English    Türkçe    فارسی   

1
134-183

  • تو مگر خود مرد صوفی نیستی ** هست را از نسیه خیزد نیستی‌‌
  • Art not thou indeed a Súfí, then? That which is (in hand) is reduced to naught by postponing the payment.”

  • گفتمش پوشیده خوشتر سر یار ** خود تو در ضمن حکایت گوش دار 135
  • I said to him: “It is better that the secret of the Friend should be disguised: do thou hearken (to it as implied) in the contents of the tale.

  • خوشتر آن باشد که سر دلبران ** گفته آید در حدیث دیگران‌‌
  • It is better that the lovers' secret should be told in the talk of others.”

  • گفت مکشوف و برهنه گوی این ** آشکارا به که پنهان ذکر دین‌‌
  • He said: “Tell this openly and nakedly: talk of religion is better overt than covert.

  • پرده بردار و برهنه گو که من ** می‌‌نخسبم با صنم با پیرهن‌‌
  • Lift the veil and speak nakedly, for I do not wear a shirt when I sleep with the Adored One.”

  • گفتم ار عریان شود او در عیان ** نی تو مانی نی کنارت نی میان‌‌
  • I said: “If He should become naked in (thy) vision, neither wilt thou remain nor thy bosom nor thy waist.

  • آرزو می‌‌خواه لیک اندازه خواه ** بر نتابد کوه را یک برگ کاه‌‌ 140
  • Ask thy wish, but ask with measure: a blade of straw will not support the mountain.

  • آفتابی کز وی این عالم فروخت ** اندکی گر پیش آید جمله سوخت‌‌
  • If the Sun, by whom this world is illumined, should approach a little (nearer), all will be burned.

  • فتنه و آشوب و خون‌‌ریزی مجوی ** بیش از این از شمس تبریزی مگوی‌‌
  • Do not seek trouble and turmoil and bloodshed: say no more concerning the Sun of Tabriz!”

  • این ندارد آخر از آغاز گوی ** رو تمام این حکایت باز گوی‌‌
  • This (mystery) hath no end: tell of the beginning. Go, relate the conclusion of this tale.

  • خلوت طلبیدن آن ولی از پادشاه جهت دریافتن رنج کنیزک‌‌
  • How that saint demanded of the king to be alone for the purpose of discovering her malady.

  • گفت ای شه خلوتی کن خانه را ** دور کن هم خویش و هم بیگانه را
  • He said: “O king, make the house empty; send away both kinsfolk and strangers.

  • کس ندارد گوش در دهلیزها ** تا بپرسم زین کنیزک چیزها 145
  • Let no one listen in the entrance-halls, that I may ask certain things of this handmaiden.”

  • خانه خالی ماند و یک دیار نی ** جز طبیب و جز همان بیمار نی‌‌
  • The house was left empty, and not one inhabitant (remained): nobody save the physician and that sick girl.

  • نرم نرمک گفت شهر تو کجاست ** که علاج اهل هر شهری جداست‌‌
  • Very gently he said (to her), “Where is thy native town? for the treatment suitable to the people of each town is separate.

  • و اندر آن شهر از قرابت کیستت ** خویشی و پیوستگی با چیستت‌‌
  • And in that town who is related to thee? With what hast thou kinship and affinity?”

  • دست بر نبضش نهاد و یک به یک ** باز می‌‌پرسید از جور فلک‌‌
  • He laid his hand on her pulse and put questions, one by one, about the injustice of Heaven.

  • چون کسی را خار در پایش جهد ** پای خود را بر سر زانو نهد 150
  • When a thorn darts into any one's foot, he sets his foot upon his knee,

  • وز سر سوزن همی‌‌جوید سرش ** ور نیابد می‌‌کند با لب ترش‌‌
  • And keeps searching for its head with the point of a needle, and if he does not find it, he keeps moistening it (the place) with his lip.

  • خار در پا شد چنین دشوار یاب ** خار در دل چون بود واده جواب‌‌
  • A thorn in the foot is so hard to find: how (then) is it with a thorn in the heart? Answer (that)!

  • خار در دل گر بدیدی هر خسی ** دست کی بودی غمان را بر کسی‌‌
  • If every base fellow had seen the thorn in the heart, when would sorrows gain the upper hand over any one?

  • کس به زیر دم خر خاری نهد ** خر نداند دفع آن بر می‌‌جهد
  • Somebody sticks a thorn under a donkey's tail: the donkey does not know how to get rid of it: he starts jumping.

  • بر جهد و ان خار محکمتر زند ** عاقلی باید که خاری بر کند 155
  • He jumps, and the thorn strikes more firmly (pierces deeper): it needs an intelligent person to extract a thorn.

  • خر ز بهر دفع خار از سوز و درد ** جفته می‌‌انداخت صد جا زخم کرد
  • In order to get rid of the thorn, the donkey from irritation and pain went on kicking and dealing blows in a hundred places,

  • آن حکیم خارچین استاد بود ** دست می‌‌زد جا به جا می‌‌آزمود
  • (But) that thorn-removing physician was an expert: putting his hand on one spot after another, he tested (it).

