در یکی گفته که این جمله یکی است ** هر که او دو بیند احول مردکی است‌‌

در یکی گفته که این جمله یکی است ** هر که او دو بیند احول مردکی است‌‌ 495

در یکی گفته که صد یک چون بود ** این کی اندیشد مگر مجنون بود

هر یکی قولی است ضد همدگر ** چون یکی باشد یکی زهر و شکر

تا ز زهر و از شکر در نگذری ** کی تو از گلزار وحدت بر بری‌‌

این نمط وین نوع ده طومار و دو ** بر نوشت آن دین عیسی را عدو

بیان آن که این اختلافات در صورت روش است نه در حقیقت راه

او ز یک رنگی عیسی بو نداشت ** وز مزاج خم عیسی خو نداشت‌‌ 500

جامه‌‌ی صد رنگ از آن خم صفا ** ساده و یک رنگ گشتی چون صبا

نیست یک رنگی کز او خیزد ملال ** بل مثال ماهی و آب زلال‌‌

گر چه در خشکی هزاران رنگهاست ** ماهیان را با یبوست جنگهاست‌‌

کیست ماهی چیست دریا در مثل ** تا بدان ماند ملک عز و جل‌‌

صد هزاران بحر و ماهی در وجود ** سجده آرد پیش آن اکرام و جود 505

چند باران عطا باران شده ** تا بدان آن بحر در افشان شده‌‌

چند خورشید کرم افروخته ** تا که ابر و بحر جود آموخته‌‌

پرتو دانش زده بر آب و طین ** تا شده دانه پذیرنده‌‌ی زمین‌‌

خاک امین و هر چه در وی کاشتی ** بی‌‌خیانت جنس آن برداشتی‌‌

این امانت ز آن امانت یافته ست ** کافتاب عدل بر وی تافته ست‌‌ 510

تا نشان حق نیارد نو بهار ** خاک سرها را نکرده آشکار

آن جوادی که جمادی را بداد ** این خبرها وین امانت وین سداد

مر جمادی را کند فضلش خبیر ** عاقلان را کرده قهر او ضریر

جان و دل را طاقت آن جوش نیست ** با که گویم در جهان یک گوش نیست‌‌

هر کجا گوشی بد از وی چشم گشت ** هر کجا سنگی بد از وی یشم گشت‌‌ 515

کیمیا ساز است چه بود کیمیا ** معجزه بخش است چه بود سیمیا

این ثنا گفتن ز من ترک ثناست ** کین دلیل هستی و هستی خطاست‌‌

پیش هست او بباید نیست بود ** چیست هستی پیش او کور و کبود

گر نبودی کور از او بگداختی ** گرمی خورشید را بشناختی‌‌

ور نبودی او کبود از تعزیت ** کی فسردی همچو یخ این ناحیت‌‌ 520

بیان خسارت وزیر در این مکر

همچو شه نادان و غافل بد وزیر ** پنجه می‌‌زد با قدیم ناگزیر

با چنان قادر خدایی کز عدم ** صد چو عالم هست گرداند به دم‌‌

صد چو عالم در نظر پیدا کند ** چون که چشمت را به خود بینا کند

گر جهان پیشت بزرگ و بی‌‌بنی است ** پیش قدرت ذره ای می‌‌دان که نیست‌‌

این جهان خود حبس جانهای شماست‌‌ ** هین روید آن سو که صحرای شماست 525

این جهان محدود و آن خود بی‌‌حد است ** نقش و صورت پیش آن معنی سد است‌‌.

صد هزاران نیزه‌‌ی فرعون را ** در شکست از موسیی با یک عصا

صد هزاران طب جالینوس بود ** پیش عیسی و دمش افسوس بود

صد هزاران دفتر اشعار بود ** پیش حرف امیی آن عار بود

با چنین غالب خداوندی کسی ** چون نمیرد گر نباشد او خسی‌‌ 530

بس دل چون کوه را انگیخت او ** مرغ زیرک با دو پا آویخت او

فهم و خاطر تیز کردن نیست راه ** جز شکسته می‌‌نگیرد فضل شاه‌‌

ای بسا گنج آگنان کنج کاو ** کان خیال اندیش را شد ریش گاو

گاو که بود تا تو ریش او شوی ** خاک چه بود تا حشیش او شوی‌‌

چون زنی از کار بد شد روی زرد ** مسخ کرد او را خدا و زهره کرد 535

عورتی را زهره کردن مسخ بود ** خاک و گل گشتن نه مسخ است ای عنود

روح می‌‌بردت سوی چرخ برین ** سوی آب و گل شدی در اسفلین‌‌

خویشتن را مسخ کردی زین سفول ** ز آن وجودی که بد آن رشک عقول‌‌

پس ببین کین مسخ کردن چون بود ** پیش آن مسخ این به غایت دون بود

اسب همت سوی اختر تاختی ** آدم مسجود را نشناختی‌‌ 540

آخر آدم زاده‌‌ای ای ناخلف ** چند پنداری تو پستی را شرف‌‌

چند گویی من بگیرم عالمی ** این جهان را پر کنم از خود همی‌‌

گر جهان پر برف گردد سربه‌‌سر ** تاب خور بگدازدش با یک نظر

وزر او و صد وزیر و صد هزار ** نیست گرداند خدا از یک شرار