مصطفی‌اش در کنار خود کشید ** کس چه داند بخششی کو را رسید
Mustafa onu kucakladı. Ona ne bağışladı, ne ihsanlarda bulundu kim bilir?
چون بود مسی که بر اکسیر زد ** مفلسی بر گنج پر توفیر زد
Sanki bir bakırdı, iksire kavuşmuş. Sanki bir müflisti, bol bir define elde etmiş.
ماهی پژمرده در بحر اوفتاد ** کاروان گم شده زد بر رشاد 1065
Perişan balık denize düşmüştü, yolunu kaybetmiş kervan yol bulmuştu.
آن خطاباتی که گفت آن دم نبی ** گر زند بر شب بر آید از شبی
Peygamberin o anda söylediği sözler, geceye söylenseydi gecelikten çıkar,
روز روشن گردد آن شب چون صباح ** من نتوانم باز گفت آن اصطلاح
Sabah gibi apaydın olurdu. Ben, o sözleri anlatamam ki!
خود تو دانی که آفتابی در حمل ** تا چه گوید با نبات و با دقل
Hamel burcundaki güneş, otlara ve henüz olmamış hurmalara ne yapar? Bilirsin ya.
خود تو دانی هم که آن آب زلال ** می چه گوید با ریاحین و نهال
Arı duru su, çiçeklerle fidanlara neler söyler? Onu da bilirsin.
صنع حق با جمله اجزای جهان ** چون دم و حرفست از افسون‌گران 1070
Allah’nın sanatı, cihanın bütün cüzilerine karşı âdeta afsuncuların ağzından çıkan soluğun, harfin tesirini yapar.
جذب یزدان با اثرها و سبب ** صد سخن گوید نهان بی‌حرف و لب
Allah çekişi, tesir ve sebeplerle olur. Harfsiz, dudaksız yüzlerce söz söyler Allah.
نه که تاثیر از قدر معمول نیست ** لیک تاثیرش ازو معقول نیست
Tesir ediş de kaderden değil midir? Fakat tesiri, akılla anlaşılmaz.
چون مقلد بود عقل اندر اصول ** دان مقلد در فروعش ای فضول
Akıl, asıllarda mukallit olduğu için bil ki ferilerinde de mukallittir.
گر بپرسد عقل چون باشد مرام ** گو چنانک تو ندانی والسلام
Akıl peki, ben aslı bilmede de mukallidim, fer’i bilmede de fakat asıl maksat nedir, diye sorarsa de ki: Asıl maksat öyle bir şeydir ki sen onu bilemezsin vesselâm!
معاتبه‌ی مصطفی علیه‌السلام با صدیق رضی الله عنه کی ترا وصیت کردم کی به شرکت من بخر تو چرا بهر خود تنها خریدی و عذر او
Mustafa aleyhisselâm’ın Allah razı olsun Sıddıyk’a “Ben sana beni de ortak et dememiş miydim ? Neye yalnız aldın? Diye darılması onun da özür getirmesi
گفت ای صدیق آخر گفتمت ** که مرا انباز کن در مکرمت 1075
Peygamber dedi ki: Ey Sıddıyk, sana demedim mi ki bu ihsanda beni de ortak et.
گفت ما دو بندگان کوی تو ** کردمش آزاد من بر روی تو
Ebubekir, biz dedi, ikimiz de senin kullarınız. Ben, onu senin rızan için azat ettim.
تو مرا می‌دار بنده و یار غار ** هیچ آزادی نخواهم زینهار
Sen beni kul et,bana dostum de, de senden hiç azatlık istemem.
که مرا از بندگیت آزادیست ** بی‌تو بر من محنت و بیدادیست
Benim azatlığım sana kul olmamdır. Sensiz olursam mihnetlere, azaplara uğrarım.
ای جهان را زنده کرده ز اصطفا ** خاص کرده عام را خاصه مرا
Ey Allah seçilmişi, bu seçilişinle dünyayı dirilttin. Halkın geri kalanlarını ileri götürdün, hele beni yok mu?
خوابها می‌دید جانم در شباب ** که سلامم کرد قرص آفتاب 1080
Gençliğimde rüya görmüştüm, değirmi güneş, bana selâm vermişti.
