English    Türkçe    فارسی   

6
1625-1674

  • پس چنان بحری که در هر قطر آن  ** از بدن ناشی‌تر آمد عقل و جان  1625
  • Peki, her katradaki akıl ve can bile bedene bigâne olan böyle bir deniz,

  • کی بگنجد در مضیق چند و چون  ** عقل کل آنجاست از لا یعلمون 
  • Nasıl olur da sayı ve keyfiyetin daracık sahasına sığar? Aklıkül bile orada bilmeyenler arasına katılmıştır.

  • عقل گوید مر جسد را که ای جماد  ** بوی بردی هیچ از آن بحر معاد 
  • Akıl, bedene ey cansız şey der, hiç o dönüp varacağın denizden bir koku aldın, bir şey duydun mu?

  • جسم گوید من یقین سایه‌ی توم  ** یاری از سایه که جوید جان عم 
  • Beden der ki: Ben ancak senin bir gölgenim. Gölgeden kim yardım ister ki?

  • عقل گوید کین نه آن حیرت سراست  ** که سزا گستاخ‌تر از ناسزاست 
  • Akıl da burası der, anlayabilecek kişinin, anlayamayacak kişiden daha âciz olduğu bir yerdir. Öyle bir hayret makamıdır burası ki,

  • اندرینجا آفتاب انوری  ** خدمت ذره کند چون چاکری  1630
  • Burada parlak güneş bile bir zerreye kulluk etmede, köle gibi hizmetlerde bulunmaktadır.

  • شیر این سو پیش آهو سر نهد  ** باز اینجا نزد تیهو پر نهد 
  • Aslan burada ceylânın önüne baş kor. Doğan burada çil kuşunun yanında kanat çırpar.

  • این ترا باور نیاید مصطفی  ** چون ز مسکینان همی‌جوید دعا 
  • Buna inanmıyorsan neden Mustafa yoksullardan dua ister durur du ya?

  • گر بگویی از پی تعلیم بود  ** عین تجهیل از چه رو تفهیم بود 
  • Bu, belletme içindi dersen bilgisizlik, nasıl olur da anlatma vesilesi kesilir?

  • بلک می‌داند که گنج شاهوار  ** در خرابیها نهد آن شهریار 
  • O biliyordu ki padişahlara lâyık defineyi, padişah, yıkık yerlere gömer.

  • بدگمانی نعل معکوس ویست  ** گرچه هر جزویش جاسوس ویست  1635
  • O yıkık yerin her cüzü, defineyi gösterir ama kötü zan, o defineyi kaybetmek için tersine çakılmış nal izlerine benzer.

  • بل حقیقت در حقیقت غرقه شد  ** زین سبب هفتاد بل صد فرقه شد 
  • Hattâ doğrusu hakikat, hakikatte garkolmuştur da bu sebeple yetmiş fıkra, belki de yüz fıkra meydana çıkmıştır.

  • با تو قلماشیت خواهم گفت هان  ** صوفیا خوش پهن بگشا گوش جان 
  • Sofi, can kulağını iyi aç, sana kendi saçma sözlerini anlatıyorum.

  • مر ترا هم زخم که آید ز آسمان  ** منتظر می‌باش خلعت بعد آن 
  • Takdir sana bir zahım vurdu mu bekle, ondan sonra bir ağır elbise giydirecektir.

  • کو نه آن شاهست کت سیلی زند  ** پس نبخشد تاج و تخت مستند 
  • Çünkü o, silleyi vurduktan sonra taç ve taht bağışlamayacak bir padişah değildi.

  • جمله دنیا را پر پشه بها  ** سیلیی را رشوت بی‌منتها  1640
  • Bütün dünya, onca bir sinek kanadı değerindedir. Bir silleye karşı da sonsuz ihsanlarda bulunur.

  • گردنت زین طوق زرین جهان  ** چست در دزد و ز حق سیلی ستان 
  • Boynunu, dünyanın şu altın boyunduruğundan çabuk kurtar da Allahdan sille satın almaya bak.

  • آن قفاها که انبیا برداشتند  ** زان بلا سرهای خود افراشتند 
  • Peygamberler de dertlere, musibetlere sabrettiler de o yüzden başlarını yücelttiler.

