پیش معنی چیست صورت بس زبون ** چرخ را معنیش می‌‌دارد نگون‌‌

پیش معنی چیست صورت بس زبون ** چرخ را معنیش می‌‌دارد نگون‌‌ 3330

Mânaya nispetle suret nedir? Çok zayıf, çok âciz. Kötüyü baş aşağı tutan ondaki mânadır.

تو قیاس از چرخ دولابی بگیر ** گردشش از کیست از عقل مشیر

Dolap gibi dönüp duran gökten kıyas tut. Onun dönmesi nedendir? Onda müdebbir olan akıldan.

گردش این قالب همچون سپر ** هست از روح مستر ای پسر

Oğul, siper gibi olan bu kalıbın dönüşü, hareketi de gizli ruhtandır.

گردش این باد از معنی اوست ** همچو چرخی کان اسیر آب جوست‌‌

Bu rüzgârın hareketi onun mânasından ( o suretle zâhir olan mânadan, Tanrı kudretinden) dir değirmen çarkına benzer; çark, ırmak suyunun esiridir.

جر و مد و دخل و خرج این نفس ** از که باشد جز ز جان پر هوس‌‌

Bu nefesin alınıp verilmesi, girip çıkması da hevesli candan başka kimdendir?

گاه جیمش می‌‌کند گه حا و دال ** گاه صلحش می‌‌کند گاهی جدال‌‌ 3335

Can, o nefesi, nefesle çıkan sözü, bazen cim haline kor; bazen de ha ve dal haline ( bu suretle de inkâr da bulunur). Gâh o sözü barış sözü yapar, gâh savaş sözü.

همچنین این باد را یزدان ما ** کرده بد بر عاد همچون اژدها

Yine böyle Tanrı’mız, bu rüzgârı Âd kavmine ejderha yaptığı halde,

باز هم آن باد را بر مومنان ** کرده بد صلح و مراعات و امان‌‌

Yine aynı rüzgârı; müminlere rahmet, hayat ve emniyet verici bir hale getirmişti.

گفت المعنی هو الله شیخ دین ** بحر معنیهای رب العالمین‌‌

Âlemlerin Rabbinin mânalar denizi olan bin Şeyhi, “ mâna Allah’dır” dedi.

جمله اطباق زمین و آسمان ** همچو خاشاکی در آن بحر روان‌‌

Bütün yerler, gökler; o yürüyen denizde, o can deryasında çör çöp gibidir.