در فسون نفس کم شو غره‌ای ** که آفتاب حق نپوشد ذره‌ای
Nefsin afsununa az aldan, Allah güneşi, bir zerreyi bile örtüp kaybetmez.
هست این ذرات جسمی ای مفید ** پیش این خورشید جسمانی پدید
Şu cismani güneş karşısında bile bu cismani zerreler görünürse,
هست ذرات خواطر و افتکار ** پیش خورشید حقایق آشکار
Elbette hâtıra ve düşünce zerreleri, hakikatlar güneşine karşı görünecek.
حکایت آن صیادی کی خویشتن در گیاه پیچیده بود و دسته‌ی گل و لاله را کله‌وار به سر فرو کشیده تا مرغان او را گیاه پندارند و آن مرغ زیرک بوی برد اندکی کی این آدمیست کی برین شکل گیاه ندیدم اما هم تمام بوی نبرد به افسون او مغرور شد زیرا در ادراک اول قاطعی نداشت در ادراک مکر دوم قاطعی داشت و هو الحرص و الطمع لا سیما عند فرط الحاجة و الفقر قال النبی صلی الله علیه و سلم کاد الفقر ان یکون کفرا
Bir avcı,kuşlar kendisini ot sansınlar diye otlara,çimenlere bürünmüş,başına da külâh gibi gül ve lâleler koymuştu. Akıllı bir kuş,ben bu çeşit çayır,çimen görmedim,bu insan olsa gerek diye ondan bir koku almıştı ama tam değil .Çünkü bu ilk şüphesi, katî değildi ,ikinci şüphesi daha katî oldu,yani hayır,hayır dedi, herhalde çayır,çimen olmalı.Bu şüphe hırs ve tamahtan gelmişti.Hırs ve tamah hele ihtiyaç ve yoksulluk zamanı pek müşküldür.Peygamber , ” Az kaldı yoksulluk küfür oluyordu ” demiştir.
رفت مرغی در میان مرغزار ** بود آنجا دام از بهر شکار 435
Bir kuş, çayırlığa gitti. Orada da av için bir tuzak vardı.
دانه‌ی چندی نهاده بر زمین ** وآن صیاد آنجا نشسته در کمین
Avcı yere birkaç tane saçmış, kendisi de orada pusuya sinmişti.
خویشتن پیچیده در برگ و گیاه ** تا در افتد صید بیچاره ز راه
Biçare avı yakalamak için kendisine yaprakları ,otları sarmıştı.
مرغک آمد سوی او از ناشناخت ** پس طوافی کرد و پیش مرد تاخت
Bir kuşcağız onu tanımayıp geldi, adamın etrafında dönüp dolaştı.
گفت او را کیستی تو سبزپوش ** در بیابان در میان این وحوش
Sen kimsin ki dedi, böyle yeşiller giyinmişsin, bu vahşi hayvanlar içinde ovada oturup duruyorsun.
گفت مرد زاهدم من منقطع ** با گیاهی گشتم اینجا مقتنع 440
Adam, bir zâhidim dedi, dünyadan elimi ayağımı çektim, burada otlarla kanaat edip gidiyorum.
زهد و تقوی را گزیدم دین و کیش ** زانک می‌دیدم اجل را پیش خویش
Zahitliği kendime yol yordam yaptım. Çünkü ecelimi önümde görmekteyim.
مرگ همسایه مرا واعظ شده ** کسب و دکان مرا برهم زده
چون به آخر فرد خواهم ماندن ** خو نباید کرد با هر مرد و زن
Sonunda mademki yapayalnız kalacağım, her kadınla, her erkekle düşüp kalkmaya alışmamak lâzım.
رو بخواهم کرد آخر در لحد ** آن به آید که کنم خو با احد
Mademki sonunda mezara yüz tutacağım, tek Allah’ya alışmam daha iyi.
چو زنخ را بست خواهند ای صنم ** آن به آید که زنخ کمتر زنم 445
Güzelim, sonunda değil mi ki çenemiz bağlanacak, çenemi az oynatmam daha doğru.
