شرح می‌‌خواهد بیان این سخن ** لیک می‌‌ترسم ز افهام کهن‌‌

فهم‌‌های کهنه‌‌ی کوته نظر ** صد خیال بد در آرد در فکر

بر سماع راست هر کس چیر نیست ** لقمه‌‌ی هر مرغکی انجیر نیست‌‌

خاصه مرغی مرده‌‌ای پوسیده‌‌ای ** پر خیالی اعمیی بی‌‌دیده‌‌ای‌‌

نقش ماهی را چه دریا و چه خاک ** رنگ هندو را چه صابون و چه زاک‌‌ 2765

نقش اگر غمگین نگاری بر ورق ** او ندارد از غم و شادی سبق‌‌

صورتش غمگین و او فارغ از آن ** صورتش خندان و او ز آن بی‌‌نشان‌‌

وین غم و شادی که اندر دل خفی است ** پیش آن شادی و غم جز نقش نیست‌‌

صورت خندان نقش از بهر تست ** تا از آن صورت شود معنی درست‌‌

نقشهایی کاندر این حمامهاست ** از برون جامه کن چون جامهاست‌‌ 2770

تا برونی جامه‌‌ها بینی و بس ** جامه بیرون کن در آ ای هم نفس‌‌

ز آن که با جامه درون سو راه نیست ** تن ز جان جامه ز تن آگاه نیست‌‌

پیش آمدن نقیبان و دربانان خلیفه از بهر اکرام اعرابی و پذیرفتن هدیه‌‌ی او را

آن عرابی از بیابان بعید ** بر در دار الخلافه چون رسید

پس نقیبان پیش او باز آمدند ** بس گلاب لطف بر جیبش زدند

حاجت او فهمشان شد بی‌‌مقال ** کار ایشان بد عطا پیش از سؤال‌‌ 2775

پس بدو گفتند یا وجه العرب ** از کجایی چونی از راه و تعب‌‌

گفت وجهم گر مرا وجهی دهید ** بی‌‌وجوهم چون پس پشتم نهید

ای که در روتان نشان مهتری ** فرتان خوشتر ز زر جعفری‌‌

ای که یک دیدارتان دیدارها ** ای نثار دینتان دینارها

ای همه ینظر بنور الله شده ** از بر حق بهر بخشش آمده‌‌ 2780

تا زنید آن کیمیاهای نظر ** بر سر مسهای اشخاص بشر

من غریبم از بیابان آمدم ** بر امید لطف سلطان آمدم‌‌

بوی لطف او بیابانها گرفت ** ذره‌‌های ریگ هم جانها گرفت‌‌

تا بدین جا بهر دینار آمدم ** چون رسیدم مست دیدار آمدم‌‌

بهر نان شخصی سوی نانوا دوید ** داد جان چون حسن نانوا را بدید 2785

بهر فرجه شد یکی تا گلستان ** فرجه‌‌ی او شد جمال باغبان‌‌

همچو اعرابی که آب از چه کشید ** آب حیوان از رخ یوسف چشید

رفت موسی کاتش آرد او به دست ** آتشی دید او که از آتش برست‌‌

جست عیسی تا رهد از دشمنان ** بردش آن جستن به چارم آسمان‌‌

دام آدم خوشه‌‌ی گندم شده ** تا وجودش خوشه‌‌ی مردم شده‌‌ 2790

باز آید سوی دام از بهر خور ** ساعد شه یابد و اقبال و فر

طفل شد مکتب پی کسب هنر ** بر امید مرغ با لطف پدر

پس ز مکتب آن یکی صدری شده ** ماهگانه داده و بدری شده‌‌

آمده عباس حرب از بهر کین ** بهر قمع احمد و استیز دین‌‌

گشته دین را تا قیامت پشت و رو ** در خلافت او و فرزندان او 2795

من بر این در طالب چیز آمدم ** صدر گشتم چون به دهلیز آمدم‌‌

آب آوردم به تحفه بهر نان ** بوی نانم برد تا صدر جنان‌‌

نان برون راند آدمی را از بهشت ** نان مرا اندر بهشتی در سرشت‌‌

رستم از آب و ز نان همچون ملک ** بی‌‌غرض گردم بر این در چون فلک‌‌

بی‌‌غرض نبود به گردش در جهان ** غیر جسم و غیر جان عاشقان‌‌ 2800

در بیان آن که عاشق دنیا بر مثال عاشق دیواری است که بر او تاب آفتاب زند و جهد و جهاد نکرد تا فهم کند که آن تاب و رونق از دیوار نیست از قرص آفتاب است در آسمان چهارم لاجرم کلی دل بر دیوار نهاد چون پرتو آفتاب به آفتاب پیوست او محروم ماند ابدا و حیل بينهم و بين ما يشتهون

عاشقان کل نه این عشاق جزو ** ماند از کل آن که شد مشتاق جزو

چون که جزوی عاشق جزوی شود ** زود معشوقش به کل خود رود

ریش گاو بنده‌‌ی غیر آمد او ** غرقه شد کف در ضعیفی در زد او

نیست حاکم تا کند تیمار او ** کار خواجه‌‌ی خود کند یا کار او

مثل عرب إذا زنیت فازن بالحرة و إذا سرقت فاسرق الدرة

فازن بالحرة پی این شد مثل ** فاسرق الدرة بدین شد منتقل‌‌ 2805

بنده سوی خواجه شد او ماند زار ** بوی گل شد سوی گل او ماند خار

او بمانده دور از مطلوب خویش ** سعی ضایع رنج باطل پای ریش‌‌

همچو صیادی که گیرد سایه‌‌ای ** سایه کی گردد و را سرمایه‌‌ای‌‌

سایه‌‌ی مرغی گرفته مرد سخت ** مرغ حیران گشته بر شاخ درخت‌‌

کاین مدمغ بر که می‌‌خندد عجب ** اینت باطل اینت پوسیده سبب‌‌ 2810