-
مرغزی و رازی افتند از سفر ** همره و همسفره پیش همدگر
- Yol hali bu, bir de bakarsın, bir Maraga’lı ile bir Rey’li arkadaş olur. Beraber yerler, beraber içerler.
-
در قفص افتند زاغ و جغد و باز ** جفت شد در حبس پاک و بینماز 2380
- Baykuş, karga ve doğan, bir kafese düşebilir. Hapiste bir temiz kişiyle bir beynamaz arkadaş olabilir.
-
کرده منزل شب به یک کاروانسرا ** اهل شرق و اهل غرب و ما ورا
- Bir konaktaki kervan sarayda doğu ve batı halkıyla Maveraünnehir’li bir araya gelir.
-
مانده در کاروانسرا خرد و شگرف ** روزها با هم ز سرما و ز برف
- Aşağılık ve yüce kişiler, kış ve kar yüzünden bir kervansarayda günlerce kalırlar.
-
چون گشاده شد ره و بگشاد بند ** بسکلند و هر یکی جایی روند
- Fakat yol açıldı, mâni kalmadı mı hepsi ayrılır, her biri, bir yana gider.
-
چون قفس را بشکند شاه خرد ** جمع مرغان هر یکی سویی پرد
- Akıl padişahı, kafesi kırdı mı kuşların her biri, bir tarafa uçar.
-
پر گشاید پیش ازین بر شوق و یاد ** در هوای جنس خود سوی معاد 2385
- Bundan önce neşelenerek, sevinerek kendi cinsinin havası ile geldiği yere uçar giderdi ya.
-
پر گشاید هر دمی با اشک و آه ** لیک پریدن ندارد روی و راه
- Kafeste ve zindan da iken de her an ağlayıp inleyerek kanat açar ama uçmaya yol ve imkân yoktur.
-
راه شد هر یک پرد مانند باد ** سوی آن کز یاد آن پر میگشاد
- Fakat yol oldu mu her biri, anarak kanat açtığı yere uçar, yel gibi uçup gider.
-
آن طرف که بود اشک و آه او ** چونک فرصت یافت باشد راه او
- Ağlayıp ah ettiği tarafa fırsat buldu mu koşar, uçup kavuşur.
-
در تن خود بنگر این اجزای تن ** از کجاها گرد آمد در بدن
- Bedenine bak. Bu cüzüler, nereden toplanıp bedenine geldi.
-
آبی و خاکی و بادی و آتشی ** عرشی و فرشی و رومی و گشی 2390
- Kimisi suya, kimisi toprağa, kimisi yele, kimisi ateşe mensup. Kimi arştan gelmiş, kimi ferşten. Kimisi güzel, kimisi çirkin.
-
از امید عود هر یک بسته طرف ** اندرین کاروانسرا از بیم برف
- Her biri kar korkusundan bu kervansaraya sinmiş, geldikleri yere tekrar dönmeyi umuyor.
-
برف گوناگون جمود هر جماد ** در شتای بعد آن خورشید داد
- Çeşit çeşit kar var, her taraf donmuş, hiçbir yerde hayat kalmamış. O adalet güneşinden uzak kalmışlar, o uzaklık kışından buz kesilmişler.
-
چون بتابد تف آن خورشید جشم ** کوه گردد گاه ریگ و گاه پشم
- Fakat o kızgın güneşin harareti bir geldi mi dağ bile kum ve yün kesilir.
-
در گداز آید جمادات گران ** چون گداز تن به وقت نقل جان
- Can verirken beden nasıl erirse kendilerinde candan eser olmayan cansızlar bile öyle erir.
-
چون رسیدند این سه همره منزلی ** هدیهشان آورد حلوا مقبلی 2395
- Bu üç yoldaş bir konağa vardılar. Orada bir devletli, kendilerine helva hediye etti.
-
برد حلوا پیش آن هر سه غریب ** محسنی از مطبخ انی قریب
- Bir ihsan sahibi, “Ben yakınım”, sofrasından her üç garibe de helva götürdü.
-
نان گرم و صحن حلوای عسل ** برد آنک در ثوابش بود امل
- Tanrı’dan sevap ümidi ile sıcak somun ve bal helvası hediye etti.
-
الکیاسه والادب لاهل المدر ** الضیافه والقری لاهل الوبر
- Şehirliler, edep ve zekâ ehli olurlar. Toy vermek yoksul doyurmak da köylülere verilmiştir.
-
الضیافة للغریب والقری ** اودع الرحمن فی اهل القری
- Tanrı, garibe ziyafet çekmeyi köylülere vermiştir.
-
کل یوم فی القری ضیف حدیث ** ما له غیر الاله من مغیث 2400
- Köylerde her gün Tanrı’dan başka imdadına yetişecek hiç kimsesi olmayan yeni bir misafir vardır.
-
کل لیل فی القری وفد جدید ** ما لهم ثم سوی الله محید
- Köylerde her gece yeni bir topluluk vardır ki onların Tanrı’dan başka kimseleri yoktur.
-
تخمه بودند آن دو بیگانه ز خور ** بود صایم روز آن مومن مگر
- O iki yabancı, adamakıllı yemek yemişler, imtilâya uğramışlardı. O Müslüman ise oruçluydu.
