گر امینم متهم نبود امین ** گر بگویم آسمان را من زمین‌‌

گر کمالم با کمال انکار چیست ** ور نیم این زحمت و آزار چیست‌‌

من نخواهم شد از این خلوت برون ** ز آن که مشغولم به احوال درون‌‌

اعتراض مریدان در خلوت وزیر

جمله گفتند ای وزیر انکار نیست ** گفت ما چون گفتن اغیار نیست‌‌ 595

اشک دیده‌‌ست از فراق تو دوان ** آه آه است از میان جان روان‌‌

طفل با دایه نه استیزد و لیک ** گرید او گر چه نه بد داند نه نیک‌‌

ما چون چنگیم و تو زخمه می‌‌زنی ** زاری از ما نی تو زاری می‌‌کنی‌‌

ما چو ناییم و نوا در ما ز تست ** ما چو کوهیم و صدا در ما ز تست‌‌

ما چو شطرنجیم اندر برد و مات ** برد و مات ما ز تست ای خوش صفات‌‌ 600

ما که باشیم ای تو ما را جان جان ** تا که ما باشیم با تو در میان‌‌

ما عدمهاییم و هستیهای ما ** تو وجود مطلقی فانی نما

ما همه شیران ولی شیر علم ** حمله‌‌شان از باد باشد دم‌‌به‌‌دم‌‌

حمله شان پیدا و ناپیداست باد ** آن که ناپیداست هرگز کم مباد

باد ما و بود ما از داد تست ** هستی ما جمله از ایجاد تست‌‌ 605

لذت هستی نمودی نیست را ** عاشق خود کرده بودی نیست را

لذت انعام خود را وامگیر ** نقل و باده و جام خود را وامگیر

ور بگیری کیت جستجو کند ** نقش با نقاش چون نیرو کند

منگر اندر ما، مکن در ما نظر ** اندر اکرام و سخای خود نگر

ما نبودیم و تقاضامان نبود ** لطف تو ناگفته‌‌ی ما می‌‌شنود 610

نقش باشد پیش نقاش و قلم ** عاجز و بسته چو کودک در شکم‌‌

پیش قدرت خلق جمله بارگه ** عاجزان چون پیش سوزن کارگه‌‌

گاه نقشش دیو و گه آدم کند ** گاه نقشش شادی و گه غم کند

دست نه تا دست جنباند به دفع ** نطق نه تا دم زند در ضر و نفع‌‌

تو ز قرآن باز خوان تفسیر بیت ** گفت ایزد ما رميت إذ رمیت‌‌ 615

گر بپرانیم تیر آن نه ز ماست ** ما کمان و تیر اندازش خداست‌‌

این نه جبر این معنی جباری است ** ذکر جباری برای زاری است‌‌

زاری ما شد دلیل اضطرار ** خجلت ما شد دلیل اختیار

گر نبودی اختیار این شرم چیست ** وین دریغ و خجلت و آزرم چیست‌‌

زجر استادان و شاگردان چراست ** خاطر از تدبیرها گردان چراست‌‌ 620

ور تو گویی غافل است از جبر او ** ماه حق پنهان کند در ابر رو

هست این را خوش جواب ار بشنوی ** بگذری از کفر و در دین بگروی‌‌

حسرت و زاری گه بیماری است ** وقت بیماری همه بیداری است‌‌

آن زمان که می‌‌شوی بیمار تو ** می‌‌کنی از جرم استغفار تو

می‌‌نماید بر تو زشتی گنه ** می‌‌کنی نیت که باز آیم به ره‌‌ 625

عهد و پیمان می‌‌کنی که بعد از این ** جز که طاعت نبودم کار گزین‌‌

پس یقین گشت این که بیماری ترا ** می‌‌ببخشد هوش و بیداری ترا

پس بدان این اصل را ای اصل جو ** هر که را درد است او برده ست بو

هر که او بیدارتر پر دردتر ** هر که او آگاه‌‌تر رخ زردتر

گر ز جبرش آگهی زاریت کو ** بینش زنجیر جباریت کو 630

بسته در زنجیر چون شادی کند ** کی اسیر حبس آزادی کند

ور تو می‌‌بینی که پایت بسته‌‌اند ** بر تو سرهنگان شه بنشسته‌‌اند

پس تو سرهنگی مکن با عاجزان ** ز آن که نبود طبع و خوی عاجز آن‌‌

چون تو جبر او نمی‌‌بینی مگو ** ور همی‌‌بینی نشان دید کو

در هر آن کاری که میل استت بدان ** قدرت خود را همی‌‌بینی عیان‌‌ 635

و اندر آن کاری که میلت نیست ** و خواست خویش را جبری کنی کاین از خداست‌‌

انبیا در کار دنیا جبری‌‌اند ** کافران در کار عقبی جبری‌‌اند

انبیا را کار عقبی اختیار ** جاهلان را کار دنیا اختیار

ز آن که هر مرغی به سوی جنس خویش ** می‌‌پرد او در پس و جان پیش پیش‌‌

کافران چون جنس سجین آمدند ** سجن دنیا را خوش آیین آمدند 640

انبیا چون جنس علیین بدند ** سوی علیین جان و دل شدند