  • ز ان کنیزک بر طریق داستان ** باز می‌‌پرسید حال دوستان‌‌
  • He inquired of the girl concerning her friends, by way of narrative,

  • با حکیم او قصه‌‌ها می‌‌گفت فاش ** از مقام و خاجگان و شهر تاش‌‌
  • And she disclosed to the physician (many) circumstances touching her home and (former) masters and town and dwelling.

  • سوی قصه گفتنش می‌‌داشت گوش ** سوی نبض و جستنش می‌‌داشت هوش‌‌ 160
  • He listened to her story (while) he continued to observe her pulse and its beating,

  • تا که نبض از نام کی گردد جهان ** او بود مقصود جانش در جهان‌‌ا ن‌‌
  • So that at whosoever's name her pulse should begin to throb, (he might know that) that person is the object of her soul's desire in the world.

  • دوستان شهر او را بر شمرد ** بعد از آن شهری دگر را نام برد
  • He reckoned up the friends and town; then he mentioned another town by name.

  • گفت چون بیرون شدی از شهر خویش ** در کدامین شهر بوده ستی تو بیش‌‌
  • He said: “When you went forth from your own town, in which town did you live mostly?”

  • نام شهری گفت وز آن هم در گذشت ** رنگ روی و نبض او دیگر نگشت‌‌
  • She mentioned the name of a certain town and from that too she passed on (to speak of another, and meanwhile) there was no change in the colour of her face or in her pulse.

  • خواجگان و شهرها را یک به یک ** باز گفت از جای و از نان و نمک‌‌ 165
  • Masters and towns, one by one, she told of, and about dwelling-place and bread and salt.

  • شهر شهر و خانه خانه قصه کرد ** نی رگش جنبید و نی رخ گشت زرد
  • She told stories of many a town and many a house, (and still) no vein of her quivered nor did her cheek grow pale.

  • نبض او بر حال خود بد بی‌‌گزند ** تا بپرسید از سمرقند چو قند
  • Her pulse remained in its normal state, unimpaired, till he asked about Samarcand, the (city) sweet as candy.

  • نبض جست و روی سرخ و زرد شد ** کز سمرقندی زرگر فرد شد
  • (Thereat) her pulse jumped and her face went red and pale (by turns), for she had been parted from a man of Samarcand, a goldsmith.

  • چون ز رنجور آن حکیم این راز یافت ** اصل آن درد و بلا را باز یافت‌‌
  • When the physician found out this secret from the sick (girl), he discerned the source of that grief and woe.

  • گفت کوی او کدام است در گذر ** او سر پل گفت و کوی غاتفر 170
  • He said: “Which is his quarter in passing (through the town)?” “Sar-i Pul (Bridgehead),” she replied, “and Ghátafar street.”

  • گفت دانستم که رنجت چیست زود ** در خلاصت سحرها خواهم نمود
  • Said he: “I know what your illness is and I will at once display the arts of magic in delivering you.

  • شاد باش و فارغ و ایمن که من ** آن کنم با تو که باران با چمن‌‌
  • Be glad and care-free and have no fear, for I will do to you that which rain does to the meadow.

  • من غم تو می‌‌خورم تو غم مخور ** بر تو من مشفق‌‌ترم از صد پدر
  • I will be anxious for you, be not you anxious: I am kinder to you than a hundred fathers.

  • هان و هان این راز را با کس مگو ** گر چه از تو شه کند بس جستجو
  • Beware! tell not this secret to any one, not though the king should make much inquiry from you.

  • چون که اسرارت نهان در دل شود ** آن مرادت زودتر حاصل شود 175
  • When your heart becomes the grave of your secret, that desire of yours will be gained more quickly.”

  • گفت پیغمبر که هر که سر نهفت ** زود گردد با مراد خویش جفت‌‌
  • The Prophet said that any one who hides his inmost thought will soon attain to the object of his desire.

  • دانه چون اندر زمین پنهان شود ** سر آن سر سبزی بستان شود
  • When the seed is hidden in the earth, its inward secret becomes the verdure of the garden.

  • زر و نقره گر نبودندی نهان ** پرورش کی یافتندی زیر کان‌‌
  • If gold and silver were not hidden, how would they get nourishment (grow and ripen) in the mine?

  • وعده‌‌ها و لطفهای آن حکیم ** کرد آن رنجور را ایمن ز بیم‌‌
  • The promises and soothing words of the physician made the sick (girl) safe (free) from fear.

  • وعده‌‌ها باشد حقیقی دل پذیر ** وعده‌‌ها باشد مجازی تاسه‌‌گیر 180
  • There are true promises, grateful to the heart; there are false promises, fraught with disquietude.

  • وعده‌‌ی اهل کرم گنج روان ** وعده‌‌ی نااهل شد رنج روان‌‌
  • The promise of the noble is a flowing (bountiful) treasure; the promise of the unworthy becomes anguish of soul.

  • دریافتن آن ولی رنج را و عرض کردن رنج او را پیش پادشاه
  • How the saint, having discovered the (cause of) the illness, laid it before the king.

  • بعد از آن برخاست و عزم شاه کرد ** شاه را ز ان شمه‌‌ای آگاه کرد
  • Then he arose and went to see the king and acquainted him with a portion of that matter.

  • گفت تدبیر آن بود کان مرد را ** حاضر آریم از پی این درد را
  • “The (best) plan,” said he, “is that we should bring the man here for the sake of (curing) this malady.