تا نگردد تیغ من او را کمال ** تا نگردد خنجرم بر من وبال
Bu suretle de onun bana üstün olmamasına, hançerimin kendime vebal olmamasına gayret etmiş oldum.
می‌گریزم تا رگم جنبان بود ** کی فرار از خویشتن آسان بود
Damarım oynadıkça kaçıyorum, çünkü adamın kendisinden kaçması kolaydır.
آنک از غیری بود او را فرار ** چون ازو ببرید گیرد او قرار
Başkasından kaçan, ondan kurtulunca karar eder.
من که خصمم هم منم اندر گریز ** تا ابد کار من آمد خیزخیز 670
Halbuki benim düşmanım da benim, benden kaçan da ben. Şu halde işim kıyamete kadar boyuna kaçmaktır.
نه به هندست آمن و نه در ختن ** آنک خصم اوست سایه‌ی خویشتن
Adama kendi gölgesi düşman olursa ne Hint’te emin olur, ne Huten’de.
در صفت آن بی‌خودان کی از شر خود و هنر خود آمن شده‌اند کی فانی‌اند در بقای حق هم‌چون ستارگان کی فانی‌اند روز در آفتاب و فانی را خوف آفت و خطر نباشد
Gündüzün güneşte yok olan yıldızlar gibi Allah varlığında yok olup kendisinden geçenler, hüner ve sanatlariyle şerlerinden emin olmuşlardır. Yok olana tehlike olamaz.
چون فناش از فقر پیرایه شود ** او محمدوار بی‌سایه شود
Bir adam yokluğa erişir, kendisine yokluğu ziynet edinirse, o adamın, Muhammet gibi gölgesi olmaz.
فقر فخری را فنا پیرایه شد ** چون زبانه‌ی شمع او بی‌سایه شد
“Yokluk benim iftiharımdır” sırrına ziynet yokluktur. Bu çeşit adam, mumun alevi gibi gölgesizdir.
شمع جمله شد زبانه پا و سر ** سایه را نبود بگرد او گذر
Mum, baştan aşağı alevden ibarettir. Gölge onun çevresine uğrayamaz.
موم از خویش و ز سایه در گریخت ** در شعاع از بهر او کی شمع ریخت 675
Mum kendisinden de kaçtı, gölgeden de. Mumu dökenin isteğine uydu,ışığına sığındı.
گفت او بهر فنایت ریختم ** گفت من هم در فنا بگریختم
Mumu döken muma der ki: Seni yok olmak için döktüm. O da, ben yokluğa kaçtım diye cevap verir.
این شعاع باقی آمد مفترض ** نه شعاع شمع فانی عرض
Bu var olan ışık, lazım bir ışıktır, geçici ve arızi ışık gibi değil.
شمع چون در نار شد کلی فنا ** نه اثر بینی ز شمع و نه ضیا
Mum ateşte tamamı ile yok oldu mu artık ondan ne bir eser görürsün ne bir ışık!
هست اندر دفع ظلمت آشکار ** آتش صورت به مومی پایدار
Suret ateşi karanlığı gidermek için mum suretinde durur.
برخلاف موم شمع جسم کان ** تا شود کم گردد افزون نور جان 680
Beden mumu şu görünen mumun aksinedir; yok oldukça can nuru artar.
این شعاع باقی و آن فانیست ** شمع جان را شعله‌ی ربانیست
Bu ebedi ışıktır, mumsa geçici. Can mumunun alevi, Allah’ya aittir.
این زبانه‌ی آتشی چون نور بود ** سایه‌ی فانی شدن زو دور بود
Ateşten meydana gelen şu ateş, nur olduğundan geçici gölge, ondan uzaklaşmıştır.
ابر را سایه بیفتد در زمین ** ماه را سایه نباشد همنشین
Bulutun gölgesi yere düşer. Fakat gölge, ayla düşüp kalkmaz.
بی‌خودی بی‌ابریست ای نیک‌خواه ** باشی اندر بی‌خودی چون قرص ماه
A bahtı yaver kişi, kendinden geçmek, bulutsuz bir jale gelmektir. Kendinden geçtin mi değirmi aya benzersin.
باز چون ابری بیاید رانده ** رفت نور از مه خیالی مانده 685
Fakat rüzgâr bir bulutu sürüp getirdi mi o vakit Ay'ın nûru gider ve ancak bir hayal kalır. (TM)
از حجاب ابر نورش شد ضعیف ** کم ز ماه نو شد آن بدر شریف
Bulut ardında kalmasından o Ay'ın nûru zayıflar, tam ay halinde iken yeni hilâlden daha zayıf olur. (TM)
مه خیالی می‌نماید ز ابر و گرد ** ابر تن ما را خیال‌اندیش کرد
Bulut ve toz yüzünden ay, bir hayal gibi görünür. İşte beden bulutu da bizi hayal düşüncesine sürer.
لطف مه بنگر که این هم لطف اوست ** که بگفت او ابرها ما را عدوست
Ayın lutfuna bak ki bu da onun lutfudur, çünkü bize, bulutlar düşmanımızdır demiştir.
مه فراغت دارد از ابر و غبار ** بر فراز چرخ دارد مه مدار
Ay, ne buluta aldırış eder, ne toza. O, göğün yücesindedir.
ابر ما را شد عدو و خصم جان ** که کند مه را ز چشم ما نهان 690
Bulut bizim canımıza düşmandır. Bulut bizim gözümüzden ayı gizler.