  • لیک حاضر باش در خود ای فتی  ** تا به خانه او بیابد مر ترا 
  • Fakat yiğidim, hazırlan, bekle de gelince seni evde bulsun.

  • ورنه خلعت را برد او باز پس  ** که نیابیدم به خانه‌ش هیچ کس 
  • Yoksa eve geldim, kimsecikler yoktu diye getirdiği elbiseyi geri götürür ha!

  • باز سال کردن صوفی از آن قاضی 
  • Sofinin ,yine kadıya sorması

  • گفت صوفی که چه بودی کین جهان  ** ابروی رحمت گشادی جاودان  1645
  • Sofi dedi ki: Ne olurdu yâni, bu âlem, ebedî olarak insana gülseydi, hiç kaşlarını çatmasaydı.

  • هر دمی شوری نیاوردی به پیش  ** بر نیاوردی ز تلوینهاش نیش 
  • Her an ortaya bir acılık katmasaydı, değişip durarak insana zahmetler vermeseydi.

  • شب ندزدیدی چراغ روز را  ** دی نبردی باغ عیش آموز را 
  • Gündüzün nurunu gece çalmasaydı, zevk ve sefalar sürülen bahçeyi kış talan etmeseydi.

  • جام صحت را نبودی سنگ تب  ** آمنی با خوف ناوردی کرب 
  • Sıhhat kadehi humma taşı ile kırılmasaydı, eminliği dert ve elem korkusu bozmasaydı.

  • خود چه کم گشتی ز جود و رحمتش  ** گر نبودی خرخشه در نعمتش 
  • Hâsılı nimetinde bir hırıltı, gürültü olmasaydı cömertliğinden, ne eksilirdi ki?

  • جواب قاضی سال صوفی را و قصه‌ی ترک و درزی را مثل آوردن 
  • Kadının sofiye cevap vermesi ve Türkle terzi hikâyesini örnek getirmesi

  • گفت قاضی بس تهی‌رو صوفیی  ** خالی از فطنت چو کاف کوفیی  1650
  • Kadı, pek bomboş bir sofisin sen. Kûfî yazıdaki kef gibi bomboşsun, bir parçacık bile aklın yok.

  • تو بنشنیدی که آن پر قند لب  ** غدر خیاطان همی‌گفتی به شب 
  • Ağzından şekerler saçan hikâyeci, geceleri terzilerin hainliklerini anlatır, hiç duymadın mı sen?

  • خلق را در دزدی آن طایفه  ** می‌نمود افسانه‌های سالفه 
  • Onların halkı nasıl soyup soğana çevirdiklerine dair geçmiş zamanlardaki hikâyeleri anlatır durur.

  • قصه‌ی پاره‌ربایی در برین  ** می حکایت کرد او با آن و این 
  • Kumaş keserlerken kumaşın bir parçasını nasıl çaldıklarını şuna buna söyler.

  • در سمر می‌خواند دزدی‌نامه‌ای  ** گرد او جمع آمده هنگامه‌ای 
  • Hikâyecinin biri de geceleyin yine terzi masalı okumaya koyulmuştu. Halk başına toplanmıştı.

  • مستمع چون یافت جاذب زان وفود  ** جمله اجزااش حکایت گشته بود  1655
  • Dinleyici bulunduğundan bütün cüzleri hikâye olmuştu âdeta.

  • قال النبی علیه السلام ان الله تعالی یلقن الحکمة علی لسان الواعظین بقدر همم المستمعین 
  • Peygamber aleyhisselâm “Şüphe yok Allah, dinleyenlerin himmetince vaiz edenlerin diline hikmet telkin eder” buyurdu.

  • جذب سمعست ار کسی را خوش لبیست  ** گرمی و جد معلم از صبیست 
  • Birisinin sözü güzelse dinleyicidendir. Öğretmenin heyecanı ve işe iyi sarılması, çocuğun tesiriyledir.

  • چنگیی را کو نوازد بیست و چار  ** چون نیابد گوش گردد چنگ بار 
  • Yirmi dört şubeden çalgı çalan bir çalgıcıya, dinleyen olmadı mı çalgısı bir yük olur.