از زمینم بر کشید او بر سما ** همره او گشته بودم ز ارتقا
Beni yerden almış, gökyüzüne çıkarmıştı. Bu yücelişte ona yoldaş olmuştum.
گفتم این ماخولیا بود و محال ** هیچ گردد مستحیلی وصف حال
Bu rüya, olmayacak bir şey, malihulyadan ibaret. Hiç olmayacak şey, benim halime uyar mı, benim vasfım olur mu? demiştim.
چون ترا دیدم بدیدم خویش را ** آفرین آن آینه‌ی خوش کیش را
Fakat seni görünce kendimi gördüm. Aferin o güzel aynaya!
چون ترا دیدم محالم حال شد ** جان من مستغرق اجلال شد
Seni görünce olmayacak şey, bana hâl oldu. Canım ululuklara daldı.
چون ترا دیدم خود ای روح البلاد ** مهر این خورشید از چشمم فتاد 1085
Ey şehirlerin ruhu, seni görünce bu güneşin sevgisi, harareti, gözümden düştü.
گشت عالی‌همت از نو چشم من ** جز به خواری نگردد اندر چمن
Gözüm senin yüzünden yüce bir himmet sahibi oldu, artık çayırlığa, çimenliğe hor bakıyor, onları hoş görmüyor.
نور جستم خود بدیدم نور نور ** حور جستم خود بدیدم رشک حور
Nur aradım, kendimi nurun nuru olarak gördüm. Huri aradım, kendimi hurilerin bile kıskandıkları derecede güzel buldum.
یوسفی جستم لطیف و سیم تن ** یوسفستانی بدیدم در تو من
Lâtif ve gümüş bedenli bir Yusuf aradım, sen de bir Yusuf’lar yurdu gördüm ben.
در پی جنت بدم در جست و جو ** جنتی بنمود از هر جزو تو
Cennet peşindeydim, arayıp duruyordum. Her cüzün, bana bir cennet göründü.
هست این نسبت به من مدح و ثنا ** هست این نسبت به تو قدح و هجا 1090
Bu övüşte bana nispetledir, yoksa bu övüş sana bir kınamadır, bir hicivdir.
هم‌چو مدح مرد چوپان سلیم ** مر خدا را پیش موسی کلیم
Hani, Allah Kelim’i Musa’ya karşı, o sâf çoban, Allah’yı övüyor.
که بجویم اشپشت شیرت دهم ** چارقت دوم من و پیشت نهم
Gel de bitlerini kırayım sana süt içireyim,çarığını dikeyim, önüne çevireyim diyordu ya.
قدح او را حق به مدحی برگرفت ** گر تو هم رحمت کنی نبود شگفت
Fakat Allah onun bu sözlerini medih, saydı; sen de merhamet eder, benim sözlerimi medih sayarsan şaşılmaz.
رحم فرما بر قصور فهمها ** ای ورای عقلها و وهمها
Anlayışlara acı, kusurludur onlar ey akılların, vehimlerin ötesinde olan Allah!
ایها العشاق اقبالی جدید ** از جهان کهنه‌ی نوگر رسید 1095
Ey âşıklar, eskileri yenileyen âlemden yepyeni bir ikbal, bir devlet erişti.
زان جهان کو چاره‌ی بیچاره‌جوست ** صد هزاران نادره دنیا دروست
O âlem, öyle bir âlemdir ki biçarelere çareler, arar. Dünyanın yüz binlerce bulunmaz matahı o âlemdedir.
ابشروا یا قوم اذ جاء الفرج ** افرحوا یا قوم قد زال الحرج
Ey kavim, müjdeler olsun, ferahlık vakti geldi, zahmet devri geçti, ferahlanın ey kavim!
آفتابی رفت در کازه‌ی هلال ** در تقاضا که ارحنا یا بلال
Ey Bilâl, bizi ferahlandır demek için bir güneş, hilâlin evine gitti.
زیر لب می‌گفتی از بیم عدو ** کوری او بر مناره رو بگو
Ey Bilâl, düşman korkusu ile dudak altından söylediğin sözü minarelere çık da kâfirlerin körlüğüne rağmen bağır!
