English    Türkçe    فارسی   

1
1689-1738

  • پیشه‌‌ها و اندیشه‌‌ها در وقت صبح ** هم بدانجا شد که بود آن حسن و قبح‌‌
  • At the hour of dawn the handicrafts and thoughts went to the same place where that good and evil (formerly) were.

  • چون کبوترهای پیک از شهرها ** سوی شهر خویش آرد بهرها 1690
  • Like carrier pigeons, they bring things useful (to know) from (other) cities to their own city.

  • شنیدن آن طوطی حرکت آن طوطیان و مردن آن طوطی در قفس و نوحه‌‌ی خواجه بر وی‌‌
  • How the parrot heard what those parrots had done, and died in the cage, and how the merchant made lament for her.

  • چون شنید آن مرغ کان طوطی چه کرد ** پس بلرزید اوفتاد و گشت سرد
  • When the bird heard what that (other) parrot had done, thereupon she trembled, fell, and became cold.

  • خواجه چون دیدش فتاده همچنین ** بر جهید و زد کله را بر زمین‌‌
  • The merchant, seeing her thus fallen, sprang up and dashed his cap on the ground.

  • چون بدین رنگ و بدین حالش بدید ** خواجه بر جست و گریبان را درید
  • When he saw her in this guise and in this state, the merchant sprang up and tore the breast of his garment.

  • گفت ای طوطی خوب خوش حنین ** این چه بودت این چرا گشتی چنین‌‌
  • He said, “O beautiful parrot with thy sweet cry, what is this that has happened to thee? Why hast thou become like this?

  • ای دریغا مرغ خوش آواز من ** ای دریغا هم دم و هم راز من‌‌ 1695
  • Oh, alas for my sweet-voiced bird! Oh, alas for my bosom-friend and confidant!

  • ای دریغا مرغ خوش الحان من ** راح روح و روضه و ریحان من‌‌
  • Oh, alas for my melodious bird, the wine of my spirit and my garden and my sweet basil!

  • گر سلیمان را چنین مرغی بدی ** کی خود او مشغول آن مرغان شدی‌‌
  • Had Solomon possessed a bird like this, how indeed should he have become occupied with those (other) birds?

  • ای دریغا مرغ کارزان یافتم ** زود روی از روی او بر تافتم‌‌
  • Oh, alas for the bird which I gained cheaply, and (so) soon turned my face away from her countenance!

  • ای زبان تو بس زیانی بر وری ** چون تویی گویا چه گویم من ترا
  • O tongue, thou art a great damage (very injurious) to mankind, (but) since thou art speaking, what should I say to thee?

  • ای زبان هم آتش و هم خرمنی ** چند این آتش در این خرمن زنی‌‌ 1700
  • O tongue, thou art both the fire and the stack: how long wilt thou dart this fire upon this stack?

  • در نهان جان از تو افغان می‌‌کند ** گر چه هر چه گویی‌‌اش آن می‌‌کند
  • Secretly my soul is groaning because of thee, although it is doing whatsoever thou biddest it.

  • ای زبان هم گنج بی‌‌پایان تویی ** ای زبان هم رنج بی‌‌درمان تویی‌‌
  • O tongue, thou art a treasure without end. O tongue, thou art also a disease without remedy.

  • هم صفیر و خدعه‌‌ی مرغان تویی ** هم انیس وحشت هجران تویی‌‌
  • Thou art at once a whistle and decoy for birds, and a comforter in the desolation of absence (from the Beloved).

  • چند امانم می‌‌دهی ای بی‌‌امان ** ای تو زه کرده به کین من کمان‌‌
  • How long wilt thou grant me mercy, O merciless one, O thou who hast drawn the bow to take vengeance on me?

  • نک بپرانیده ای مرغ مرا ** در چراگاه ستم کم کن چرا 1705
  • Lo, thou hast made my bird fly away. Do not browse (any more) in the pasture of injustice!

  • یا جواب من بگو یا داد ده ** یا مرا ز اسباب شادی یاد ده‌‌
  • Either answer me or give redress or mention to me (what will be) the means of (producing) joy.

  • ای دریغا نور ظلمت سوز من ** ای دریغا صبح روز افروز من‌‌
  • Oh, alas for my darkness-consuming light! Oh, alas for my day-enkindling dawn!

  • ای دریغا مرغ خوش پرواز من ** ز انتها پریده تا آغاز من‌‌
  • Oh, alas for my bird of goodly flight, that has flown from my end (my last state) to my beginning (my first state).

  • عاشق رنج است نادان تا ابد ** خیز لا أقسم بخوان تا فی کبد
  • The ignorant man is in love with pain unto everlasting. Arise and read (in the Qur’án) I swear as far as (the words) in trouble.

  • از کبد فارغ بدم با روی تو ** وز زبد صافی بدم در جوی تو 1710
  • With thy face I was free from trouble, and in thy river I was unsoiled by froth.

  • این دریغاها خیال دیدن است ** وز وجود نقد خود ببریدن است‌‌
  • These cries of ‘Alas’ are (caused by) the phantasy (idea) of seeing (the Beloved) and (by) separation from my present existence.

  • غیرت حق بود و با حق چاره نیست ** کو دلی کز حکم حق صد پاره نیست‌‌
  • ’Twas the jealousy of God, and there is no device against God: where is a heart that is not (shattered) in a hundred pieces by God's love?