  • نه حراره یادش آید نه غزل  ** نه ده انگشتش بجنبد در عمل 
  • Aklına ne bir yanık nağme gelir, ne bir güzel, ne de on parmağı, çalgının perdelerinde ve tellerde oynar!

  • گر نبودی گوشهای غیب‌گیر  ** وحی ناوردی ز گردون یک بشیر 
  • Gayb haberlerini dinleyen bir kulak olmasaydı hiçbir muştucu gökten vahiy getirmezdi.

  • ور نبودی دیده‌های صنع‌بین  ** نه فلک گشتی نه خندیدی زمین  1660
  • Allah sanatlarını gören gözler olmasaydı ne gökyüzü dönerdi, ne yeryüzü gülerdi.

  • آن دم لولاک این باشد که کار  ** از برای چشم تیزست و نظار 
  • “Sen olmasaydın” sözü, keskin ve görür gözler içindir.

  • عامه را از عشق هم‌خوابه و طبق  ** کی بود پروای عشق صنع حق 
  • Fakat halk, kadın ve yemek aşkından nereden Allah sanatına bakacak, nereden Allah aşkına düşecek?

  • آب تتماجی نریزی در تغار  ** تا سگی چندی نباشد طعمه‌خوار 
  • Yiyecek birkaç köpek olmadıktan sonra tutmaç suyunu köpeklerin yiyecekleri yere dökmezsin ki.

  • رو سگ کهف خداوندیش باش  ** تا رهاند زین تغارت اصطفاش 
  • Yürü, Allah mağarasının köpeği ol da o, seni seçsin, bu yal yerinden kurtarsın.

  • چونک دزدیهای بی‌رحمانه گفت  ** کی کنند آن درزیان اندر نهفت  1665
  • Hikâyeci, terzilerin insafsızca hırsızlılarını anlattı, çaldıkları kumaşları nasıl sakladıklarını söyledi.

  • اندر آن هنگامه ترکی از خطا  ** سخت طیره شد ز کشف آن غطا 
  • Halk arasında Hıta’lı bir Türk vardı. Bu sırrın açılmasına pek kızdı öfkelendi.

  • شب چو روز رستخیز آن رازها  ** کشف می‌کرد از پی اهل نهی 
  • Gece, kıyamet günü gibi o sırları, hakikat ehline açıp durmaktaydı.

  • هر کجا آیی تو در جنگی فراز  ** بینی آنجا دو عدو در کشف راز 
  • Nereye gitsen de orada birbirlerinin sırlarını açan iki düşmanı savaşır görsen;

  • آن زمان را محشر مذکور دان  ** وان گلوی رازگو را صور دان 
  • O anı, anılıp söylenen mahşer bil. O sır söyleyen boğazı da sur say.

  • که خدا اسباب خشمی ساختست  ** وآن فضایح را بکوی انداختست  1670
  • Allah, öfke sebeplerini hazırlamış, o kötülükleri ortaya atmıştır.

  • بس که غدر درزیان را ذکر کرد  ** حیف آمد ترک را و خشم و درد 
  • Hikâyeci, terzilerin bir çok hainliklerini sayıp döktü. Türk acıklandı, kızdı, dertlendi.

  • گفت ای قصاص در شهر شما  ** کیست استاتر درین مکر و دغا 
  • Dedi ki: Ey meddah, şehrinizde hilede, hıyanette en usta hangi terzi?

  • دعوی کردن ترک و گرو بستن او کی درزی از من چیزی نتواند بردن 
  • Türk’ün ,terzi benden bir şey çalamaz diye bahse girişmesi

  • گفت خیاطیست نامش پور شش  ** اندرین چستی و دزدی خلق‌کش 
  • Meddah dedi ki: Ciğeroğlu derler bir terzi vardır, hırsızlıkta, çeviklikte halkı öldürür âdeta.

  • گفت من ضامن که با صد اضطراب  ** او نیارد برد پیشم رشته‌تاب 
  • Türk, benden dedi, bir iplik bile çalamaz. Sizinle bahse giriyorum.