English    Türkçe    فارسی   

1
1547-1596

  • بود بازرگانی او را طوطیی ** در قفس محبوس زیبا طوطیی‌‌
  • There was a merchant, and he had a parrot imprisoned in a cage, a pretty parrot.

  • چون که بازرگان سفر را ساز کرد ** سوی هندستان شدن آغاز کرد
  • When the merchant made ready for travel and was about to depart to India,

  • هر غلام و هر کنیزک را ز جود ** گفت بهر تو چه آرم گوی زود
  • Because of his generosity he said to each male slave and each handmaid, “What shall I bring (home) for you? Tell (me) quickly.”

  • هر یکی از وی مرادی خواست کرد ** جمله را وعده بداد آن نیک مرد 1550
  • Each one asked him for some object of desire: that good man gave his promise to them all.

  • گفت طوطی را چه خواهی ارمغان ** کارمت از خطه‌‌ی هندوستان‌‌
  • He said to the parrot, “What present would you like me to bring for you from the land of India?”

  • گفتش آن طوطی که آن جا طوطیان ** چون ببینی کن ز حال من بیان‌‌
  • The parrot said to him, “When thou seest the parrots there, explain my plight (and say),

  • کان فلان طوطی که مشتاق شماست ** از قضای آسمان در حبس ماست‌‌
  • ‘Such and such a parrot, who is longing for you, is in my prison by the destiny of Heaven.

  • بر شما کرد او سلام و داد خواست ** وز شما چاره و ره ارشاد خواست‌‌
  • She salutes you and asks for justice and desires (to learn) from you the means and way of being rightly guided.

  • گفت می‌‌شاید که من در اشتیاق ** جان دهم اینجا بمیرم در فراق‌‌ 1555
  • She says, “Is it meet that I in yearning (after you) should give up the ghost and die here in separation?

  • این روا باشد که من در بند سخت ** گه شما بر سبزه گاهی بر درخت‌‌
  • Is this right—(that) I (should be) in grievous bondage, while ye are now on green plants, now on trees?

  • این چنین باشد وفای دوستان ** من در این حبس و شما در بوستان‌‌
  • The faith kept by friends, is it like this?—I in this prison and ye in the rose-garden.

  • یاد آرید ای مهان زین مرغ زار ** یک صبوحی در میان مرغزار
  • O ye noble ones, call to mind this piteous bird, (and drink in memory of me) a morning-draught amongst the meadows!

  • یاد یاران یار را میمون بود ** خاصه کان لیلی و این مجنون بود
  • Happy it is for a friend to be remembered by friends, in particular when that (beloved) is Laylá and this (lover) Majnún.

  • ای حریفان بت موزون خود ** من قدحها می‌‌خورم پر خون خود 1560
  • O ye who consort with your charming and adored one, am I to be drinking cups filled with my own blood?

  • یک قدح می نوش کن بر یاد من ** گر همی‌‌خواهی که بدهی داد من‌‌
  • (O thou who art my beloved), quaff one cup of wine in memory of me, if thou art unwilling to do me justice,

  • یا به یاد این فتاده‌‌ی خاک بیز ** چون که خوردی جرعه ای بر خاک ریز
  • Or (at least), when thou hast drunk, spill one draught on the earth in memory of this fallen one who sifts dust.

  • ای عجب آن عهد و آن سوگند کو ** وعده‌‌های آن لب چون قند کو
  • Oh, where, I wonder, is that covenant and oath? Where are the promises of that lip like candy?

  • گر فراق بنده  از بد بندهگی است ** چون تو با بدبندگی پس فرق چیس
  • If thy having forsaken thy slave is because of (his) ill service (to thee)—when thou doest ill to the ill-doer, then what is the difference (between master and slave)?

  • ای بدی که تو کنی در خشم و جنگ ** با طرب تر از سماع و بانگ چنگ‌‌ 1565
  • Oh, the ill thou doest in wrath and quarrel is more delightful than music and the sound of the harp.

  • ای جفای تو ز دولت خوبتر ** و انتقام تو ز جان محبوبتر
  • Oh, thy cruelty is better than felicity, and thy vengeance dearer than life.

  • نار تو این است نورت چون بود ** ماتم این تا خود که سورت چون بود
  • This is thy fire: how (what) must be thy light! This is (thy) mourning, so how (what) indeed must be thy festival!

  • از حلاوتها که دارد جور تو ** وز لطافت کس نیابد غور تو
  • In respect of the sweetnesses which thy cruelty hath, and in respect of thy beauty, no one gets to the bottom of thee.

  • نالم و ترسم که او باور کند ** وز کرم آن جور را کمتر کند
  • I complain, and (yet) I fear lest he believe me and from kindness make that cruelty less.

  • عاشقم بر قهر و بر لطفش به جد ** بو العجب من عاشق این هر دو ضد 1570
  • I am exceedingly enamoured of his violence and his gentleness: ’tis marvelous (that) I (am) in love with both these contraries.

  • و الله ار زین خار در بستان شوم ** همچو بلبل زین سبب نالان شوم‌‌
  • By God, if (I escape) from this thorn (of sorrow) and enter the garden (of joy), because of this I shall begin to moan like the nightingale.

  • این عجب بلبل که بگشاید دهان ** تا خورد او خار را با گلستان‌‌
  • This is a wondrous nightingale that opens his mouth to eat thorns and roses together.

