همچنین ز آغاز قرآن تا تمام ** رفض اسبابست و علت والسلام

همچنین ز آغاز قرآن تا تمام ** رفض اسبابست و علت والسلام 2525

Bunlar ve bunlara benzer daha nice şeyler var… Kur’an, baştan sona sebepleri, illetleri nefyeder vesselâm.

کشف این نه از عقل کارافزا شود ** بندگی کن تا ترا پیداشود

Fakat bunları anlamak, işi uzatıp duran aklın harcı değildir. Kulluk et de bunlar sana keşfolsun!

بند معقولات آمد فلسفی ** شهسوار عقل عقل آمد صفی

Felsefeye sarılan kişinin aklı, akılla anlaşılabilen şeylere bağlanmış kalmıştır. Fakat temiz ve pak kişi, aklın aklının (Akl-ı Küll’ün) tek binicisi oldu.

عقل عقلت مغز و عقل تست پوست ** معده‌ی حیوان همیشه پوست‌جوست

Aklının aklı içtir, senin aklınsa kabuk. Hayvan midesi daima kabuk arar.

مغزجوی از پوست دارد صد ملال ** مغز نغزان را حلال آمد حلال

İç arayan, kabuğu sevmez, ondan usanır, bıkar. İç temiz kişilere helâldir, temiz kişilere.

چونک قشر عقل صد برهان دهد ** عقل کل کی گام بی ایقان نهد 2530

Kabuktan ibaret olan akıl, bir işi yüzlerce delille ancak anlayabilir. Fakat Akl-ı Kül, doğru olduğunu bilmediği yola adımını atar mı hiç?

عقل دفترها کند یکسر سیاه ** عقل عقل آفاق دارد پر ز ماه

Akıl, defterleri baştanbaşa karalar durur. Aklın aklıysa bütün âlemi ayla, doldurur, nurlandırır.

از سیاهی و سپیدی فارغست ** نور ماهش بر دل و جان بازغست

O, karadan da kurtulmuştur, aktan da. Onun ayının nuru, gönle de yayılmıştır, sana da.

این سیاه و این سپید ار قدر یافت ** زان شب قدرست کاختروار تافت

Cüz’i akıl bu karayla akı, yine kadirden, bir yıldız gibi parlayıp âlemi aydınlatan Kadir gecesinden elde etmiştir.

قیمت همیان و کیسه از زرست ** بی ز زر همیان و کیسه ابترست

Keseyle dağarcığın değeri altındadır. İçinde altın olmayan keseyle dağarcığın ne kıymeti var?