ای بزربفت و کمر آموخته ** آخرستت جامه‌ی نادوخته
Ey altın sırmalı esvaplar giymeye, altın kemerler takınmaya alışmış adam, nihayet sana da bir dikilmemiş elbisedir giydirilecek.
رو به خاک آریم کز وی رسته‌ایم ** دل چرا در بی‌وفایان بسته‌ایم
Yüzümüzü toprağa tutalım, ondan bittik, geliştik. Neden gönlümüzü vefasızlara verelim?
جد و خویشانمان قدیمی چار طبع ** ما به خویشی عاریت بستیم طمع
Bizim atalarımız akrabalarımız, eskiden beri dört tabiattır. Öyle olduğu halde biz, eğreti akrabalara tamah ettik.
سالها هم‌صحبتی و هم‌دمی ** با عناصر داشت جسم آدمی
Yıllardır insanın cismi, unsurlarla görüşmede, konuşmada.
روح او خود از نفوس و از عقول ** روح اصول خویش را کرده نکول 450
Ruhu da, nefislerle akıllardan ama ruh, kendi asıllarını unutmuş.
از عقول و از نفوس پر صفا ** نامه می‌آید به جان کای بی‌وفا
O tertemiz nefislerle akıllardan, cana her an ey vefasız diye mektup gelmede.
یارکان پنج روزه یافتی ** رو ز یاران کهن بر تافتی
Beş günlük dostları buldun da eski dostlardan yüz çevirdin.
کودکان گرچه که در بازی خوشند ** شب کشانشان سوی خانه می‌کشند
Çocuklar oyundan hoşlanırlar ama, geceleyin onları çeke çeke evlerine götürürler.
شد برهنه وقت بازی طفل خرد ** دزد از ناگه قبا و کفش برد
Küçük çocuk oyuna başlarken soyunur, hırkasını külâhını, ayakkabısını çıkarır atar. Hırsız da gelip ansızın onları kapıverir.
آن چنان گرم او به بازی در فتاد ** کان کلاه و پیرهن رفتش ز یاد 455
Çocuk, oyuna öyle bir dalar ki külâhı, gömleği aklına bile gelmez.
شد شب و بازی او شد بی‌مدد ** رو ندارد کو سوی خانه رود
Gece gelir çatar bir türlü oyunu bırakamaz. Eve bir türlü yüz çeviremez.
نی شنیدی انما الدنیا لعب ** باد دادی رخت و گشتی مرتعب
Duymadın mı, “Dünya ancak bir oyundan ibarettir” denmiştir. Sense oyuna daldın, elbiseni yele verdin, şimdi korkuya düştün.
پیش از آنک شب شود جامه بجو ** روز را ضایع مکن در گفت و گو
Gece gelmeden elbiseni ara, gündüzü dedikoduyla zayi etme.
من به صحرا خلوتی بگزیده‌ام ** خلق را من دزد جامه دیده‌ام
Hâsılı ben de ovada kendime halvet bir yer seçtim, halkı elbise hırsızı gördüm.
نیم عمر از آرزوی دلستان ** نیم عمر از غصه‌های دشمنان 460
Ömrün yarısı, sevgili isteğiyle geçti, yarısı düşmanların derdiyle.
جبه را برد آن کله را این ببرد ** غرق بازی گشته ما چون طفل خرد
O, cüppeyi aldı götürdü, bu, külâhı. Biz de küçücük çocuklar gibi oyuna daldık;
نک شبانگاه اجل نزدیک شد ** خل هذا اللعب به سبک لاتعد
Derken ecel gecesi yaklaştı. Artık bırak şu oyunu, yeter dönme oyuna gayrı.
هین سوار توبه شود در دزد رس ** جامه‌ها از دزد بستان باز پس
Tövbe atına binde hırsıza yetiş, hırsızdan elbiselerini al, geri dön.
مرکب توبه عجاب مرکبست ** بر فلک تازد به یک لحظه ز پست
Tövbe atı acayip bir attır. Bir anda şu aşağılık âlemden ta göğün üstüne kadar sıçrayıp çıkar.
لیک مرکب را نگه می‌دار از آن ** کو بدزدید آن قبایت را نهان 465
Fakat atını da hırsızdan gözet ha. Biliyorsun ya, o, gizlice elbiseni de çaldı.