حور را این پرده زالی می‌کند ** بدر را کم از هلالی می‌کند
Bu perde, huriyi Zâl gibi kuvvetlendirir, dolunayı yeni aydan daha noksan bir hale getirir.
ماه ما را در کنار عز نشاند ** دشمن ما را عدوی خویش خواند
Ay bizi yücelik kucağına oturtmuş, düşmanımızı kendi düşmanı saymıştır.
تاب ابر و آب او خود زین مهست ** هر که مه خواند ابر را بس گمرهست
Bulutun letafeti ve parlaklığı da yandandır. Fakat buluta ay diyen hayli yol sapıtmıştır.
نور مه بر ابر چون منزل شدست ** روی تاریکش ز مه مبدل شدست
Ayın nuru buluta vurdu mu onun kara yüzünü ay gibi parlatır.
گرچه همرنگ مهست و دولتیست ** اندر ابر آن نور مه عاریتیست 695
Gerçi ayla aynı renge boyanmıştır. Bu da bir devlettir ama buluttaki o nur, eğretidir.
در قیامت شمس و مه معزول شد ** چشم در اصل ضیا مشغول شد
Kıyamette güneş de kalmaz, ay da. Göz ışığın aslı ile meşgul olur.
تا بداند ملک را از مستعار ** وین رباط فانی از دارالقرار
Bu suretle temelli mülkle eğreti mülk seçilir. Şu fani konak, karar yurdundan ayrılır.
دایه عاریه بود روزی سه چار ** مادرا ما را تو گیر اندر کنار
Dadı, bir kaç gün içindir. Ey ana sen bizi kucağına al.
پر من ابرست و پرده‌ست و کثیف ** ز انعکاس لطف حق شد او لطیف
Kanadım buluttur. O, perdedir ve önümdekini göstermez. O yalnız Allah lütfiyle letafet kazanır.
بر کنم پر را و حسنش را ز راه ** تا ببینم حسن مه را هم ز ماه 700
Kanadımı yolayım, onu güzelliğini yolumdan atayım da aynı güzelliğini yine aydan seyredeyim.
من نخواهم دایه مادر خوشترست ** موسی‌ام من دایه‌ی من مادرست
Ben dadı istemem, ana daha hoş. Ben Musa’yım benim dadım anamdır.
من نخواهم لطف مه از واسطه ** که هلاک قوم شد این رابطه
Ben, aynı lutfunu vasıtayla elde etmek istemem. Çünkü bu ilgi, nicelerin helakine sebep oldu.
یا مگر ابری شود فانی راه ** تا نگردد او حجاب روی ماه
Yahut da bulut, Tanrı yolunda yok olur da artık ayın yüzüne perdelik etmez.
صورتش بنماید او در وصف لا ** هم‌چو جسم انبیا و اولیا
Suretini yokluk şeklinde gösterir. Peygamberlerle velilerin tenleri gibi.
آنچنان ابری نباشد پرده‌بند ** پرده‌در باشد به معنی سودمند 705
O çeşit bulut, perdelik etmez. Hatta mana bakımından perdelik etmesi bile faydalıdır.
آنچنان که اندر صباح روشنی ** قطره می‌بارید و بالا ابر نی
Nitekim aydın sabahta katralar yağar, fakat gökte bulut yoktur.
معجزه‌ی پیغامبری بود آن سقا ** گشته ابر از محو همرنگ سما
O yağmur yağışı Peygamberin mucizesi idi. Bulut mahvoldu, gökyüzü rengini aldı.
بود ابر و رفته از وی خوی ابر ** این چنین گردد تن عاشق به صبر
Buluttu ama ondan bulut huyu gitmişti. Aşığın bedeni de sabırla böyle olur işte.
تن بود اما تنی گم گشته زو ** گشته مبدل رفته از وی رنگ و بو
Bedendir ama bedenliği kaybolmuştur, değişmiştir, ondan renk de gitmiştir, koku da.
پر پی غیرست و سر از بهر من ** خانه‌ی سمع و بصر استون تن 710
Kanat başkasının, baş bana lazım. Baş, duygu, görgü yurdudur ve bedenin direğidir.
جان فدا کردن برای صید غیر ** کفر مطلق دان و نومیدی ز خیر
Başkasının avı için can feda etmeyi mutlak küfür, hayırdan ümitsizlik bil.
هین مشو چون قند پیش طوطیان ** بلک زهری شو شو آمن از زیان
Kendine gel, dudu kuşlarının önündeki şekere benzeme. Zehire benze de ziyandan kurtul.
یا برای شادباشی در خطاب ** خویش چون مردار کن پی کلاب
Yahut da neşelen hitabını duymak için kendini köpeklerin önündeki ölüye benzet.
پس خضر کشتی برای این شکست ** تا که آن کشتی ز غاصب باز رست
Hızır da bu gemiyi, zaptedecek kimseden kurtarmak için deldi.
فقر فخری بهر آن آمد سنی ** تا ز طماعان گریزم در غنی 715
“Yokluk benim iftiharımdır” sözü, onun için yüce bir söz oldu, tamahkarlardan gani Tanrı’ya kaçmama yol açtı.
گنجها را در خرابی زان نهند ** تا ز حرص اهل عمران وا رهند
Mamurelerde oturanların hırsından kurtulmak için defineleri, yıkık yerlere gömerler.