پیش معنی چیست صورت بس زبون ** چرخ را معنیش می‌‌دارد نگون‌‌

پیش معنی چیست صورت بس زبون ** چرخ را معنیش می‌‌دارد نگون‌‌ 3330

تو قیاس از چرخ دولابی بگیر ** گردشش از کیست از عقل مشیر

گردش این قالب همچون سپر ** هست از روح مستر ای پسر

گردش این باد از معنی اوست ** همچو چرخی کان اسیر آب جوست‌‌

جر و مد و دخل و خرج این نفس ** از که باشد جز ز جان پر هوس‌‌

گاه جیمش می‌‌کند گه حا و دال ** گاه صلحش می‌‌کند گاهی جدال‌‌ 3335

همچنین این باد را یزدان ما ** کرده بد بر عاد همچون اژدها

باز هم آن باد را بر مومنان ** کرده بد صلح و مراعات و امان‌‌

گفت المعنی هو الله شیخ دین ** بحر معنیهای رب العالمین‌‌

جمله اطباق زمین و آسمان ** همچو خاشاکی در آن بحر روان‌‌

حمله‌‌ها و رقص خاشاک اندر آب ** هم ز آب آمد به وقت اضطراب‌‌ 3340

چون که ساکن خواهدش کرد از مرا ** سوی ساحل افکند خاشاک را

چون کشد از ساحلش در موج گاه ** آن کند با او که آتش با گیاه‌‌

این حدیث آخر ندارد باز ران ** جانب هاروت و ماروت ای جوان‌‌

باقی قصه‌‌ی هاروت و ماروت و نکال و عقوبت ایشان هم در دنیا به چاه بابل‌‌

چون گناه و فسق خلقان جهان ** می‌‌شدی بر هر دو روشن آن زمان‌‌

دست‌‌خاییدن گرفتندی ز خشم ** لیک عیب خود ندیدندی به چشم‌‌ 3345

خویش در آیینه دید آن زشت مرد ** رو بگردانید از آن و خشم کرد

خویش بین چون از کسی جرمی بدید ** آتشی در وی ز دوزخ شد پدید

حمیت دین خواند او آن کبر را ** ننگرد در خویش نفس گبر را

حمیت دین را نشانی دیگر است ** که از آن آتش جهانی اخضر است‌‌

گفت حقشان گر شما روشان‌‌گرید ** در سیه کاران مغفل منگرید 3350

شکر گویید ای سپاه و چاکران ** رسته‌‌اید از شهوت و از چاک ران‌‌

گر از آن معنی نهم من بر شما ** مر شما را بیش نپذیرد سما

عصمتی که مر شما را در تن است ** آن ز عکس عصمت و حفظ من است‌‌

آن ز من بینید نز خود هین و هین ** تا نچربد بر شما دیو لعین‌‌

آن چنان که کاتب وحی رسول ** دید حکمت در خود و نور اصول‌‌ 3355

خویش را هم صوت مرغان خدا ** می‌‌شمرد آن بد صفیری چون صدا

لحن مرغان را اگر واصف شوی ** بر مراد مرغ کی واقف شوی‌‌

گر بیاموزی صفیر بلبلی ** تو چه دانی کاو چه دارد با گلی‌‌

ور بدانی باشد آن هم از گمان ** چون ز لب جنبان گمانهای کران‌‌

به عیادت رفتن کر بر همسایه‌‌ی رنجور خویش‌‌

آن کری را گفت افزون مایه‌‌ای ** که ترا رنجور شد همسایه‌‌ای‌‌ 3360

گفت با خود کر که با گوش گران ** من چه دریابم ز گفت آن جوان‌‌

خاصه رنجور و ضعیف آواز شد ** لیک باید رفت آن جا نیست بد

چون ببینم کان لبش جنبان شود ** من قیاسی گیرم آن را هم ز خود

چون بگویم چونی ای محنت کشم ** او بخواهد گفت نیکم یا خوشم‌‌

من بگویم شکر چه خوردی ابا ** او بگوید شربتی یا ماشبا 3365

من بگویم صحه نوشت کیست آن ** از طبیبان پیش تو گوید فلان‌‌

من بگویم بس مبارک پاست او ** چون که او آمد شود کارت نکو

پای او را آزمودستیم ما ** هر کجا شد می‌‌شود حاجت روا

این جوابات قیاسی راست کرد ** پیش آن رنجور شد آن نیک مرد

گفت چونی گفت مردم گفت شکر ** شد از این رنجور پر آزار و نکر 3370

کین چه شکر است او مگر با ما بد است ** کر قیاسی کرد و آن کژ آمده ست‌‌

بعد از آن گفتش چه خوردی گفت زهر ** گفت نوشت باد افزون گشت قهر

بعد از آن گفت از طبیبان کیست او ** کاو همی‌‌آید به چاره پیش تو

گفت عزراییل می‌‌آید برو ** گفت پایش بس مبارک شاد شو

کر برون آمد بگفت او شادمان ** شکر کش کردم مراعات این زمان‌‌ 3375

گفت رنجور این عدوی جان ماست ** ما ندانستیم کاو کان جفاست‌‌

خاطر رنجور جویان صد سقط ** تا که پیغامش کند از هر نمط

چون کسی کاو خورده باشد آش بد ** می‌‌بشوراند دلش تا قی کند

کظم غیظ این است آن را قی مکن ** تا بیابی در جزا شیرین سخن‌‌