کژ مخوان ای راست خواننده‌‌ی مبین ** کیف آسی قل لقوم ظالمین‌‌

باز اندر چشم و دل او گریه یافت ** رحمتی بی‌‌علتی در وی بتافت‌‌

قطره می‌‌بارید و حیران گشته بود ** قطره‌‌ی بی‌‌علت از دریای جود 2560

عقل او می‌‌گفت کین گریه ز چیست ** بر چنان افسوسیان شاید گریست‌‌

بر چه می‌‌گریی بگو بر فعلشان ** بر سپاه کینه توز بدنشان‌‌

بر دل تاریک پر زنگارشان ** بر زبان زهر همچون مارشان‌‌

بر دم و دندان سگسارانه‌‌شان ** بر دهان و چشم کژدم خانه‌‌شان‌‌

بر ستیز و تسخر و افسوسشان ** شکر کن چون کرد حق محبوسشان‌‌ 2565

دستشان کژ پایشان کژ چشم کژ ** مهرشان کژ صلح‌‌شان کژ خشم کژ

از پی تقلید و معقولات نقل ** پا نهاده بر جمال پیر عقل‌‌

پیر خر نی جمله گشته پیر خر ** از ریای چشم و گوش همدگر

از بهشت آورد یزدان بردگان ** تا نمایدشان سقر پروردگان‌‌

در معنی آن که مرج البحرين يلتقیان بينهما برزخ لا يبغیان

اهل نار و خلد را بین هم دکان ** در میانشان برزخ لا یبغیان‌‌ 2570

اهل نار و اهل نور آمیخته ** در میانشان کوه قاف انگیخته‌‌

همچو در کان خاک و زر کرد اختلاط ** در میانشان صد بیابان و رباط

همچنان که عقد در در و شبه ** مختلط چون میهمان یک شبه‌‌

بحر را نیمیش شیرین چون شکر ** طعم شیرین رنگ روشن چون قمر

نیم دیگر تلخ همچون زهر مار ** طمع تلخ و رنگ مظلم قیروار 2575

هر دو بر هم می‌‌زنند از تحت و اوج ** بر مثال آب دریا موج موج‌‌

صورت بر هم زدن از جسم تنگ ** اختلاط جانها در صلح و جنگ‌‌

موجهای صلح بر هم می‌‌زند ** کینه‌‌ها از سینه‌‌ها بر می‌‌کند

موجهای جنگ بر شکل دگر ** مهرها را می‌‌کند زیر و زبر

مهر تلخان را به شیرین می‌‌کشد ** ز آن که اصل مهرها باشد رشد 2580

قهر شیرین را به تلخی می‌‌برد ** تلخ با شیرین کجا اندر خورد

تلخ و شیرین زین نظر ناید پدید ** از دریچه‌‌ی عاقبت دانند دید

چشم آخر بین تواند دید راست ** چشم آخر بین غرور است و خطاست‌‌

ای بسا شیرین که چون شکر بود ** لیک زهر اندر شکر مضمر بود

آن که زیرک‌‌تر به بو بشناسدش ** و آن دگر چون بر لب و دندان زدش‌‌ 2585

پس لبش ردش کند پیش از گلو ** گر چه نعره می‌‌زند شیطان کلوا

و آن دگر را در گلو پیدا کند ** و آن دگر را در بدن رسوا کند

و آن دگر را در حدث سوزش دهد ** ذوق آن زخم جگر دوزش دهد

و آن دگر را بعد ایام و شهور ** و آن دگر را بعد مرگ از قعر گور

ور دهندش مهلت اندر قعر گور ** لا بد آن پیدا شود یوم النشور 2590

هر نبات و شکری را در جهان ** مهلتی پیداست از دور زمان‌‌

سالها باید که اندر آفتاب ** لعل یابد رنگ و رخشانی و تاب‌‌

باز تره در دو ماه اندر رسد ** باز تا سالی گل احمر رسد

بهر این فرمود حق عز و جل ** سوره الانعام در ذکر اجل‌‌

این شنیدی مو به مویت گوش باد ** آب حیوان است خوردی نوش باد 2595

آب حیوان خوان مخوان این را سخن ** روح نو بین در تن حرف کهن‌‌

نکته‌‌ی دیگر تو بشنو ای رفیق ** همچو جان او سخت پیدا و دقیق‌‌

در مقامی هست هم این زهر مار ** از تصاریف خدایی خوش گوار

در مقامی زهر و در جایی دوا ** در مقامی کفر و در جایی روا

گر چه آن جا او گزند جان بود ** چون بدین جا در رسد درمان بود 2600

آب در غوره ترش باشد و لیک ** چون به انگوری رسد شیرین و نیک‌‌

باز در خم او شود تلخ و حرام ** در مقام سرکگی نعم الادام‌‌

در معنی آن که آن چه ولی کند مرید را نشاید گستاخی کردن و همان فعل کردن که حلوا طبیب را زیان ندارد اما بیمار را زیان دارد و سرما و برف انگور را زیان ندارد اما غوره را زیان دارد که در راهست که ليغفر لک الله ما تقدم من ذنبک و ما تأخر

گر ولی زهری خورد نوشی شود ** ور خورد طالب سیه هوشی شود

رب هب لی از سلیمان آمده ست ** که مده غیر مرا این ملک و دست‌‌

تو مکن با غیر من این لطف و جود ** این حسد را ماند اما آن نبود 2605

نکته‌‌ی لا ينبغی می‌‌خوان به جان ** سر من بعدی ز بخل او مدان‌‌

بلکه اندر ملک دید او صد خطر ** مو به مو ملک جهان بد بیم سر