تا ندزدد مرکبت را نیز هم ** پاس دار این مرکبت را دم به دم
Aman şu atımı gözet de hırsız çalmasın.
حکایت آن شخص کی دزدان قوج او را بدزدیدند و بر آن قناعت نکرد به حیله جامه‌هاش را هم دزدیدند
Hırsızlar,birisinin koçunu çaldılar.Onunla kanaat etmediler de elbisesini çaldılar.
آن یکی قج داشت از پس می‌کشید ** دزد قج را برد حبلش را برید
Birisinin bir koçu vardı. Boynuna bir ip bağlamış, ardından çekip götürüyordu. Bir hırsız geldi, ipini kesip koçu götürdü.
چونک آگه شد دوان شد چپ و راست ** تا بیابد کان قج برده کجاست
Adam haberdar olunca, koçu nereye götürdü diye sağa sola koşmaya başladı.
بر سر چاهی بدید آن دزد را ** که فغان می‌کرد کای واویلتا
Hırsızın bir kuyu başında eyvahlar olsun diye feryadetmekte olduğunu gördü.
گفت نالان از چی ای اوستاد ** گفت همیان زرم در چه فتاد 470
Dedi ki: Üstat, neden feryat ediyorsun? Hırsız, kuyuya altın torbam düştü.
گر توانی در روی بیرون کشی ** خمس بدهم مر ترا با دلخوشی
Çıkarabilirsen sana gönül hoşluğu ile beşte birini veririm.
خمس صد دینار بستانی به دست ** گفت او خود این بهای ده قجست
Yüz altının beşte birine sahip olursun dedi.Adam, bu tam on koçun değeri.
گر دری بر بسته شد ده در گشاد ** گر قجی شد حق عوض اشتر بداد
Bir kapı kapandıysa on kapı açıldı. Bir koç gittiyse Allah, ona karşılık bir deve ihsan etti ,deyip ;
جامه‌ها بر کند و اندر چاه رفت ** جامه‌ها را برد هم آن دزد تفت
Elbisesini çıkarttı, kuyuya indi. Hırsız da derhal elbiselerini alıp kaçtı.
حازمی باید که ره تا ده برد ** حزم نبود طمع طاعون آورد 475
Yolu köye çıkaracak bir tedbir gerek. Yoksa insana tamah tohumunu getiren tedbire tedbir demezler.
او یکی دزدست فتنه‌سیرتی ** چون خیال او را بهر دم صورتی
Tamah huyu fitneden ibaret bir hırsızdır ama hayal gibi her an bir surete bürünür.
کس نداند مکر او الا خدا ** در خدا بگریز و وا ره زان دغا
Onun hilesini Allah’dan da başka kimse bilmez.Allah’ya kaç da o alçaktan kurtul!
مناظره‌ی مرغ با صیاد در ترهب و در معنی ترهبی کی مصطفی علیه‌السلام نهی کرد از آن امت خود را کی لا رهبانیة فی الاسلام
Mustafa aleyhisselâm “İslâmda rahiplik yoktur” buyurmuştur . Bu esasa göre kuşun , avcıyla konuşup,görüşmesi
مرغ گفتش خواجه در خلوت مه‌ایست ** دین احمد را ترهب نیک نیست
Kuş dedi ki: Azizim, halvette oturma. Ahmed’in dininde rahiplik iyi değildir.
از ترهب نهی کردست آن رسول ** بدعتی چون در گرفتی ای فضول
Peygamber, rahipliği nehyetti. Sen, nasıl oldu da böyle bid’ate kapıldın.
جمعه شرطست و جماعت در نماز ** امر معروف و ز منکر احتراز 480
Cuma namazını kılmak, namazı cemaatle eda etmek, halka iyilik yapmalarını, Allah buyruklarını tutmalarını emretmek, kötülükte bulunmaktan çekinmek lâzım.
رنج بدخویان کشیدن زیر صبر ** منفعت دادن به خلقان هم‌چو ابر
Kötü huyluların zahmetlerini çekip sabretmek, bulut gibi halka menfaatli olmak gerek.