وهم و فکر و حس و ادراک شما ** همچو نی دان مرکب کودک هلا

وهم و فکر و حس و ادراک شما ** همچو نی دان مرکب کودک هلا 3445

علمهای اهل دل حمالشان ** علمهای اهل تن احمالشان‌‌

علم چون بر دل زند یاری شود ** علم چون بر تن زند باری شود

گفت ایزد یحمل اسفاره ** بار باشد علم کان نبود ز هو

علم کان نبود ز هو بی‌‌واسطه ** آن نپاید همچو رنگ ماشطه‌‌

لیک چون این بار را نیکو کشی ** بار بر گیرند و بخشندت خوشی‌‌ 3450

هین مکش بهر هوا آن بار علم ** تا ببینی در درون انبار علم‌‌

تا که بر رهوار علم آیی سوار ** بعد از آن افتد ترا از دوش بار

از هواها کی رهی بی‌‌جام هو ** ای ز هو قانع شده با نام هو

از صفت و ز نام چه زاید خیال ** و آن خیالش هست دلال وصال‌‌

دیده‌‌ای دلال بی‌‌مدلول هیچ ** تا نباشد جاده نبود غول هیچ‌‌ 3455

هیچ نامی بی‌‌حقیقت دیده‌‌ای ** یا ز گاف و لام گل گل چیده‌‌ای‌‌

اسم خواندی رو مسمی را بجو ** مه به بالا دان نه اندر آب جو

گر ز نام و حرف خواهی بگذری ** پاک کن خود را ز خود هین یک سری‌‌

همچو آهن ز آهنی بی‌‌رنگ شو ** در ریاضت آینه‌‌ی بی‌‌زنگ شو

خویش را صافی کن از اوصاف خود ** تا ببینی ذات پاک صاف خود 3460

بینی اندر دل علوم انبیا ** بی‌‌کتاب و بی‌‌معید و اوستا

گفت پیغمبر که هست از امتم ** کاو بود هم گوهر و هم همتم‌‌

مر مرا ز آن نور بیند جانشان ** که من ایشان را همی‌‌بینم بدان‌‌

بی‌‌صحیحین و احادیث و رواه ** بلکه اندر مشرب آب حیات‌‌

سر امسینا لکردیا بدان ** راز اصبحنا عرابیا بخوان‌‌ 3465

ور مثالی خواهی از علم نهان ** قصه گو از رومیان و چینیان‌‌

قصه‌‌ی مری کردن رومیان و چینیان در علم نقاشی و صورتگری‌‌

چینیان گفتند ما نقاش‌‌تر ** رومیان گفتند ما را کر و فر

گفت سلطان امتحان خواهم در این ** کز شماها کیست در دعوی گزین‌‌

اهل چین و روم چون حاضر شدند ** رومیان از بحث در مکث آمدند

چینیان گفتند یک خانه به ما ** خاص بسپارید و یک آن شما 3470

بود دو خانه مقابل دربدر ** ز آن یکی چینی ستد رومی دگر

چینیان صد رنگ از شه خواستند ** پس خزینه باز کرد آن ارجمند

هر صباحی از خزینه رنگها ** چینیان را راتبه بود از عطا

رومیان گفتند نی نقش و نه رنگ ** در خور آید کار را جز دفع زنگ‌‌

در فرو بستند و صیقل می‌‌زدند ** همچو گردون ساده و صافی شدند 3475

از دو صد رنگی به بی‌‌رنگی رهی است ** رنگ چون ابر است و بی‌‌رنگی مهی است‌‌

هر چه اندر ابر ضو بینی و تاب ** آن ز اختر دان و ماه و آفتاب‌‌

چینیان چون از عمل فارغ شدند ** از پی شادی دهلها می‌‌زدند

شه در آمد دید آن جا نقشها ** می‌‌ربود آن عقل را و فهم را

بعد از آن آمد به سوی رومیان ** پرده را بالا کشیدند از میان‌‌ 3480

عکس آن تصویر و آن کردارها ** زد بر این صافی شده دیوارها

هر چه آن جا دید اینجا به نمود ** دیده را از دیده خانه می‌‌ربود

رومیان آن صوفیانند ای پدر ** بی‌‌ز تکرار و کتاب و بی‌‌هنر

لیک صیقل کرده‌‌اند آن سینه‌‌ها ** پاک از آز و حرص و بخل و کینه‌‌ها

آن صفای آینه وصف دل است ** کاو نقوش بی‌‌عدد را قابل است‌‌ 3485

صورت بی‌‌صورت بی‌‌حد غیب ** ز آینه‌‌ی دل تافت بر موسی ز جیب‌‌

گر چه آن صورت نگنجد در فلک ** نه به عرش و فرش و دریا و سمک‌‌

ز آن که محدود است و معدود است آن ** آینه‌‌ی دل را نباشد حد بدان‌‌

عقل اینجا ساکت آمد یا مضل ** ز آنکه دل با اوست یا خود اوست دل‌‌

عکس هر نقشی نتابد تا ابد ** جز ز دل هم با عدد هم بی‌‌عدد 3490

تا ابد هر نقش نو کاید بر او ** می‌‌نماید بی‌‌حجابی اندر او

اهل صیقل رسته‌‌اند از بوی و رنگ ** هر دمی بینند خوبی بی‌‌درنگ‌‌

نقش و قشر علم را بگذاشتند ** رایت عین الیقین افراشتند

رفت فکر و روشنایی یافتند ** نحر و بحر آشنایی یافتند