  • غیرت آن باشد که او غیر همه ست ** آن که افزون از بیان و دمدمه ست‌‌
  • The jealousy (of God) is this, that He is other than all things, that He is beyond explanation and the noise of words.

  • ای دریغا اشک من دریا بدی ** تا نثار دل بر زیبا بدی‌‌
  • Oh, alas! Would that my tears were an ocean, that they might be strewn as an offering to the fair charmer!

  • طوطی من مرغ زیرکسار من ** ترجمان فکرت و اسرار من‌‌ 1715
  • My parrot, my clever-headed bird, the interpreter of my thought and inmost consciousness,

  • هر چه روزی داد و ناداد آیدم ** او ز اول گفته تا یاد آیدم‌‌
  • She has told me from the first, that I might remember it, whatsoever should come to me as my allotted portion of right and wrong.”

  • طوطیی کاید ز وحی آواز او ** پیش از آغاز وجود آغاز او
  • The parrot whose voice comes from (Divine) inspiration and whose beginning was before the beginning of existence—

  • اندرون تست آن طوطی نهان ** عکس او را دیده تو بر این و آن‌‌
  • That parrot is hidden within thee: thou hast seen the reflexion of her upon this and that (the things of the phenomenal world).

  • می‌‌برد شادیت را تو شاد از او ** می‌‌پذیری ظلم را چون داد از او
  • She takes away thy joy, and because of her thou art rejoicing: thou receivest injury from her as though it were justice.

  • ای که جان را بهر تن می‌‌سوختی ** سوختی جان را و تن افروختی‌‌ 1720
  • O thou who wert burning the soul for the body's sake, thou hast burned (destroyed) the soul and illumined (delighted) the body.

  • سوختم من سوخته خواهد کسی ** تا ز من آتش زند اندر خسی‌‌
  • I am burning (with love of God): does any one want tinder, let him set his rubbish ablaze with fire from me.

  • سوخته چون قابل آتش بود ** سوخته بستان که آتش کش بود
  • Inasmuch as tinder is combustible, take tinder that catches fire (readily).

  • ای دریغا ای دریغا ای دریغ ** کانچنان ماهی نهان شد زیر میغ‌‌
  • O alas, O alas, O alas that such a moon became hidden under the clouds!

  • چون زنم دم کاتش دل تیز شد ** شیر هجر آشفته و خون ریز شد
  • How should I utter a word?—for the fire in my heart is grown fierce, the lion of separation (from the Beloved) has become raging and blood-shedding.

  • آن که او هوشیار خود تند است و مست ** چون بود چون او قدح گیرد به دست‌‌ 1725
  • One that even when sober is violent and furious, how will it be when he takes the wine-cup in his hand?

  • شیر مستی کز صفت بیرون بود ** از بسیط مرغزار افزون بود
  • The furious Lion who is beyond description is too great for (cannot be contained in) the wide expanse of the meadow.

  • قافیه اندیشم و دل دار من ** گویدم مندیش جز دیدار من‌‌
  • I am thinking of rhymes, and my Sweetheart says to me, “Do not think of aught except vision of Me.

  • خوش نشین ای قافیه اندیش من ** قافیه‌‌ی دولت تویی در پیش من‌‌
  • Sit at thy ease, My rhyme-meditating (friend): in My presence thou art rhymed with (attached to) felicity.

  • حرف چه بود تا تو اندیشی از آن ** حرف چه بود خار دیوار رزان‌‌
  • What are words that thou shouldst think of them? What are words? Thorns in the hedge of the vineyard.

  • حرف و صوت و گفت را بر هم زنم ** تا که بی‌‌این هر سه با تو دم زنم‌‌ 1730
  • I will throw word and sound and speech into confusion, that without these three I may converse with thee.

  • آن دمی کز آدمش کردم نهان ** با تو گویم ای تو اسرار جهان‌‌
  • That word which I kept hidden from Adam I will speak to thee, O (thou who art the) consciousness of the world.

  • آن دمی را که نگفتم با خلیل ** و آن غمی را که نداند جبرئیل‌‌
  • (I will tell to thee) that word which I did not communicate to Abraham, and that pain (love) which Gabriel does not know.”

  • آن دمی کز وی مسیحا دم نزد ** حق ز غیرت نیز بی‌‌ما هم نزد
  • That word of which the Messiah (Jesus) breathed not a word God, from jealousy, did not utter even without má.

  • ما چه باشد در لغت اثبات و نفی ** من نه اثباتم منم بی‌‌ذات و نفی‌‌
  • What is má in language? Positive and negative. I am not positive, I am selfless and negated.

  • من کسی در ناکسی دریافتم ** پس کسی در ناکسی دربافتم‌‌ 1735
  • I found (true) individuality in non-individuality: therefore I wove (my) individuality into non-individuality.

  • جمله شاهان بنده‌‌ی بنده‌‌ی خودند ** جمله خلقان مرده‌‌ی مرده‌‌ی خودند
  • All kings are enslaved to their slaves, all people are dead (ready to die) for one who dies for them.

  • جمله شاهان پست، پست خویش را ** جمله خلقان مست، مست خویش را
  • All kings are prostrate before one who is prostrate before them, all people are intoxicated with (love for) one who is intoxicated with them.

  • می‌‌شود صیاد، مرغان را شکار ** تا کند ناگاه ایشان را شکار
  • The fowler becomes a prey to the birds in order that of a sudden he may make them his prey.