می‌دمد در گوش هر غمگین بشیر ** خیز ای مدبر ره اقبال گیر 1100
Müjdeci, her dertlinin kulağına, kalk ey talihsiz, devlet yolunu tut diye bağırmada.
ای درین حبس و درین گند و شپش ** هین که تا کس نشنود رستی خمش
Ey bu hapiste, şu kokmuş yerde, bitler içinde kalan, kendine gel... kimse duymasın, kurtuldun ,sus!
چون کنی خامش کنون ای یار من ** کز بن هر مو بر آمد طبل‌زن
Dostum, her kılın dibinden bir davul sesi gelmede... Neden şimdi susuyorsun?
آن‌چنان کر شد عدو رشک‌خو ** گوید این چندین دهل را بانگ کو
Hasetçi düşman öyle bir sağır oldu ki bu kadar davul sesine karşı hani, ses nerede ki diyor.
می‌زند بر روش ریحان که طریست ** او ز کوری گوید این آسیب چیست
Bak, ne taze diye yüzüne reyhan vuruyorlar da körlüğünden bu eziyet de nedir ki demekte.
می‌شکنجد حور دستش می‌کشد ** کور حیران کز چه دردم می‌کند 1105
Huri, elini sıkar; kör neden beni incitiyor diye hayretlere düşer, elini çeker.
این کشاکش چیست بر دست و تنم ** خفته‌ام بگذار تا خوابی کنم
Bedenimi, elimi ne diye çekiştirip duruyorlar... Ben uyuyorum, bırakın da güzelce dalayım, bir rüya göreyim der.
زان بلاها بر عزیزان بیش بود ** کان تجمش یار با خوبان فزود
Onun için yücelere daha fazla belâ geldi. Çünkü sevgili, güzellere daha fazla cilvelenir.
لاغ با خوبان کند بر هر رهی ** نیز کوران را بشوراند گهی
Her yolda güzellerle lâtife eder, kendisini onlara gösterir, onlarla cilvelenir. Fakat bazen körleri de bir coşturur.
خویش را یک‌دم برین کوران دهد ** تا غریو از کوی کوران بر جهد 1110
Bir an için kendisini körlere de verir. Bu yüzden de körlerin mahallesinden bir feryattır kopar.
قصه‌ی هلال کی بنده‌ی مخلص بود خدای را صاحب بصیرت بی‌تقلید پنهان شده در بندگی مخلوقان جهت مصلحت نه از عجز چنانک لقمان و یوسف از روی ظاهر و غیر ایشان بنده‌ی سایس بود امیری را و آن امیر مسلمان بود اما چشم بسته داند اعمی که مادری دارد لیک چونی بوهم در نارد اگر با این دانش تعظیم این مادر کند ممکن بود کی از عمی خلاص یابد کی اذا اراد الله به عبد خیرا فتح عینی قلبه لیبصره بهما الغیب این راه ز زندگی دل حاصل کن کین زندگی تن صفت حیوانست
Hilâl Allah’ya ihlâs güder bir kuldu. Mukallit değildi,can gözü açıktı.Aczinden değil de kendini gizlemek için mahlûklara kulluk ederdi. Nitekim Lokmanla Yusuf ve saire de görünüşte kul olmuşlardı. Hilâl de beyin kulu ve seyisiydi. O bey müslümandı ama kördü. Kör de bilir ki bir anası vardır. Fakat o ana nasıldır?Vehmine bile getirmez Bu bilgisiyle anasını ulularsa körlükten kuttulması mümkündür .”Allah, bir kuluna hayır vermek isterse kalbinde iki göz açar,o kul o gözlerle gayb âlemini görür”
چون شنیدی بعضی اوصاف بلال ** بشنو اکنون قصه‌ی ضعف هلال
Bilâl’in bazı vasıflarını duydum. Şimdi de Hilâl’in zayıflığını dinle.
از بلال او بیش بود اندر روش ** خوی بد را بیش کرده بد کشش
O, yürüyüşte, gidişte Bilâl’den ileriydi; kötü huylarını daha fazla tepelemişti.