بر هوا تاویل قرآن می‌‌کنی ** پست و کژ شد از تو معنی سنی‌‌

زیافت تاویل رکیک مگس‌‌

آن مگس بر برگ کاه و بول خر ** همچو کشتی‌‌بان همی‌‌افراشت سر

گفت من دریا و کشتی خوانده‌‌ام ** مدتی در فکر آن می‌‌مانده‌‌ام‌‌

اینک این دریا و این کشتی و من ** مرد کشتیبان و اهل و رایزن‌‌

بر سر دریا همی‌‌راند او عمد ** می‌‌نمودش آن قدر بیرون ز حد 1085

بود بی‌‌حد آن چمین نسبت بدو ** آن نظر که بیند آن را راست کو

عالمش چندان بود کش بینش است ** چشم چندین بحر هم چندینش است‌‌

صاحب تاویل باطل چون مگس ** وهم او بول خر و تصویر خس‌‌

گر مگس تاویل بگذارد به رای ** آن مگس را بخت گرداند همای‌‌

آن مگس نبود کش این عبرت بود ** روح او نی در خور صورت بود 1090

تولیدن شیر از دیر آمدن خرگوش‌‌

همچو آن خرگوش کاو بر شیر زد ** روح او کی بود اندر خورد قد

شیر می‌‌گفت از سر تیزی و خشم ** کز ره گوشم عدو بر بست چشم‌‌

مکرهای جبریانم بسته کرد ** تیغ چوبینشان تنم را خسته کرد

زین سپس من نشنوم آن دمدمه ** بانگ دیوان است و غولان آن همه‌‌

بردران ای دل تو ایشان را مه‌‌ایست ** پوستشان بر کن کشان جز پوست نیست‌‌ 1095

پوست چه بود گفتهای رنگ رنگ ** چون زره بر آب کش نبود درنگ‌‌

این سخن چون پوست و معنی مغز دان ** این سخن چون نقش و معنی همچو جان‌‌

پوست باشد مغز بد را عیب پوش ** مغز نیکو را ز غیرت غیب پوش‌‌

چون قلم از باد بد دفتر ز آب ** هر چه بنویسی فنا گردد شتاب‌‌

نقش آب است ار وفا جویی از آن ** باز گردی دستهای خود گزان‌‌ 1100

باد در مردم هوا و آرزوست ** چون هوا بگذاشتی پیغام هوست‌‌

خوش بود پیغامهای کردگار ** کاو ز سر تا پای باشد پایدار

خطبه‌‌ی شاهان بگردد و آن کیا ** جز کیا و خطبه‌‌های انبیا

ز آن که بوش پادشاهان از هواست ** بار نامه‌‌ی انبیا از کبریاست‌‌

از درمها نام شاهان بر کنند ** نام احمد تا ابد بر می‌‌زنند 1105

نام احمد نام جمله انبیاست ** چون که صد آمد نود هم پیش ماست‌‌

هم در بیان مکر خرگوش‌‌

در شدن خرگوش بس تاخیر کرد ** مکر را با خویشتن تقریر کرد

در ره آمد بعد تاخیر دراز ** تا به گوش شیر گوید یک دو راز

تا چه عالمهاست در سودای عقل ** تا چه با پهناست این دریای عقل‌‌

صورت ما اندر این بحر عذاب ** می‌‌دود چون کاسه‌‌ها بر روی آب‌‌ 1110

تا نشد پر بر سر دریا چو طشت ** چون که پر شد طشت در وی غرق گشت‌‌

عقل پنهان است و ظاهر عالمی ** صورت ما موج یا از وی نمی‌‌

هر چه صورت می وسیلت سازدش ** ز آن وسیلت بحر دور اندازدش‌‌

تا نبیند دل دهنده‌‌ی راز را ** تا نبیند تیر دور انداز را

اسب خود را یاوه داند وز ستیز ** می‌‌دواند اسب خود در راه تیز 1115

اسب خود را یاوه داند آن جواد ** و اسب خود او را کشان کرده چو باد

در فغان و جستجو آن خیره‌‌سر ** هر طرف پرسان و جویان دربدر

کان که دزدید اسب ما را کو و کیست ** این که زیر ران تست ای خواجه چیست‌‌

آری این اسب است لیک این اسب کو ** با خود آ ای شهسوار اسب جو

جان ز پیدایی و نزدیکی است گم ** چون شکم پر آب و لب خشکی چو خم‌‌ 1120

کی ببینی سرخ و سبز و فور را ** تا نبینی پیش از این سه نور را

لیک چون در رنگ گم شد هوش تو ** شد ز نور آن رنگها رو پوش تو

چون که شب آن رنگها مستور بود ** پس بدیدی دید رنگ از نور بود

نیست دید رنگ بی‌‌نور برون ** همچنین رنگ خیال اندرون‌‌

این برون از آفتاب و از سها ** و اندرون از عکس انوار علی‌‌ 1125

نور نور چشم خود نور دل است ** نور چشم از نور دلها حاصل است‌‌

باز نور نور دل نور خداست ** کاو ز نور عقل و حس پاک و جداست‌‌

شب نبد نوری ندیدی رنگها ** پس به ضد نور پیدا شد ترا

دیدن نور است آن گه دید رنگ ** وین به ضد نور دانی بی‌‌درنگ‌‌

رنج و غم را حق پی آن آفرید ** تا بدین ضد خوش دلی آید پدید 1130