benzemez. Hiçbir üzüm, üzüm çotuğu gibi değildir.
کی بود دزدی به شکل پایدار ** کی بود طاعت چو خلد پایدار
Hırsız, darağacının ayağı gibi midir? İbadet, ebedî cennete benzer mi?
هیچ اصلی نیست مانند اثر ** پس ندانی اصل رنج و درد سر 3985
Hiçbir asıl esere benzemez. Şu halde zahmetin ve baş ağrısını aslını bilemezsin.
لیک بی‌اصلی نباشدت این جزا ** بی‌گناهی کی برنجاند خدا
Fakat bu mücazat, mükâfat, bir aslı olmadan vücuda gelmez. Tanrı, hiçbir suçsuz kulunu incitmez.
آنچ اصلست و کشنده‌ی آن شی است ** گر نمی‌ماند بوی هم از وی است
Asıl neyse, o şeyi çeken odur. Ona benzemez ama ondandır.
پس بدان رنجت نتیجه‌ی زلتیست ** آفت این ضربتت از شهوتیست
Şu halde bil ki çektiğin zahmet, yaptığın suçun sonucudur. Sana inen bu tokat bir şehvetten ötürüdür.
گر ندانی آن گنه را ز اعتبار ** زود زاری کن طلب کن اغتفار
İbret almaz, o suçu bilmezsen bile hiç olmazsa derhal ağlayıp sızlamaya koyul, yarlıganma dile.
سجده کن صد بار می‌گوی ای خدا ** نیست این غم غیر درخورد و سزا 3990
Secde et, yüzlerce defa Yarabbi de, bu gam, yaptığım suçun karşılığıdır ancak!
ای تو سبحان پاک از ظلم و ستم ** کی دهی بی‌جرم جان را درد و غم
Ey rabbim, sen zulümden, sitemden temizsin. Nasıl olur da suçsuz olarak insana bir dert, bir gam verirsin?
من معین می‌ندانم جرم را ** لیک هم جرمی بباید گرم را
Ben suçu belli beyan bilmiyorum, fakat bu derde sebep de mutlaka bir suçtur.
چون بپوشیدی سبب را ز اعتبار ** دایما آن جرم را پوشیده دار
Sebebi örttüğün gibi o suçu da ört.
که جزا اظهار جرم من بود ** کز سیاست دزدیم ظاهر شود
Çünkü ceza, benim suçumu ortaya koymaktır. Ceza sebebiyle hırsızlığım meydana çıkar.
عزم کردن شاه چون واقف شد بر آن خیانت کی بپوشاند و عفو کند و او را به او دهد و دانست کی آن فتنه جزای او بود و قصد او بود و ظلم او بر صاحب موصل کی و من اساء فعلیها و ان ربک لبالمرصاد و ترسیدن کی اگر انتقام کشد آن انتقام هم بر سر او آید چنانک این ظلم و طمع بر سرش آمد
Padişahın, işi anlayınca o hıyaneti örtüp affetmeyi ve kendisinin, Musul padişahına zulmettiği için "Kim kötülük ederse kendine eder" ve "Şüphe yok, rabbin gözetleme yerindedir, seni görür" âyetleri mucibince bu kötülüğe uğradığını anlayıp intikam almaya kalkışırsa, bu zulüm ve tamahın cezasını çektiği gibi o intikamın cezasına da uğrayacağını kestirerek cariyeyi o beye vermeyi kurması
شاه با خود آمد استغفار کرد ** یاد جرم و زلت و اصرار کرد 3995
Padişah, kendi kendisine suçunu, kabahatini, kızı ele geçirmek için ettiği ısrarı anıp tövbe etti, Tanrı'dan yarlıganmak diledi.
گفت با خود آنچ کردم با کسان ** شد جزای آن به جان من رسان
Dedi ki: Başkalarına yaptığım şeyler, ceza haline geldi, bana gelip çattı.
قصد جفت دیگران کردم ز جاه ** بر من آمد آن و افتادم به چاه
Mevkiime güvenip başkalarının eşine kasdettim. Bu kasıt, bana döndü, kuyuya düştüm.
من در خانه‌ی کسی دیگر زدم ** او در خانه‌ی مرا زد لاجرم
Başkasının kapısını dövdüm, o da tuttu, benim kapımı dövdü.
هر که با اهل کسان شد فسق‌جو ** اهل خود را دان که قوادست او
Kim, başkalarının karısına kötülük ederse bil ki kendi karısına pezevenklik eder.
زانک مثل آن جزای آن شود ** چون جزای سیه مثلش بود 4000
Çünkü bir kötülüğün cezası, tıpkı onun gibi olan bir kötülüğe uğramaktır. Suçun cezası, o suçun misli olur.
چون سبب کردی کشیدی سوی خویش ** مثل آن را پس تو دیوثی و بیش
Sen, başkasının karısını, bir sebeple kendine çektin mi aynen sen de onun gibi, hattâ ondan da üstün bir deyyussun.
غصب کردم از شه موصل کنیز ** غصب کردند از من او را زود نیز
Ben, Musul padişahının cariyesini zorla aldım, benden de onu derhal aldılar.
او کامین من بد و لالای من ** خاینش کرد آن خیانتهای من
Emniyet ettiğim bir adam olan lalam, hain çıktı, bana hıyanette bulundu.
نیست وقت کین‌گزاری و انتقام ** من به دست خویش کردم کار خام
Kin gütme, öç alma zamanı değil. Ben kendi elimle bir ham iştir, yaptım.
گر کشم کینه بر آن میر و حرم ** آن تعدی هم بیاید بر سرم 4005
O beye de kin güdersem yapacağım zulüm, yine başıma gelir.
هم‌چنانک این یک بیامد در جزا ** آزمودم باز نزمایم ورا
Şu ceza, bir kere başıma geldi ya, bunu sınadım, artık sınanmışı tekrar sınamam.
درد صاحب موصلم گردن شکست ** من نیارم این دگر را نیز خست
Musul padişahının derdi, boynumu kırdı âdeta. Artık başkasını incitmem.
داد حق‌مان از مکافات آگهی ** گفت ان عدتم به عدنا به
Tanrı, bize mükâfatı anlattı. "Döner, kötülüğe gelirseniz biz de cezanızı veririz" dedi.
چون فزونی کردن اینجا سود نیست ** غیر صبر و مرحمت محمود نیست
Burada ileri gitmek, faydasızdır. Sabırdan, merhametten başka iyi bir iş yok.