همچو صیادی که گیرد سایه‌‌ای ** سایه کی گردد و را سرمایه‌‌ای‌‌

سایه‌‌ی مرغی گرفته مرد سخت ** مرغ حیران گشته بر شاخ درخت‌‌

کاین مدمغ بر که می‌‌خندد عجب ** اینت باطل اینت پوسیده سبب‌‌ 2810

ور تو گویی جزو پیوسته‌‌ی کل است ** خار می‌‌خور خار مقرون گل است‌‌

جز ز یک رو نیست پیوسته به کل ** ور نه خود باطل بدی بعث رسل‌‌

چون رسولان از پی پیوستن‌‌اند ** پس چه پیوندندشان چون یک تن‌‌اند

این سخن پایان ندارد ای غلام ** روز بی‌‌گه شد حکایت کن تمام‌‌

سپردن عرب هدیه را یعنی سبو را به غلامان خلیفه‌‌

آن سبوی آب را در پیش داشت ** تخم خدمت را در آن حضرت بکاشت‌‌ 2815

گفت این هدیه بدان سلطان برید ** سایل شه را ز حاجت واخرید

آب شیرین و سبوی سبز و نو ** ز آب بارانی که جمع آمد به گو

خنده می‌‌آمد نقیبان را از آن ** لیک پذرفتند آن را همچو جان‌‌

ز آن که لطف شاه خوب با خبر ** کرده بود اندر همه ارکان اثر

خوی شاهان در رعیت جا کند ** چرخ اخضر خاک را خضرا کند 2820

شه چو حوضی دان حشم چون لوله‌‌ها ** آب از لوله روان در کوله‌‌ها

چون که آب جمله از حوضی است پاک ** هر یکی آبی دهد خوش ذوقناک‌‌

ور در آن حوض آب شور است و پلید ** هر یکی لوله همان آرد پدید

ز آن که پیوسته ست هر لوله به حوض ** خوض کن در معنی این حرف خوض‌‌

لطف شاهنشاه جان بی‌‌وطن ** چون اثر کرده ست اندر کل تن‌‌ 2825

لطف عقل خوش نهاد خوش نسب ** چون همه تن را در آرد در ادب‌‌

عشق شنگ بی‌‌قرار بی‌‌سکون ** چون در آرد کل تن را در جنون‌‌

لطف آب بحر کاو چون کوثر است ** سنگ ریزه‌‌ش جمله در و گوهر است‌‌

هر هنر که استا بدان معروف شد ** جان شاگردان بدان موصوف شد

پیش استاد اصولی هم اصول ** خواند آن شاگرد چست با حصول‌‌ 2830

پیش استاد فقیه آن فقه خوان ** فقه خواند نی اصول اندر بیان‌‌

پیش استادی که او نحوی بود ** جان شاگردش از او نحوی شود

باز استادی که او محو ره است ** جان شاگردش از او محو شه است‌‌

زین همه انواع دانش روز مرگ ** دانش فقر است ساز راه و برگ‌‌

حکایت ماجرای نحوی و کشتیبان‌‌

آن یکی نحوی به کشتی درنشست ** رو به کشتیبان نهاد آن خود پرست‌‌ 2835

گفت هیچ از نحو خواندی گفت لا ** گفت نیم عمر تو شد در فنا

دل شکسته گشت کشتیبان ز تاب ** لیک آن دم کرد خامش از جواب‌‌

باد کشتی را به گردابی فگند ** گفت کشتیبان به آن نحوی بلند

هیچ دانی آشنا کردن بگو ** گفت نی ای خوش جواب خوب رو

گفت کل عمرت ای نحوی فناست ** ز آن که کشتی غرق این گردابهاست‌‌ 2840

محو می‌‌باید نه نحو اینجا بدان ** گر تو محوی بی‌‌خطر در آب ران‌‌

آب دریا مرده را بر سر نهد ** ور بود زنده ز دریا کی رهد

چون بمردی تو ز اوصاف بشر ** بحر اسرارت نهد بر فرق سر

ای که خلقان را تو خر می‌‌خوانده‌‌ای ** این زمان چون خر بر این یخ مانده‌‌ای‌‌

گر تو علامه‌‌ی زمانی در جهان ** نک فنای این جهان بین وین زمان‌‌ 2845

مرد نحوی را از آن در دوختیم ** تا شما را نحو محو آموختیم‌‌

فقه فقه و نحو نحو و صرف صرف ** در کم آمد یابی ای یار شگرف‌‌

آن سبوی آب دانشهای ماست ** و آن خلیفه دجله‌‌ی علم خداست‌‌

ما سبوها پر به دجله می‌‌بریم ** گر نه خر دانیم خود را ما خریم‌‌

باری اعرابی بدان معذور بود ** کو ز دجله بی‌‌خبر بود و ز رود 2850

گر ز دجله با خبر بودی چو ما ** او نبردی آن سبو را جا به جا

بلکه از دجله چو واقف آمدی ** آن سبو را بر سر سنگی زدی‌‌

قبول کردن خلیفه هدیه را و عطا فرمودن با کمال بی‌‌نیازی از آن هدیه و از آن سبو

چون خلیفه دید و احوالش شنید ** آن سبو را پر ز زر کرد و مزید

آن عرب را کرد از فاقه خلاص ** داد بخششها و خلعتهای خاص‌‌

کاین سبو پر زر به دست او دهید ** چون که واگردد سوی دجله‌‌ش برید 2855

از ره خشک آمده ست و از سفر ** از ره آبش بود نزدیکتر

چون به کشتی درنشست و دجله دید ** سجده می‌‌کرد از حیا و می‌‌خمید