  • این چه بلبل این نهنگ آتشی است ** جمله ناخوشها ز عشق او را خوشی است‌‌
  • What nightingale is this? (Nay), ’tis a fiery monster: because of (his) love all unsweet things are sweetness to him.

  • عاشق کل است و خود کل است او ** عاشق خویش است و عشق خویش جو
  • He is a lover of the Universal, and he himself is the Universal: he is in love with himself and seeking his own love.”’”

  • صفت اجنحه‌‌ی طیور عقول الهی‌‌
  • Description of the wings of the birds that are Divine Intelligences.

  • قصه‌‌ی طوطی جان زین سان بود ** کو کسی کو محرم مرغان بود 1575
  • Such-like is the tale of the parrot which is the soul: where is that one who is the confidant of (the spiritual) birds?

  • کو یکی مرغی ضعیفی بی‌‌گناه ** و اندرون او سلیمان با سپاه‌‌
  • Where is a bird, weak and innocent, and within him Solomon with (all) his host?

  • چون بنالد زار بی‌‌شکر و گله ** افتد اندر هفت گردون غلغله‌‌
  • When he moans bitterly, without thanksgiving or complaint, a noise of tumult falls on (arises in) the Seven Spheres (of Heaven).

  • هر دمش صد نامه صد پیک از خدا ** یا ربی زو شصت لبیک از خدا
  • At every moment (there come) to him from God a hundred missives, a hundred couriers: from him one (cry of) “O my Lord!” and from God a hundred (cries of) “Labbayka” (“Here am I”).

  • زلت او به ز طاعت نزد حق ** پیش کفرش جمله ایمانها خلق‌‌
  • In the sight of God his backsliding is better than obedience; beside his infidelity all faiths are tattered (worthless).

  • هر دمی او را یکی معراج خاص ** بر سر تاجش نهد صد تاج خاص‌‌ 1580
  • Every moment he hath an ascension (to God) peculiar to himself: He (God) lays upon his crown a hundred peculiar crowns.

  • صورتش بر خاک و جان بر لامکان ** لامکانی فوق وهم سالکان‌‌
  • His form is on earth and his spirit in “no-place,” a “no-place” beyond the imagination of travellers (on the mystic Way):

  • لامکانی نه که در فهم آیدت ** هر دمی در وی خیالی زایدت‌‌
  • Not such a “no-place” that it should come into thy understanding (or that) a fancy about it should be born in thee every moment;

  • بل مکان و لامکان در حکم او ** همچو در حکم بهشتی چارجو
  • Nay, place and “no-place” are in his control, just as the four (Paradisal) rivers are in the control of one who dwells in Paradise.

  • شرح این کوته کن و رخ زین بتاب ** دم مزن و الله اعلم بالصواب‌‌
  • Cut short the explanation of this and avert thy face from it: do not breathe a word (more)—and God knows best what is right.

  • باز می‌‌گردیم ما ای دوستان ** سوی مرغ و تاجر و هندوستان‌‌ 1585
  • We return, O friends, to the bird and the merchant and India.

  • مرد بازرگان پذیرفت این پیام ** کاو رساند سوی جنس از وی سلام‌‌
  • The merchant accepted this message (and promised) that he would convey the greeting from her (the parrot) to her congeners.

  • دیدن خواجه طوطیان هندوستان را در دشت و پیغام رسانیدن از آن طوطی‌‌
  • How the merchant saw the parrots of India in the plain and delivered the parrot's message.

  • چون که تا اقصای هندوستان رسید ** در بیابان طوطی چندی بدید
  • When he reached the farthest bounds of India, he saw a number of parrots in the plain.

  • مرکب استانید پس آواز داد ** آن سلام و آن امانت باز داد
  • He halted his beast; then he gave voice, delivered the greeting and (discharged) the trust.

  • طوطیی ز آن طوطیان لرزید بس ** اوفتاد و مرد و بگسستش نفس‌‌
  • One of those parrots trembled exceedingly, fell, and died, and its breath stopped.

  • شد پشیمان خواجه از گفت خبر ** گفت رفتم در هلاک جانور 1590
  • The merchant repented of having told the news, and said, “I have gone about to destroy the creature.

  • این مگر خویش است با آن طوطیک ** این مگر دو جسم بود و روح یک‌‌
  • This one, surely, is kin to that little parrot (of mine): they must have been two bodies and one spirit.

  • این چرا کردم چرا دادم پیام ** سوختم بی‌‌چاره را زین گفت خام‌‌
  • Why did I do this? Why did I give the message? I have consumed the poor creature by this raw (foolish) speech.”

  • این زبان چون سنگ و هم آهن‌‌وش است ** و آن چه بجهد از زبان چون آتش است‌‌
  • This tongue is like stone and is also like iron, and that which springs from the tongue is like fire.

  • سنگ و آهن را مزن بر هم گزاف ** گه ز روی نقل و گاه از روی لاف‌‌
  • Do not vainly strike stone and iron against each other, now for the sake of relating (a story), now for the sake of boasting,

  • ز آن که تاریک است و هر سو پنبه زار ** در میان پنبه چون باشد شرار 1595
  • Because it is dark, and on every side are fields of cotton: how should sparks be amongst cotton?

  • ظالم آن قومی که چشمان دوختند ** ز آن سخنها عالمی را سوختند
  • Iniquitous are those persons who shut their eyes and by such (vain) words set a whole world ablaze.