عقل او کم بود و حرص او فزون ** چون جرا کم دید شد تند و حرون
Kölenin aklı azdı, hırsı çok... Nafakasını az görünce kızdı, serkeşleşti.
عقل بودی گرد خود کردی طواف ** تا بدیدی جرم خود گشتی معاف
Aklı olsaydı kendi kendinin etrafında döner dolaşır, düşünür taşınır da suçunu görür, kendisini affettirirdi.
چون خری پابسته تندد از خری ** هر دو پایش بسته گردد بر سری1495
Eşekliği yüzünden bir ayağı bağlanmış eşek serkeşliğe kalkıştı mı iki ayağı da boynuna bağlanır!
پس بگوید خر که یک بندم بست ** خود مدان کان دو ز فعل آن خسست
Eşek, bana bir bağ kâfidir derse aldırış etme! Çünkü bu iki bağ, o bayağı hayvanın hareketi yüzünden bağlanmıştır!
در تفسیر این حدیث مصطفی علیه‌السلام کی ان الله تعالی خلق الملائکة و رکب فیهم العقل و خلق البهائم و رکب فیها الشهوة و خلق بنی آدم و رکب فیهم العقل و الشهوة فمن غلب عقله شهوته فهو اعلی من الملائکة و من غلب شهوته عقله فهو ادنی من البهائم
Mustafa aleyhisselâm “Ulu Allah melekleri yarattı, onlara akıl verdi. Hayvanları yarattı, onlara hem akıl verdi hem şehvet. Kimin aklı, şehvetinden üstün olursa meleklerden daha yücedir. Kimin şehveti aklından üstünse hayvanlardan aşağıdır” dedi; bu hadisin tefsiri
در حدیث آمد که یزدان مجید ** خلق عالم را سه گونه آفرید
Hadiste gelmiştir: Ulu Allah, halkı üç çeşit yarattı.
یک گره را جمله عقل و علم و جود ** آن فرشته‌ست او نداند جز سجود
Bir bölüğü, tamamı ile akıldan, bilgiden ve cömertlikten ibaret... Bunlar meleklerdir, secdeden başka bir iş bilmezler!
نیست اندر عنصرش حرص و هوا ** نور مطلق زنده از عشق خدا
Yaradılışlarında hırs ve heva yoktur... Mutlak nurdur onlar, Allah aşkıyla dirilmişlerdir.
یک گروه دیگر از دانش تهی ** هم‌چو حیوان از علف در فربهی1500
Bir bölüğü ise bilgisizdir... Hayvan gibi ot otlamakla semirirler.
او نبیند جز که اصطبل و علف ** از شقاوت غافلست و از شرف
Onlar, ahırdan, ottan başka bir şey görmezler... Kötülükten de gafildirler, yücelikten, iyilikten de!
این سوم هست آدمی‌زاد و بشر ** نیم او ز افرشته و نیمیش خر
Üçüncü bölükse âdemoğullarıdır, insanlardır. Bunları yarı yaradılışları bakımından melektirler, yarı yaradılışları bakımından eşek!