آینه‌‌ی هستی چه باشد نیستی ** نیستی بر گر تو ابله نیستی‌‌

هستی اندر نیستی بتوان نمود ** مال داران بر فقیر آرند جود

آینه‌‌ی صافی نان خود گرسنه ست ** سوخته هم آینه‌‌ی آتش زنه ست‌‌

نیستی و نقص هر جایی که خاست ** آینه‌‌ی خوبی جمله‌‌ی پیشه‌‌هاست‌‌

چون که جامه چست و دوزیده بود ** مظهر فرهنگ درزی چون شود 3205

ناتراشیده همی‌‌باید جذوع ** تا دروگر اصل سازد یا فروع‌‌

خواجه‌‌ی اشکسته بند آن جا رود ** که در آن جا پای اشکسته بود

کی شود چون نیست رنجور نزار ** آن جمال صنعت طب آشکار

خواری و دونی مسها بر ملا ** گر نباشد کی نماید کیمیا

نقصها آیینه‌‌ی وصف کمال ** و آن حقارت آینه‌‌ی عز و جلال‌‌ 3210

ز آن که ضد را ضد کند پیدا یقین ** ز آن که با سرکه پدید است انگبین‌‌

هر که نقص خویش را دید و شناخت ** اندر استکمال خود ده اسبه تاخت‌‌

ز آن نمی‌‌پرد به سوی ذو الجلال ** کاو گمانی می‌‌برد خود را کمال‌‌

علتی بدتر ز پندار کمال ** نیست اندر جان تو ای ذو دلال‌‌

از دل و از دیده‌‌ات بس خون رود ** تا ز تو این معجبی بیرون رود 3215

علت ابلیس انا خیری بده ست ** وین مرض در نفس هر مخلوق هست‌‌

گر چه خود را بس شکسته بیند او ** آب صافی دان و سرگین زیر جو

چون بشوراند ترا در امتحان ** آب سرگین رنگ گردد در زمان‌‌

در تگ جو هست سرگین ای فتی ** گر چه جو صافی نماید مر ترا

هست پیر راه دان پر فطن ** باغهای نفس کل را جوی کن‌‌ 3220

جوی خود را کی تواند پاک کرد ** نافع از علم خدا شد علم مرد

کی تراشد تیغ دسته‌‌ی خویش را ** رو به جراحی سپار این ریش را

بر سر هر ریش جمع آمد مگس ** تا نبیند قبح ریش خویش کس‌‌

آن مگس اندیشه‌‌ها و آن مال تو ** ریش تو آن ظلمت احوال تو

ور نهد مرهم بر آن ریش تو پیر ** آن زمان ساکن شود درد و نفیر 3225

تا که پندارد که صحت یافته ست ** پرتو مرهم بر آن جا تافته ست‌‌

هین ز مرهم سر مکش ای پشت ریش ** و آن ز پرتو دان مدان از اصل خویش‌‌

مرتد شدن کاتب وحی به سبب آن که پرتو وحی بر او زد آن آیت را پیش از پیغامبر صلی الله علیه و اله بخواند گفت پس من هم محل وحیم‌‌

پیش از عثمان یکی نساخ بود ** کاو به نسخ وحی جدی می‌‌نمود

چون نبی از وحی فرمودی سبق ** او همان را وانبشتی بر ورق‌‌

پرتو آن وحی بر وی تافتی ** او درون خویش حکمت یافتی‌‌ 3230

عین آن حکمت بفرمودی رسول ** زین قدر گمراه شد آن بو الفضول‌‌

کانچه می‌‌گوید رسول مستنیر ** مر مرا هست آن حقیقت در ضمیر

پرتو اندیشه‌‌اش زد بر رسول ** قهر حق آورد بر جانش نزول‌‌

هم ز نساخی بر آمد هم ز دین ** شد عدوی مصطفی و دین به کین‌‌

مصطفی فرمود کای گبر عنود ** چون سیه گشتی اگر نور از تو بود 3235

گر تو ینبوع الهی بودیی ** این چنین آب سیه نگشودیی‌‌

تا که ناموسش به پیش این و آن ** نشکند بر بست این او را دهان‌‌

اندرون می‌‌سوختش هم زین سبب ** توبه کردن می‌‌نیارست این عجب‌‌

آه می‌‌کرد و نبودش آه سود ** چون در آمد تیغ و سر را در ربود

کرده حق ناموس را صد من حدید ** ای بسا بسته به بند ناپدید 3240

کبر و کفر آن سان ببست آن راه را ** که نیارد کرد ظاهر آه را

گفت اغلالا فهم به مقمحون ** نیست آن اغلال بر ما از برون‌‌

خلفهم سدا فأغشیناهم ** می‌‌نبیند بند را پیش و پس او

رنگ صحرا دارد آن سدی که خاست ** او نمی‌‌داند که آن سد قضاست‌‌

شاهد تو سد روی شاهد است ** مرشد تو سد گفت مرشد است‌‌ 3245

ای بسا کفار را سودای دین ** بندشان ناموس و کبر آن و این‌‌

بند پنهان لیک از آهن بتر ** بند آهن را کند پاره تبر

بند آهن را توان کردن جدا ** بند غیبی را نداند کس دوا

مرد را زنبور اگر نیشی زند ** طبع او آن لحظه بر دفعی تند

زخم نیش اما چو از هستی تست ** غم قوی باشد نگردد درد سست‌‌ 3250