چون که بازرگان سفر را ساز کرد ** سوی هندستان شدن آغاز کرد

هر غلام و هر کنیزک را ز جود ** گفت بهر تو چه آرم گوی زود

هر یکی از وی مرادی خواست کرد ** جمله را وعده بداد آن نیک مرد 1550

گفت طوطی را چه خواهی ارمغان ** کارمت از خطه‌‌ی هندوستان‌‌

گفتش آن طوطی که آن جا طوطیان ** چون ببینی کن ز حال من بیان‌‌

کان فلان طوطی که مشتاق شماست ** از قضای آسمان در حبس ماست‌‌

بر شما کرد او سلام و داد خواست ** وز شما چاره و ره ارشاد خواست‌‌

گفت می‌‌شاید که من در اشتیاق ** جان دهم اینجا بمیرم در فراق‌‌ 1555

این روا باشد که من در بند سخت ** گه شما بر سبزه گاهی بر درخت‌‌

این چنین باشد وفای دوستان ** من در این حبس و شما در بوستان‌‌

یاد آرید ای مهان زین مرغ زار ** یک صبوحی در میان مرغزار

یاد یاران یار را میمون بود ** خاصه کان لیلی و این مجنون بود

ای حریفان بت موزون خود ** من قدحها می‌‌خورم پر خون خود 1560

یک قدح می نوش کن بر یاد من ** گر همی‌‌خواهی که بدهی داد من‌‌

یا به یاد این فتاده‌‌ی خاک بیز ** چون که خوردی جرعه ای بر خاک ریز

ای عجب آن عهد و آن سوگند کو ** وعده‌‌های آن لب چون قند کو

گر فراق بنده از بد بندهگی است ** چون تو با بدبندگی پس فرق چیس

ای بدی که تو کنی در خشم و جنگ ** با طرب تر از سماع و بانگ چنگ‌‌ 1565

ای جفای تو ز دولت خوبتر ** و انتقام تو ز جان محبوبتر

نار تو این است نورت چون بود ** ماتم این تا خود که سورت چون بود

از حلاوتها که دارد جور تو ** وز لطافت کس نیابد غور تو

نالم و ترسم که او باور کند ** وز کرم آن جور را کمتر کند

عاشقم بر قهر و بر لطفش به جد ** بو العجب من عاشق این هر دو ضد 1570

و الله ار زین خار در بستان شوم ** همچو بلبل زین سبب نالان شوم‌‌

این عجب بلبل که بگشاید دهان ** تا خورد او خار را با گلستان‌‌

این چه بلبل این نهنگ آتشی است ** جمله ناخوشها ز عشق او را خوشی است‌‌

عاشق کل است و خود کل است او ** عاشق خویش است و عشق خویش جو

صفت اجنحه‌‌ی طیور عقول الهی‌‌

قصه‌‌ی طوطی جان زین سان بود ** کو کسی کو محرم مرغان بود 1575

کو یکی مرغی ضعیفی بی‌‌گناه ** و اندرون او سلیمان با سپاه‌‌

چون بنالد زار بی‌‌شکر و گله ** افتد اندر هفت گردون غلغله‌‌

هر دمش صد نامه صد پیک از خدا ** یا ربی زو شصت لبیک از خدا

زلت او به ز طاعت نزد حق ** پیش کفرش جمله ایمانها خلق‌‌

هر دمی او را یکی معراج خاص ** بر سر تاجش نهد صد تاج خاص‌‌ 1580

صورتش بر خاک و جان بر لامکان ** لامکانی فوق وهم سالکان‌‌

لامکانی نه که در فهم آیدت ** هر دمی در وی خیالی زایدت‌‌

بل مکان و لامکان در حکم او ** همچو در حکم بهشتی چارجو

شرح این کوته کن و رخ زین بتاب ** دم مزن و الله اعلم بالصواب‌‌

باز می‌‌گردیم ما ای دوستان ** سوی مرغ و تاجر و هندوستان‌‌ 1585

مرد بازرگان پذیرفت این پیام ** کاو رساند سوی جنس از وی سلام‌‌

دیدن خواجه طوطیان هندوستان را در دشت و پیغام رسانیدن از آن طوطی‌‌

چون که تا اقصای هندوستان رسید ** در بیابان طوطی چندی بدید

مرکب استانید پس آواز داد ** آن سلام و آن امانت باز داد

طوطیی ز آن طوطیان لرزید بس ** اوفتاد و مرد و بگسستش نفس‌‌

شد پشیمان خواجه از گفت خبر ** گفت رفتم در هلاک جانور 1590

این مگر خویش است با آن طوطیک ** این مگر دو جسم بود و روح یک‌‌

این چرا کردم چرا دادم پیام ** سوختم بی‌‌چاره را زین گفت خام‌‌

این زبان چون سنگ و هم آهن‌‌وش است ** و آن چه بجهد از زبان چون آتش است‌‌

سنگ و آهن را مزن بر هم گزاف ** گه ز روی نقل و گاه از روی لاف‌‌

ز آن که تاریک است و هر سو پنبه زار ** در میان پنبه چون باشد شرار 1595

ظالم آن قومی که چشمان دوختند ** ز آن سخنها عالمی را سوختند

عالمی را یک سخن ویران کند ** روبهان مرده را شیران کند