تا ز رزق بی‌دریغ خیره‌خند ** این سگان را حصه باشد روز چند
Bu suretle de herkese lüzumlu, lüzumsuz gülüp duran ve kimseden esirgenmeyen rızktan şu köpekler de birkaç gün rızıklansınlar, hisselerini alsınlar bakalım.
در درون بیشه شیران منتظر ** تا شود امر تعالوا منتشر
“Gelin” buyruğu verilinceye kadar aslanlar, orman içinde beklemedeler.
پس برون آیند آن شیران ز مرج ** بی‌حجابی حق نماید دخل و خرج
Bu emir geldi mi o aslanlar, yayıldıkları yerden çıkarlar. Allah, hicapsız olarak yayılacakları, geçinecekleri yeri gösterir.
جوهر انسان بگیرد بر و بحر ** پیسه گاوان بسملان آن روز نحر 1875
İnsanın mahiyeti, insanlık, karayı da kaplar, denizi de. Alacalı öküzler o kurban gününde kesilirler.
روز نحر رستخیز سهمناک ** مومنان را عید و گاوان را هلاک
O kurban günü, korkunç bir kıyamettir. Müminlere bayramdır, öküzlere helâk olma günü.
جمله‌ی مرغان آب آن روز نحر ** هم‌چو کشتیها روان بر روی بحر
O kurban gününde bütün su kuşları, gemiler gibi deniz üstünde akarlar, yüzerler.
تا که یهلک من هلک عن بینه ** تا که ینجو من نجا واستیقنه
Bu suretle de “Helâk olan apaçık delillerle helâk olur.” Kurtulan kurtulur ve yakıyne erer.
تا که بازان جانب سلطان روند ** تا که زاغان سوی گورستان روند
Doğan kuşları, padişaha giderler, kuzgunlar, mezarlığa.
که استخوان و اجزاء سرگین هم‌چو نان ** نقل زاغان آمدست اندر جهان 1880
Kemikle ekmek gibi pis şeylerin cüzileri, bu cihanda kuzgunların mezesidir, gıdasıdır.
قند حکمت از کجا زاغ از کجا ** کرم سرگین از کجا باغ از کجا
Hikmetin kadrini bilme nerede,kuzgun nerede?Gübrede yaşayan kurt nerede, bağ bahçe nerede?
نیست لایق غزو نفس و مرد غر ** نیست لایق عود و مشک و کون خر
Nefsiyle savaşmak, kahpe adama lâyık değildir. Eşeğin ardında öd ağacı yakılmaz, eşeğin ardına da misk sürülmez.
چون غزا ندهد زنان را هیچ دست ** کی دهد آنک جهاد اکبرست
Kadınlara savaş yazılmamıştır. Nefisle savaşmaksa onların işi olamaz. Çünkü bu, büyük savaştır.
جز بنادر در تن زن رستمی ** گشته باشد خفیه هم‌چون مریمی
Ancak nadir olarak bazı kadında da bir Rüstem vardır. Meryem gibi gizlidir o.
آنچنان که در تن مردان زنان ** خفیه‌اند و ماده از ضعف جنان 1885
Nitekim erlerin bedeninde, yüreksizliklerinden kadınların gizlendiği vardır.
آن جهان صورت شود آن مادگی ** هر که در مردی ندید آمادگی
Kim, erliğe hazırlanmamış, er olmamışsa o dişilik, öbür âlemde surete bürünür.
روز عدل و عدل داد در خورست ** کفش آن پا کلاه آن سرست
O gün adalet günüdür. Adalet, her şeyi lâyık olduğu yere koymaktır. Ayakkabı ayağındır, külâh başın.
تا به مطلب در رسد هر طالبی ** تا به غرب خود رود هر غاربی
Bu suretle her isteyen isteğine erişir her batan batacağı yere kavuşur.
نیست هر مطلوب از طالب دریغ ** جفت تابش شمس و جفت آب میغ
Hiçbir istek, isteyenden esirgenmez. Parlaklığın eşi güneştir, suyun eşi bulut.
هست دنیا قهرخانه‌ی کردگار ** قهر بین چون قهر کردی اختیار 1890
Dünya, Allah’nın kahır yurdudur. Kahrı seçtiysen kahır göre dur.
استخوان و موی مقهوران نگر ** تیغ قهر افکنده اندر بحر و بر