-
چون نماز شام آن حلوا رسید ** بود مومن مانده در جوع شدید
- Akşam namazı vakti o helva gelince Mümin, pek aç olduğundan yemek istediyse de,
-
آن دو کس گفتند ما از خور پریم ** امشبش بنهیم و فردایش خوریم
- İkisi de biz boğazımıza kadar tokuz. Bu yemeği bu gece bırakalım da yarın yeriz.
-
صبر گیریم امشب از خور تن زنیم ** بهر فردا لوت را پنهان کنیم 2405
- Bu gece sabredelim, yemeyelim de helvayı yarına saklayalım dediler.
-
گفت مومن امشب این خورده شود ** صبر را بنهیم تا فردا بود
- Mümin dedi ki: Sabrı bırakalım da bu gece yiyelim yarının sahibi var.
-
پس بدو گفتند زین حکمتگری ** قصد تو آن است تا تنها خوری
- Ona sen, böyle hikmet satarak yalnız yemek istiyorsun galiba dediler.
-
گفت ای یاران نه که ما سه تنیم ** چون خلاف افتاد تا قسمت کنیم
- Dedi ki: Dostlar, biz üç kişi değil miyiz? Bana razı değilseniz pay edelim.
-
هرکه خواهد قسم خود بر جان زند ** هرکه خواهد قسم خود پنهان کند
- Kimse ne düşerse diler yesin, diler saklasın.
-
آن دو گفتندش ز قسمت در گذر ** گوش کن قسام فیالنار از خبر 2410
- İkisi birden hayır dediler, pay etmeyi bırak, “her pay eden cehennemdedir” sözünü duy.
-
گفت قسام آن بود کو خویش را ** کرد قسمت بر هوا و بر خدا
- Mümin, burada pay eden, kendi havasına uyup pay edendir. Tanrı için pay eden değil.
-
ملک حق و جمله قسم اوستی ** قسم دیگر را دهی دوگوستی
- Sen de Tanrınınsın onun payısın. Onun payını başkasına verirsen ona şirk koşmuş olursun.
-
این اسد غالب شدی هم بر سگان ** گر نبودی نوبت آن بدرگان
- Eğer o kötü kişilerin zamanı olmasaydı bu aslan, köpeklere üstün olurdu.
-
قصدشان آن کان مسلمان غم خورد ** شب برو در بینوایی بگذرد
- Onların kasti o Müslüman’ın gam yemesi, o geceyi aç geçirmesiydi.
-
بود مغلوب او به تسلیم و رضا ** گفت سمعا طاعة اصحابنا 2415
- Tanrı’ya teslim oldu, boynunu eğdi, dostlarım dedi, baş üstüne, dediğiniz gibi olsun.
-
پس بخفتند آن شب و برخاستند ** بامدادان خویش را آراستند
- O gece yatıp uyudular, sabahleyin kalkıp kendilerini bezediler.
-
روی شستند و دهان و هر یکی ** داشت اندر ورد راه و مسلکی
- Yüzlerini, ağızlarını yıkadılar. Her biri, kendi yolunca virdini okumaya koyuldu.
-
یک زمانی هر کسی آورد رو ** سوی ورد خویش از حق فضلجو
- Bir zaman virtlerine yüz tutup Tanrı’dan lûtuf ve ihsan dilediler.
-
مومن و ترسا جهود و گبر و مغ ** جمله را رو سوی آن سلطان الغ
- Müminde ulu padişaha yüz tutar, Hıristiyan da Yahudi de; Mecusi de.
-
بلک سنگ و خاک و کوه و آب را ** هست واگشت نهانی با خدا 2420
- Hattâ taş, toprak, dağ ve suyun bile Tanrı’ya gizli bir duası, ilticası vardır.
-
این سخن پایان ندارد هر سه یار ** رو به هم کردند آن دم یاروار
- Bu sözün sonu gelmez. Her üç dostta ibadetlerini bitirdikten sonra dostçasına birbirlerine yüz çevirdiler.
-
آن یکی گفتا که هر یک خواب خویش ** آنچ دید او دوش گو آور به پیش
- Biri dedi ki: Her birimiz gördüğü rüyayı anlatsın.
-
هرکه خوابش بهتر این را او خورد ** قسم هر مفضول را افضل برد
- Kimin rüyası daha güzelse bu helvayı o yesin, üstün olan alt olanın payını alsın.
-
آنک اندر عقل بالاتر رود ** خوردن او خوردن جمله بود
- Aklı en üstün olanın yemesi herkesin yemesi demektir.
-
فوق آمد جان پر انوار او ** باقیان را بس بود تیمار او 2425
- Onun nurlarla dolu olan canı üstün gelmiştir, arda kalanların derdine o deva eder.
-
عاقلان را چون بقا آمد ابد ** پس به معنی این جهان باقی بود
- Akıllılar, ebediliğe ulaşmışlardır. Şu halde onların vücudu ile bu âlemde mâna bakımından bâkidir.
-
پس جهود آورد آنچ دیده بود ** تا کجا شب روح او گردیده بود
- Bunu üzerine önce Yahudi gördüğünü söyledi, geceleyin ruhu nerelerde gezdiyse anlattı.
-
گفت در ره موسیام آمد به پیش ** گربه بیند دنبه اندر خواب خویش
- Dedi ki: Yolda önüme Musa çıktı. Öyledir, kedi rüyasında yağlı kuyruk görür.