گر حجاب از جانها برخاستی ** گفت هر جانی مسیح آساستی‌‌

گر سخن خواهی که گویی چون شکر ** صبر کن از حرص و این حلوا مخور 1600

صبر باشد مشتهای زیرکان ** هست حلوا آرزوی کودکان‌‌

هر که صبر آورد گردون بر رود ** هر که حلوا خورد واپس‌‌تر رود

تفسیر قول فرید الدین عطار قدس الله روحه: تو صاحب نفسی ای غافل میان خاک خون می‌‌خور که صاحب دل اگر زهری خورد آن انگبین باشد

صاحب دل را ندارد آن زیان ** گر خورد او زهر قاتل را عیان‌‌

ز آن که صحت یافت و از پرهیز رست ** طالب مسکین میان تب در است‌‌

گفت پیغمبر که ای مرد جری ** هان مکن با هیچ مطلوبی مری‌‌ 1605

در تو نمرودی است آتش در مرو ** رفت خواهی اول ابراهیم شو

چون نه‌‌ای سباح و نه دریاییی ** در میفکن خویش از خود راییی‌‌

او ز آتش ورد احمر آورد ** از زیانها سود بر سر آورد

کاملی گر خاک گیرد زر شود ** ناقص ار زر برد خاکستر شود

چون قبول حق بود آن مرد راست ** دست او در کارها دست خداست‌‌ 1610

دست ناقص دست شیطان است و دیو ** ز آن که اندر دام تکلیف است و ریو

جهل آید پیش او دانش شود ** جهل شد علمی که در ناقص رود

هر چه گیرد علتی علت شود ** کفر گیرد کاملی ملت شود

ای مری کرده پیاده با سوار ** سر نخواهی برد اکنون پای دار

تعظیم ساحران مر موسی را علیه السلام که چه فرمایی اول تو اندازی عصا یا ما

ساحران در عهد فرعون لعین ** چون مری کردند با موسی به کین‌‌ 1615

لیک موسی را مقدم داشتند ** ساحران او را مکرم داشتند

ز آن که گفتندش که فرمان آن تست ** گر تو می‌‌خواهی عصا بفکن نخست‌‌

گفت نی اول شما ای ساحران ** افکنید آن مکرها را در میان‌‌

این قدر تعظیم دینشان را خرید ** کز مری آن دست و پاهاشان برید

ساحران چون حق او بشناختند ** دست و پا در جرم آن درباختند 1620

لقمه و نکته ست کامل را حلال ** تو نه‌‌ای کامل مخور می‌‌باش لال‌‌

چون تو گوشی او زبان نی جنس تو ** گوشها را حق بفرمود أنصتوا

کودک اول چون بزاید شیر نوش ** مدتی خامش بود او جمله گوش‌‌

مدتی می‌‌بایدش لب دوختن ** از سخن تا او سخن آموختن‌‌

ور نباشد گوش و تی‌‌تی می‌‌کند ** خویشتن را گنگ گیتی می‌‌کند 1625

کر اصلی کش نبود آغاز گوش ** لال باشد کی کند در نطق جوش‌‌

ز آن که اول سمع باید نطق را ** سوی منطق از ره سمع اندر آ

ادخلوا الأبیات من أبوابها ** و اطلبوا الأغراض فی أسبابها

نطق کان موقوف راه سمع نیست ** جز که نطق خالق بی‌‌طمع نیست‌‌

مبدع است او تابع استاد نی ** مسند جمله و را اسناد نی‌‌ 1630

باقیان هم در حرف هم در مقال ** تابع استاد و محتاج مثال‌‌

زین سخن گر نیستی بیگانه‌‌ای ** دلق و اشکی گیر در ویرانه‌‌ای‌‌

ز آن که آدم ز آن عتاب از اشک رست ** اشک تر باشد دم توبه پرست‌‌

بهر گریه آمد آدم بر زمین ** تا بود گریان و نالان و حزین‌‌

آدم از فردوس و از بالای هفت ** پای ماچان از برای عذر رفت‌‌ 1635

گر ز پشت آدمی وز صلب او ** در طلب می‌‌باش هم در طلب او

ز آتش دل و آب دیده نقل ساز ** بوستان از ابر و خورشید است باز

تو چه دانی قدر آب دیده‌‌گان ** عاشق نانی تو چون نادیدگان‌‌

گر تو این انبان ز نان خالی کنی ** پر ز گوهرهای اجلالی کنی‌‌

طفل جان از شیر شیطان باز کن ** بعد از آنش با ملک انباز کن‌‌ 1640

تا تو تاریک و ملول و تیره‌‌ای ** دان که با دیو لعین همشیره‌‌ای‌‌

لقمه‌‌ای کان نور افزود و کمال ** آن بود آورده از کسب حلال‌‌

روغنی کاید چراغ ما کشد ** آب خوانش چون چراغی را کشد

علم و حکمت زاید از لقمه‌‌ی حلال ** عشق و رقت آید از لقمه‌‌ی حلال‌‌

چون ز لقمه تو حسد بینی و دام ** جهل و غفلت زاید آن را دان حرام‌‌ 1645

هیچ گندم کاری و جو بر دهد ** دیده‌‌ای اسبی که کره‌‌ی خر دهد

لقمه تخم است و برش اندیشه‌‌ها ** لقمه بحر و گوهرش اندیشه‌‌ها

زاید از لقمه‌‌ی حلال اندر دهان ** میل خدمت عزم رفتن آن جهان‌‌

باز گفتن بازرگان با طوطی آن چه دید از طوطیان هندوستان‌‌